جایی برای مذاکره با آمریکا وجود ندارد

از زمانی که در تیتر یک رسانه‌های جهان جو بایدن به عنوان نامزد دموکرات معرفی شد، سؤالات زیادی به وجود آمد؛ از جمله اینکه آیا بایدن به برجام برمی‌گردد؟ یا با پیش‌شرط برمی‌گردد؟ و... سؤالاتی که همچنان در هاله‌ای از ابهام به سر می‌برد. در همین زمینه صبح صادق با دکتر محمد مرندی، استاد دانشگاه و کارشناس مسائل آمریکا گفت‌وگو کرده است.

تحلیل شما درباره اقدامات احتمالی بایدن برای بازگشت به برجام چیست؟

بایدن نمی‌خواهد همانند ترامپ رفتار کند؛ بلکه او می‌خواهد دنیا او را در برابر ترامپ ببیند. کمااینکه ترامپ خواست مردم او را ضد اوباما ببینند. دو مطلب را در این زمینه باید مدنظر داشت؛ نکته اول، اوباما هرگز برجام را به شکل کامل اجرایی نکرد؛ بلکه ناقص اجرا کرد، در حالی که ایران کامل به تعهدات خود عمل کرد. اگرچه برای حسن نیت اما شاید اشتباه ایران این بود که به تعهدات خود عمل کرد و انگیزه آمریکایی‌ها برای انجام تعهدات خود از بین رفت یا به هر دلیلی ما از حقوقی که برجام برای ما داشت، درست بهره‌مند نشدیم.

نکته دوم، آقای بایدن می‌خواهد خود را ضد ترامپ معرفی کند، ولی این طور نیست. بایدن حتی اگر ضد ترامپ باشد دلیل نمی‌شود که به برجام عمل کند. من خوشبین نیستم که بایدن بحث اجرای برجام را در دستور کار داشته باشد؛ چون اوباما هیچ گاه این کار را نکرد و تیم اطراف بایدن هم تندتر از تیم اوباما هستند. نکته دیگر این است که بایدن می‌خواهد از فشارهایی که ترامپ بر روی ایران وارد کرده بهره ببرد؛ یعنی می‌خواهد از این فشارها به مثابه اهرم استفاده کند تا امتیازات جدیدی را دریافت کند. زمزمه‌هایی که در ایران از سوی برخی از افراد در محافل مختلف بیان می‌شود، آمریکا را نسبت به باج‌خواهی تشویق می‌کند. کسانی که می‌گویند کوتاه بیاییم و امتیاز بدهیم، سبب شده دولت آمریکا کمتر برای اجرای برجام انگیزه داشته باشد. آنها معتقدند فشارها را علیه ایران ادامه دهیم تا این صداها درون ایران قوی‌تر شود و ما امتیازات بزرگ‌تری علاوه بر امتیازاتی که قبلاً گرفتیم، دریافت کنیم. بنابراین به نظر من، بایدن برخی از تحریم‌ها را لغو خواهد کرد؛ ولی کار اساسی انجام نمی‌دهد. برخی از تحریم‌ها خود به خود سست می‌شوند. برای نمونه محافل بین‌المللی می‌گویند فروش نفت ایران افزایش یافته است و نزدیک به ظرفیت خود است. بنابراین خود به خود برخی از تحریم‌ها تضعیف شده است. این شکاف‌های داخل آمریکا بارها عنوان شده که آمریکا مشکلات داخلی بزرگی دارد. تنش‌های نژادی، تنش‌های طبقاتی، تنش‌های بومی و سیاسی و هویتی در آمریکا بسیار بالاست. البته بحران اقتصادی و بحران کووید19 مزید بر علت شده که آمریکا را به ویژه در کنار تصاویری که از واشنگتن در این ایام دیدیم، ناتوان نشان داد و هیمنه آمریکا را به شکل نسبی در هم شکست.

بنابراین، به دلیل این وضعیت الان شرایط ایران بهتر است. تحریم‌ها و آمریکا تضعیف شده، ولی تحریم‌ها همچنان سر جای خود هست. بایدن تلاش می‌کند حرکات کوچکی را انجام دهد به امید اینکه عده‌ای داخل کشور سروصدا کنند و آنها از سوی آمریکا، به نیابت آمریکا و همچنان به کمک رسانه‌های فارسی زبان خارج از کشور فشار به ایران بیاورند تا امتیازات جدیدی بدهد و آمریکا قدم‌های بعدی را بردارد که این بسیار خطرناک است. سال‌ها سر برجام مذاکره کردیم و امتیازات زیادی دادیم، همچنین انعطاف زیادی نشان دادیم. بسیاری تصور می‌کنند امتیازات بیش از حدی دادیم که بحث دیگری است؛ ولی اگر ایران بخواهد چهار سال دیگر به جو بایدن باج دهد، این حماقت محض است؛ زیرا  آمریکا در شرایط ایده‌آل نیست و ما هم نسبت به تحریم‌ها راهکارهایی پیدا کرده‌ایم و اگر بخواهیم تسلیم آمریکا شویم و امتیازات جدید به این کشور بدهیم، پایان‌ناپذیر است.

می‌توان نتیجه گرفت که فرقی بین بایدن و ترامپ و اوباما وجود ندارد؟

هر دو انسان در این کره زمین با هم متفاوت هستند، ولی فرق اساسی که قطعاً نیست. در آمریکا فرد تصمیم گیرنده نیست. فراموش نکنید این فشارهای حداکثری که ترامپ بر ایران تحمیل کرد، از ابداعات دولت اوباما بود. او ابتدا این کار را شروع کرد؛ اما با برجام فشارها کاهش یافت. بایدن معاون اوباما بود. حاج قاسم که شهید شد؛ خیلی از مدافعان حرم هم اساساً به خاطر اوباما و جنگ‌های کثیفی که در سوریه و عراق در کمک به داعش و القاعده راه انداخت، شهید شدند. در زمان ترامپ آقای فخری‌زاده را شهید کردند و در زمان اوباما چند دانشمند هسته‌ای ما را شهید کردند. بنابراین نباید روی این حساب باز کرد که بایدن تفاوت عمده‌ای با ترامپ دارد؛ ولی شرایط دنیا، آمریکا، منطقه و ایران به شدت با گذشته تغییر کرده است و آمریکا با چالش‌های جدی مواجه است که در ماه‌ها و سال‌های آینده این مشکلات افزایش می‌یابد.

در صحبت‌های خود عنوان کردید ایران در چهار سال ریاست‌جمهوری ترامپ باجی به آمریکا نداد، در این دوره‌ای که جو بایدن رئیس‌جمهور کاخ سفید است، ایران باید چه مسیری را پیش بگیرد که بتواند به هدف خود دست یابد؟

ایران هم افکار عمومی خود و هم افکار عمومی جهان را اقناع کرده است. ما کار خود را از قبل کرده‌ایم و آن برجام است. برجام خوب یا بد، در آن انعطاف نشان دادیم. برخی معتقدند این امتیازات زیادی بود و خیلی‌ها می‌گویند این زیاد نبود. در هر حال خوب یا بد مذاکرات را انجام دادیم و آمریکا هم با ما توافق کرده است. آمریکایی که آقای بایدن معاون رئیس‌جمهور آن بود. بنابراین توپ در زمین آمریکاست و ما طلبکار هستیم. این نکته را نیز عنوان کنم که ما برجام را زیر پا نگذاشتیم؛ بلکه در این مدت خسارات زیادی به ما وارد شد، لذا ایران باید غرامت هم بخواهد نه اینکه امتیازات جدید بدهد.

بنابراین، جایی برای مذاکره در حال حاضر وجود ندارد؛ چون مذاکرات انجام شده و برجام نتیجه مذاکرات است. هر زمان آمریکا به نتیجه مذاکرات عمل کرد، آن زمان می‌توان درباره قدم‌های بعدی صحبت کرد. در حال حاضر مذاکره شده و نتیجه هم وجود دارد، راهکار هم روشن است. اگر آمریکایی‌ها حسن نیت دارند، به آنچه درباره آن مذاکره کردند پایبند باشند، ایران امر عجیبی نمی‌خواهد.  اینکه آمریکا بگوید ابتدا درباره برنامه موشکی مذاکره کنیم یا در زمینه مسائل منطقه‌ای مذاکره کنیم یا بندهایی به برجام اضافه کنیم، قابل قبول نیست و این اتفاق نمی‌افتد. الان هیچ انگیزه‌ای برای مذاکره با آمریکا نداریم؛چون نتیجه مذاکره برجام است که باید به آن عمل کنند.

مذاکره را با آمریکا زمانی انجام دادیم که بایدن معاون اول دولت اوباما بود و تا حدودی دستاورد داشتیم، ولی با آمدن ترامپ همه چیز خارج از تصور اتفاق افتاد، ارزیابی شما چیست؟

اینکه دستاورد خوبی داشتیم یا خیر، قابل بحث است؛ چون من معتقد نیستم دستاورد خوبی داشتیم. در عین حال هم معتقد نیستم هیچ دستاوردی در برجام نداشتیم. واقعیت این است که توافق برجام ضعف‌های خود را نشان داده است. ما بهره‌ای از این توافق نبردیم. تمام نکاتی که رهبری بیان کردند، درست بود. بحث این است، هر چه هست نتیجه مذاکرات است. آمریکایی‌ها اذعان دارند باید با هم مذاکره کنیم، ولی این استدلال‌شان درست نیست. مذاکره صورت گرفته و تمام شده است؛ همانند خانه‌ای که خرید و فروش می‌شود.

اگر بایدن بخواهد به برجام برگردد با موانعی مواجه است. فکر می‌کنید این موانع ترامپ برای او به ارث گذاشته باشد؟

هیچ مانعی وجود ندارد.

بایدن بخواهد به برجام بازگردد، هیچ مانعی ندارد؟

خیر. بایدن همین الآن بخواهد، می‌تواند به برجام برگردد.

چرا برخی از تحلیلگران معتقدند اگر بایدن بخواهد به برجام برگردد، به دلیل موانع نمی‌تواند؟

باید دید چه کسی این حرف را بیان کرده است. کسی که این حرف را می‌زند می‌خواهد توجیه کند که باید کوتاه بیاییم. آقای بایدن با فرمان‌هایی که برای بازگشت به معاهده پاریس صادر کرد، می‌تواند به برجام بازگردد. بایدن همه فرمان‌های ریاست‌جمهوری و دستوراتی را که خزانه‌داری به ایران داده است، می‌تواند لغو کند. هر کاری را که ترامپ با فرمان ریاست‌جمهوری انجام داده و هر کاری که به خزانه‌داری دستور داده شد که انجام دهد و وزارت امور خارجه انجام داد، می‌تواند لغو کند.

مگر این همه فرمان ریاست‌جمهوری در دو سه روز اول صادر نشد؟ یک مورد را درباره ایران دیدید؟ بایدن این کار را خواهد کرد، ولی قطره چکانی است. عده‌ای در داخل هم می‌گویند بایدن نمی‌تواند و مشکل دارد و باید کمک کنیم که عملاً می‌گویند باید امتیازات بیشتری به او بدهیم. کسانی که این حرف را بیان می‌کنند از جیب خود چیزی هزینه نمی‌کنند، بلکه از جیب ملت خواهد بود.

در برجام اینها ما را وادار کردند امتیازات زیادی را بدهیم. برجام را اجرا کردیم، اما طرف مقابل اجرا نکرد. سال‌ها برنامه هسته‌ای ما زمین ماند و دست ما خالی‌تر شد. باج زیادی دادیم و این آقایان بیان کردند که اوباما باید قانع کند و موانع دارد. در ادامه مصاحبه باید بیان کنم چهار سال با این وضعیت وخیم آمریکا از نظر اقتصادی و بحران اجتماعی و نژادی را همه شاهد هستیم، این امری است که از سوی دوستداران آمریکا در داخل کشور قابل انکار نیست، اگر این بحران برطرف نشود، آیا چهار سال بعدی یکی مانند ترامپ دوباره رئیس‌جمهور نمی‌شود؟ دوباره از اول گرفتار نمی‌شویم؟

این سیکل معیوب و خطرناک است که ما وکیل مدافع آمریکا باشیم. آقای بایدن به دستور خودش که هم کنگره و هم سنا را دارد، تمام فرمان‌های ریاست‌جمهوری و دستورات خزانه‌داری و وزارت امور خارجه را لغو کند، بیشتر مسیر را رفته است. آیا این کار را انجام می‌دهد؟ هرگز این کار را نخواهد کرد، ولی همین کسانی که داخل کشور هستند، می‌گویند بایدن نمی‌تواند چرا؟ چون مجبور شویم باج دهیم. عده‌ای از روی بی‌اطلاعی و عده‌ای از روی ماهداف خاص این کار را می‌کنند.

ترامپ در دوره ریاست‌جمهوری خود ارتباط خوبی با کشورهای عربی داشت؛ از جمله عربستان که رابطه تاریکی با ایران دارد. آیا این ارتباط تنگاتنگ را بایدن هم ادامه می‌دهد؟

ترامپ با یکسری از دیکتاتورهای منطقه و مستبد منطقه مانند نتانیاهو و محمدبن‌سلمان و محمدبن‌زاید و اردوغان رابطه و همکاری خیلی خوبی داشت. محمدبن‌سلمان و محمدبن‌زاید و نتانیاهو رابطه خوبی با ترامپ داشتند. قطعاً رابطه آمریکا با این سه نفر، (با محمدبن‌زاید کمتر چون قدری عاقلانه‌تر با بایدن رفتار می‌کند)، حتماً تحت تأثیر تحولات آمریکا قرار می‌گیرد.  ولی نباید میزان تأثیر این شکاف‌ها بین بایدن و این سه نفر را بزرگنمایی کرد، به ویژه درباره رژیم صهیونیستی که بایدن خود صراحتاً بیان کرده، صهیونیست هستم و معاون او زن صهیونیست است. بنابراین رابطه آمریکا با رژیم صهیونیستی قطعاً به چالش کشیده نمی‌شود؛ ولی برای شخص نتانیاهو مشکلاتی ایجاد می‌شود و مشکلات بین اردوغان و محمدبن‌سلمان با بایدن بیشتر خواهد شد تا نتانیاهو و بایدن، چون بحث رژیم صهیونیستی متفاوت است. در هر صورت باید دید چطور می‌شود، ولی به این شکل نیست که رابطه این کشورها از بین برود. کار برای بن سلمان و نتانیاهو و اردوغان پیچیده‌تر می‌شود.

اروپا نیز در ماه‌های آخر نتوانست با ترامپ ارتباط خوبی برقرار کند. قطعاً این دوره شاهد ارتباط خوب اروپا با بایدن هستیم. تحلیل شما چیست؟

قطعاً رابطه اروپایی‌ها و آمریکایی‌ها خیلی بهتر می‌شود؛ ولی این را دقت کنید که اروپایی‌ها از ترامپ درباره ایران تبعیت کامل کردند؛ یعنی فشار حداکثری ترامپ علیه ایران را مو به مو اجرا کردند. شاید اروپایی‌ها در سخنرانی‌ها یا دیدارهای خصوصی منتقد ترامپ بودند، ولی تمامی صحبت‌های ترامپ را اجرا می‌کردند. برای ما گرایش اروپایی و آمریکا بعد از بایدن امر منفی نیست. این طور نیست که بایدن می‌تواند یارگیری کند و ترامپ نمی‌توانست، این درست نیست. در ارتباط با ایران یارگیری کامل بود. شاید در ارتباط با روسیه و چین به دلایل مختلف شکاف‌ها بیشتر بود؛ ولی در ارتباط با ایران، اروپایی‌ها حمایت صد درصد از آمریکا و ترامپ کردند.

بحث اینستکس را چطور ارزیابی می‌کنید؟

این از ابتدای امر مشخص بود و چیزی از آن در نمی‌آید. اینستکس سندی است که اروپایی‌ها حاضر نبودند در برابر ترامپ ذره‌ای مقاومت کنند. اینستکس زمانی به دردی می‌خورد، که از آن استفاده شود.