ولنگاری در فضای مجازی/ از تهدید تا فرصت

می گویند عصر، عصر ارتباطات است و فضای مجازی این روزها جزو لاینفک جوامع بشری شده است. فضایی که هر چند گاهی فاصله میان راست و دروغ در آن به مویی بند می‌شود و تمیز حقیقت از بزرگنمایی و غیر واقعی را خیلی سخت می‌کند اما زندگی و کسب و کار، تحصیل و ارتباطات اجتماعی بدون آن لنگ می ماند و این واقعیتی غیر قابل انکار است. اما فضای مجازی همانطور که نیاز زندگی امروز است تهدید هم محسوب می شود تا جایی که گاهی مشکلات بسیاری در زندگی فردی و اجتماعی افراد جامعه و خود جامعه ایجاد می کند.

 با این حال فضای مجازی با عنوان یکی از ارکان اساسی در ارتباطات میان افراد جوامع در یک کشور یا میان کشورها به جهت اهمیت بسیاری بالایی که دارد در هر جامعه و کشوری به نسبت قانون و مقررات حاکم بر آن کشور قوانینی بر آن وضع شده است که فعالیت افراد را در آن کنترل و نحوه تعاملات و محتوای اشتراک گذاشته شده را ساماندهی می‌کند. در کشور ما نیز هر چند این مهم سال‌هاست که مورد توجه قانون گذاران و مجریان آن بوده است اما ساماندهی آن هنوز با طرح هایی که گاه با مخالفت های شدید عمومی مواجه شده، هنوز به سرانجام مشخصی نرسیده است.

همین امر سبب شده است فضای مجازی در کشور ما با ولنگاری مواجه باشد چنانچه مقام معظم رهبری هم با اشاره به ول بودن فضای مجازی در کشور فرموده اند:« در فضای مجازی کشور ما آن رعایت های لازم صورت نمی گیرد و در یک جهاتی واقعا ول است، که بایستی آن کسانی که مسئول هستند حواسشان باشد. همه کشورهای دنیا روی فضای مجازی خودشان دارند اعمال مدیریت می کنند (در حالی که) ما افتخار می کنیم به اینکه ما فضای مجازی را ول کرده ایم. این افتخار ندارد؛ این به هیچ وجه افتخار ندارد. فضای مجازی را بایستی مدیریت کرد.... نباید این وسیله را در اختیار دشمن گذاشت که بتواند علیه کشور و علیه ملت توطئه کند.»

از فیلترینگ تا اعمال قانون فضای مجازی
شاید یکی از راه هایی که مسئولان کشور برای ساماندهی این فضا به کار بستند فیلترینگ بود ابزاری که به اعتقاد برخی سبب ساماندهی در شبکه‌های اجتماعی و بسته شدن راه دسترسی به برخی محتوای نامناسب آن برای افراد جامعه شد اما به باور جامعه شناسان این راه و روش درستی برای کنترل ولنگاری در فضای مجازی نبوده است.  

اما باید تاکید داشت  موارد این چنینی خصوصا وقتی پای امنیت عمومی به میان می‌آید و فضایی بستر ساز جرائم امنیتی می‌شود خیلی هم سخت گیرانه محسوب نمی‌شود چنانچه این امر در همه کشورها مورد توجه است؛ بر همین اساس در آمریکا بر طبق قانون امنیت سایبری مصوب سال 2012 ، هرگونه رفتاری که معارض با امنیت کشور آمریکا باشد، در چارچوب اختیاراتی که منشور سازمان ملل به نهادهای ملی و منطقه‌ای و بین‌المللی می‌دهد، قابل پیگیری است؛ یعنی آمریکا می‌تواند فرضاً یک عملیات تروریستی سایبری را که فردی حقیقی انجام داده است به حساب شخص حقوقی بگذارد و آن را به عنوان یک پدیده بین‌المللی تعمیم بدهد. دیدن و شنیدن برخی معانی و پیام‌ها برای افراد با سنین زیر 18 سال ممنوع است همچنین محدودیت‌های قانونگذاری فرهنگی بسیار زیادی در فضای مجازی این کشور وجود دارد. امری که در کشور ما خیلی به آن بها داده نمی‌شود.

ولنگاری فضای مجازی تهدیدی برای جوامع
ولنگاری فضای مجازی از کلاهبرداری های سایبری تا ارائه محتواهای نامناسب و مخالفت با حکومت یا کاربرد الفاظ و تصاویر نامناسب با شان جامعه اسلامی و ترویج سبک زندگی نامناسب معنا می شود. مواردی که در برابر فرصت هایی چون فرصت های آموزشی، تحصیلی، کسب و کار و ارتباطات مناسب اجتماعی و فردی، تهدیدی برای جامعه محسوب می شود و نیاز به ساماندهی دارد.

رهبری گفته اند:« عزیزان من یکی از چیزهای بسیار مهم، حفظ ادب اسلامی در سخن گفتن است که متاسفانه امروز با گسترش فضای مجازی به تدریج این ادب اسلامی دارد کمرنگ می شود. بدزبانی، بدگویی و مانند اینها بایستی در جامعه جمع بشود. امروز بعضی سعی می کنند یا بی توجهی می کنند و این در جامعه به خصوص در بعضی رسانه ها چه رسانه های صوتی، چه رسانه های تصویری و به خصوص در فضای مجازی رو به گسترش است.»
شاید همین امر و عدم کنترل و ساماندهی درست سبب شد وکلای مردم در خانه ملت به فکر طرحی برای ساماندهی فضای مجازی بیفتند، طرحی که اما و اگرهای بسیاری دارد و سوالات ریز و درشت بیشماری حول آن می‌چرخد. طرحی با عنوان صیانت از حقوق کاربران در فضای مجازی؛ اما این طرح علیرغم آنکه بارها و بارها در مجلس مطرح شده است هنوز به سرانجام مطلوبی نرسیده است.

طرحی بی سرانجام پس از 4 سال!/ ساماندهی فضای مجازی، کی؟
 طرحی که در سال ۹۷ نیز در دستور کار کمیسیون فرهنگی مجلس دهم قرار داشته است و امسال نیز حدود یک ماه پیش مجددا مطرح شد اما حواشی بسیاری در پی داشت و هنوز هم با مخالفت ها و موافقت های بسیاری مواجه بوده و همچنان معلق است. طرحی که اگر برای عموم شفاف سازی می شد شاید اینقدر پرحاشیه و دردساز نمیشد و می توانست با حذف برخی بندهای دست و پا گیر به سرانجام برسد و فضای مجازی را از ول شدگی رها کند.
اما این طرح بلاتکلیف همچنان عاملی برای نگرانی عموم از محدودیت های ایجاد کننده و مزاحمت برای کسب و کارهای مجازی، ارتباطات اجتماعی و تحصیل و ... است. امری که عیسی زارع پور، وزیر ارتباطات دولت سیزدهم 21 شهریورماه با بیان اینکه نسبت به طرح «حمایت از حقوق کاربران و خدمات پایه کاربردی فضای مجازی» احساس نگرانی نمی‌کنم، گفته است:«هیچ‌کسی در کشور قائل به این نیست که فضای مجازی باید رها باشد چون همه زندگی مردم به این فضا گره خورده است و پیگیری حقوق مردم در این فضا در شرایط فعلی به‌صورت کامل امکان‌پذیر نیست. ولی نظام‌مند کردن این فضا نباید منجربه ایجاد مشکل برای کسب‌وکارها و مایه نگرانی عموم مردم شود.»

با این حال فعالان حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات، 24 شهریور در نشستی با وزیر ارتباطات، خواهان آن شدند که دولت سکوت خود را در قبال طرح صیانت بشکند و موضع‌گیری شفافی درباره آن داشته باشد، طرحی که به زعم آن راه‌حلی غلط برای دغدغه‌ای صحیح است و موجب دلسردی جوانان فعال حوزه ارتباطات شده است.  
اما همه این دغدغه ها یک سر ماجرای طرح صیانت از حقوق کاربران در فضای مجازی است و اگر چنانچه مطرح شد برای آن شفاف سازی شود و زوایای روشن و مزایای این طرح در برابر معایب آن ارزیابی و تحلیل شود خیلی زودتر ولنگاری فضای مجازی را ساماندهی خواهد کرد.