در گفت و گوی بایدن و پوتین چه گذشت؟/ خط قرمز کاخ کرملین

جو بایدن و ولادیمیر پوتین روسای جمهوری آمریکا و روسیه در گفت‌وگوی ۵۰ دقیقه‌ای تلفنی درباره بحران‌های اخیر صحبت کردند.شمار نیروهای نظامی روسیه در ماه‌های اخیر در نزدیکی مرزهای اوکراین افزایش یافته است که این موضوع گمانه‌زنی‌هایی را مبنی بر حمله روسیه به اوکراین ایجاد کرده‌ است. مسکو بارها این موضوع را رد کرده است.بایدن این گفت‌وگوی تلفنی را در شهر ویلمینگتون ایالت دلاور انجام داد.

اختلافی که به سادگی حل نمی شود!
پیش از این تماس، پوتین پیامی همراه با تبریک سال نو و کریسمس برای بایدن ارسال کرد که در روز پنجشنبه به همراه سایر پیام‌های سال جدید برای رهبران جهان در سایت کرملین منتشر شد.پوتین در متن پیام خود گفته بود که «معتقدم که برای پیشرفت توافق‌های اجلاس ماه ژوئن در ژنو و تماس‌های بعد از آن، می‌توانیم به جلو حرکت کنیم و یک گفت‌وگوی موثر روسی-آمریکایی را بر اساس احترام متقابل و در نظر گرفتن منافع ملی یکدیگر ایجاد کنیم.»
پوتین تماس تلفنی اخیر  را درخواست کرده بود که دومین تماس بین این دو رهبر در ماه جاری است. این تماس تلفنی پیش از مذاکرات برنامه‌ریزی شده بین مقامات ارشد ایالات متحده آمریکا و روسیه در تاریخ ۱۰ ژانویه در ژنو انجام شد.به گفته یک مقام کاخ سفید، بایدن در این گفت‌وگو تاکید کرد که ایالات متحده به شدت نگران حضور ده‌ها هزار سرباز روس در مرز با اوکراین است و در صورت آغاز هر تهاجمی، آن‌ها آماده پاسخ خواهند بود.روسیه به صراحت اعلام کرده که خواهد تعهد کتبی مبنی بر این است که اوکراین هرگز اجازه نخواهد داشت به ناتو بپیوندد و تجهیزات نظامی این ائتلاف در کشورهای شوروی سابق مستقر نخواهند شد.

واشنگتن تضمین نمی دهد
کاخ سفید پیش از این تماس در بیانیه‌ای گفت که بایدن به پوتین می‌گوید با وجود انتقال حدود ۱۰۰ هزار نیروی روس به سمت اوکراین، مسیر دیپلماتیک همچنان باز است.خواسته‌های دو طرف قرار است در جریان مذاکرات ژنو مورد بحث قرار گیرد اما هنوز مشخص نیست بایدن برای حل بحران چه پیشنهادی به پوتین می‌دهد.مسکو اخیرا پیش‌نویس یکسری اسناد امنیتی را منتشر کرده است که طبق آن‌ها از ناتو خواسته شده است که با عضویت اوکراین و دیگر کشورها شوروی سابق مخالفت کند و استقرار نظامی خود را در اروپای مرکز و شرقی متوقف سازد.

ایالات متحده آمریکا و متحدانش با استناد به اصل ناتو مبنی بر اینکه عضویت برای هر کشور واجد شرایطی آزاد است، از ارائه این نوع تضمین‌ها خودداری کرده‌اند. با این حال آن‌ها موافقت کرده‌اند که درباره نگرانی‌های مسکو گفت‌وگو کنند.از سوی دیگر اعضای اصلی ناتو تاکید کرده‌اند که هیچ تمایلی برای گسترش این ائتلاف در آینده نزدیک ندارند.
دیمیتری پسکوف، سخنگوی کرملین به خبرنگاران گفت: «هدف گفت‌وگو روشن است و آن ادامه بحث درباره موضوعاتی است که در گفت‌وگوی هفت دسامبر از طریق ویدئو کنفرانس در دستور کار بود.»
گفت‌وگوی هفت دسامبر پوتین و بایدن بر تحرکات نیروهای روسیه متمرکز بود که باعث نگرانی اوکراین و دیگر متحدان اروپایی شده بود. از سوی دیگر بحث تضمین‌های امنیتی مسکو نیز بین دو رهبر مطرح شد.پسکوف گفت که پس از آن تماس، مسکو پیشنهادات امنیتی خود را به مقامات آمریکایی و اروپایی ارائه کرد و اکنون « از دیدگاه ٰرئیس جمهور پوتین، نیاز به یک مکالمه تلفنی دیگر وجود دارد که مقدمه مذاکرات آتی باشد.»

خط قرمز روسیه پابرجاست
در تماس تلفنی اخیر پوتین و بایدن، مشخص شد که خط قرمز امنیتی کاخ کرملین مبنی بر جلوگیری از پیوستن اوکراین به ناتو و گسترش پیمان آتلانتیک شمالی به شرق پابرجاست. به عبارت بهتر، در صورتی که اوکراین یا سه کشور آذربایجان، مولداوی و گرجستان به عضویت ناتو در آیند، در عمل مسکو از سوی ناتومحاصره خواهد شد.

این همان موضوعی است که مقامات روسی بارها در خصوص تحقق آن هشدار داده اند. با قدرت گرفتن پوتین به عنوان رئیس جمهور روسیه در دسامبر 2000، سیاست خارجی این کشور نیز بتدریج دستخوش تحولی بزرگ گردید. وی که با نگرشی آسیب شناسانه به تنگناهای سیاست خارجی روسیه در طول دهه 1990 پی برده بود به بازطراحی و معماری مجدد این سیاست در قالب سه سند سیاست خارجی، امنیت ملی و دکترین نظامی اقدام نمود.یکی از مصادیق این تغییر، موضع گیری صریح روسها در خصوص گسترش ناتو به شرق می باشد.اصرار روسها بر روی این خط قرمز استراتژیک و راهبردی خود را در تحولات اخیر اوکراین نشان داده است. در این میان، سران ناتو از یک سو نسبت به بروز درگیری مستقیم با روسیه هراس دارند و از سوی دیگر، در صدد عضویت اوکراین در این مجموعه بر آمده اند.البته در این خصوص میان آمریکا و اعضای اروپایی ناتو اختلافاتی وجود دارد. کشورهایی مانند المان و فرانسه در صدد مدیریت اختلاف به وجود آمده با روسیه هستند و در مقابل، آمریکا اصرار دارد که تضمینی در خصوص عدم عضویت اوکراین و دیگر کشورهای همسایه روسیه در ناتو به مسکو ارائه نشود.

آینده پژوهی بحران اوکراین
در این میان باید به آینده پژوهی بحران اوکراین پرداخت. روسیه خطاب به آمریکا و شرکای اروپایی آن در پیمان آتلانتیک شمالی گفته اند تا میان "ارائه تضمین در خصوص عدم عضویت اوکراین در ناتو" و " پذیرش عواقب عضویت اوکراین در ناتو" یک گزینه را انتخاب کند.به عبارت بهتر، در این معادله گزینه سومی وجود ندارد. در مقابل، جوبایدن رئیس جمهور آمریکا اصرار دارد که "مدیریت بحران" را در دستور کار قرار دهد، به گونه ای که عضویت اوکراین در ناتو به مثابه یک تهدید در مقابل مسکو وجود داشته باشد اما در عین حال، این مسئله منجر به تحرکات نظامی روسیه در مرزهای اوکراین نشود! بدیهی است که این رویکرد بایدن ( مخصوصا در بلند مدت) نمی تواند پاسخگو باشد. اکنون مقامات کاخ کرملین در مقام مطالبه گری در مقابل آمریکا و اروپا قرار دارند. بر این اساس، واشنگتن و اعضای ناتو باید صرفا یکی از دو گزینه ای که به آنها اشاره شد را انتخاب کرده و هزینه ها و تبعات آن را نیز پذیرا باشند. با توجه به این مسئله، به نظر می رسد بحران اوکراین همچنان به یک گره کور استراتژیک در مناسبات مسکو، واشنگتن و اتحادیه اروپا تبدیل شود.