راه‌ میان‌بُر برای توسعه

امسال در حالی از سوی رهبر معظم انقلاب به سال «تولید؛ دانش‌بنیان، اشتغال‌آفرین» نام‌گذاری شد که نام‌گذاری‌ها و تأکیدهای ایشان در سال‌های اخیر نیز حول این موضوع، یعنی تولید متمرکز بوده است. درواقع، ایشان با تشخیص اینکه اقتصاد و مسائل اقتصا‌دی‌ـ معیشتی مسئله و در عین حال نقطه‌ آسیب‌پذیری کشور است، بر روی مسائل اقتصادی، به ویژه تقویت تولید داخلی، اقتصاد مقاومتی، استحکام‌بخشی ساخت درونی قدرت، جهاد اقتصادی، نوآوری و شکوفایی، اشتغال‌زایی، مبارزه با فساد و قاچاق کالا، جلوگیری از واردات بی‌رویه، حمایت از کالای ایرانی، رونق تولید، جهش تولید و... تأکید کرده‌اند. براین اساس، باید گفت رونق و جهش تولید بخشی از این مسئله‌ کلان است. بنابراین، روح کلی حاکم بر شعار امسال، همان تقویت تولید داخلی، تحقق اقتصاد مقاومتی، استحکام ساخت درونی، قوی شدن، اشتغال‌زایی و... است.
* چرا تولید؟
از مهم‌ترین مسائل ‌تأمل‌برانگیز که برای تبیین شعار سال باید به آن توجه شود، چرایی توجه به تولید است؛ به ویژه از این نظر که این موضوع، بیش از 10سال است که پیوسته در شعارهای سالیانه رهبر معظم انقلاب مورد توجه است. در توضیح این موضوع می‌توان به چند نکته اشاره کرد: 1ـ شاید مهم‌ترین اهمیت تولید به نقش فزاینده اقتصاد در دنیای امروز برگردد. درواقع، با اقتصادمحور شدن جهان، به طور طبیعی، دست ‌برتر را کشورهایی دارند که توان تولیدی قوی‌تری دارند. در همین زمینه باید اشاره کرد که روابط بین‌الملل امروز در حالت «وابستگی متقابل پیچیده» قرار دارد که این وابستگی متقابل، بیشتر به دلایل اقتصادی و اقتصادمحور شدن روابط کشورها رخ داده و مسلم است که در دنیای وابستگی متقابل، باز کشورهایی می‌توانند اراده خود را بر دیگران تحمیل کنند که در تولید مزیت داشته باشند. 2ـ اگر به طور دقیق به مسئله ‌توسعه‌نیافتگی تاریخی ایران توجه شود، یکی از مهم‌ترین دلایل تداوم این مسئله، ضعف حیات تولید در کشور بوده است. بنابراین، توجه به تولید، راهبردی کلان برای فایق آمدن بر مسئله ‌توسعه‌نیافتگی ایران است. درواقع، راه پیشرفت ایران از مسیر تولید می‌گذرد. در همین زمینه باید به آسیب‌پذیری ملی به واسطه‌ ضعف تولید در ایران اشاره کرد؛ زیرا با توجه به واقعیت‌های موجود و چند سال اخیر اقتصاد کشور، به واسطه‌ ضعف‌های ساختاری و مدیریتی در اقتصاد کشور از یک سو و فشارها و تضییقات بین‌المللی از سوی دیگر، حوزه‌ اقتصاد و معیشت به پاشنه آشیلی اساسی برای نظام تبدیل شده است. درواقع، در حالی که مشکلات زیربنایی اقتصادی، مدیریتی و فشارهای بین‌المللی، امکان بهبود وضعیت اقتصادی، معیشتی و اشتغال کشور را به آسیبی ملی تبدیل کرده، با تقویت تولید می‌توان بر این وضعیت فایق شد. همین مسئله آسیب‌پذیری ملی در برخی کشورها ازجمله کشورهای حوزه‌ شرق آسیا زمینه و بستر مهمی برای مدیریت کارآمد اقتصادی در جهت کاهش و رفع آسیب‌پذیری‌ها بوده است. در این کشورها در برهه‌ پس از جنگ جهانی دوم، افزایش خودآگاهی و مصمم شدن آنها برای طرح‌ریزی اقتصاد کلان، زمینه از بین بردن آسیب‌ها و نیل به رشد و توسعه‌ اقتصادی را فراهم کرد. 3ـ دلیل دیگر اهمیت تولید به ارتباط آن با مسائل اجتماعی‌ـ اقتصادی برمی‌گردد؛ زیرا چنانچه تولید رونق داشته باشد، اشتغال بیشتری ایجاد می‌شود و با توسعه اشتغال، یکی از مهم‌ترین آسیب‌های اجتماعی، یعنی بیکاری رفع می‌شود که خود منشأ بسیاری از دیگر آسیب‌های اجتماعی است. 4ـ علاوه بر آنچه گفته شد، به چند دلیل دیگر ازجمله وضعیت مناسب ایران به لحاظ دارا بودن عوامل و منابع تولید، بازار مصرف گسترده، موقعیت ویژه ژئوپلیتیکی و... توجه به تقویت تولید در ایران ضروری است؛ زیرا با رونق تولید است که می‌توان این منابع را شکوفا کرد.
با توجه به آنچه گفته شد، رونق و جهش تولید در ایران ضرورتی اساسی است. با این حال، مسئله اساسی در این باره، چگونگی تحقق این مهم است. برای این منظور، ایران باید از راه‌های میان‌بر استفاده کند؛ راه‌هایی که نتیجه‌بخشی آنها به زمان زیادی نیاز ندارد و در صورت نتیجه‌بخشی، دستاوردهای بزرگی حاصل می‌شود. در غیر این صورت، ایران در برابر سرعت بالای تحولات جهانی به ویژه در حوزه ارتباطات، فناوری و اقتصاد عقب خواهد ماند.
توجه به حوزه‌های دانش‌بنیان این امکان را برای ایران فراهم می‌کند تا بدون نیاز به صرف زمان زیاد، بتواند به صورت جهشی، تولید و اقتصاد خود را رونق ببخشد؛ زیرا عصر کنونی، عصر اقتصادمحور شدن جهان است و در اقتصاد نیز آنچه بیش از هر عامل دیگری مزیت‌آفرین است، حوزه‌های دانش‌بنیان است. درواقع، امروزه مزیت‌های رقابتی اقتصادی در حوزه‌های دانش‌بنیان تعریف می‌شود و اقنصادهای قوی، بیش از هر عاملی بر افزایش نقش دانش و فناوری در تولید توجه دارند. بر همین اساس است که ورود به حوزه‌ «هایتک»(تکنولوژی‌های پیشرفته)، ورود به باشگاه قدرت و اعتبار در جهان تلقی می‌شود.
* سخن پایانی
توسعه دانش و دانش‌بنیان شدن اقتصادها اگرچه موضوعی سیاسی نیست، اما قطعاً با حمایت‌های سیاسی و توجه مسئولان عالی‌رتبه کشورها به این حوزه‌ها، برخی کشورها توانسته‌اند گام‌های قوی‌تر در این حوزه بردارند. بنابراین، امسال که بر تولید دانش‌بنیان تاکید شده است، تحقق هر چه بیشتر این مهم نیازمند توجه و حمایت جدی مسئولان و مقامات کشورمان از مجلس شورای اسلامی گرفته تا دولت و سایر دستگاه‌هاست تا با میدان دادن بیش از پیش به شرکت‌های دانش‌بنیان، زمینه‌های لازم برای تقویت این ظرفیت نوین در ایران را فراهم کنند. نکته مهم در این زمینه آن است که مسئولان و سیاست‌گذاران باید به این باور برسند که پیشرفت کشور و فایق آمدن بر مسائل اقتصادی و حتی اجتماعی در کشور، از مسیرهای میان‌بری همچون دانش‌بنیان شدن تولید می‌گذرد. آنچه امیدها را در این زمینه زنده نگه می‌دارد، پیشرفت‌های قابل‌توجه کشور در حوزه‌های دانش‌بنیان و ظرفیت‌های جوانان مستعد کشور در این زمینه است. با این حال، آنگونه که شایسته است، هنوز از این ظرفیت‌ها در تولید استفاده نمی‌شود. بنابراین، در سال تولید دانش‌بنیان باید تلاش شود تا دستاوردهای علمی جوانان کشورمان بیش از پیش در تولید به‌کارگیری شود.