تقویت محور روسیه، چین و ایران در سایه تحریم‌ها

پس از آغاز جنگ اوکراین، روسیه تحت تحریم‌های سخت غرب قرار گرفته است. اما مسکو با استفاده از ترفندها و روش‌های مختلف تلاش دارد تا تحریم‌ها را دور بزند. به همین ترتیب، ایران نیز بارها تحریم‍‌های غرب را با بسیاری از این تاکتیک‌ها خنثی کرده است. ایران پیش از جنگ روسیه و اوکراین از تحریم‌های غرب رنج می‌برد. آمریکا در سال 2018 پس از خروج از توافق هسته‌ای سال 2015 ، محدودیت‌هایی را اعمال کرد که ایران را در موقعیت دشواری بویژه در تجارت دریایی قرار داد.

بنابراین این امر، نزدیکی هرچه بیشتر ایران و روسیه در راستای غلبه بر موانع ناشی از تصمیمات غرب در رابطه با تجارت خارجی بسیار طبیعی است. و این اتفاق با پروژه کریدور حمل و نقل بین المللی شمال-جنوب (INSTC) روی می‌دهد.

مسیر جایگزین سوئز

کشورهای ایران و روسیه اکنون به دنبال تسریع در تکمیل کریدور حمل و نقل بین المللی شمال-جنوب (INSTC) به عنوان جایگزینی برای کانال سوئز مصر هستند. هفته گذشته، ایران یادداشت تفاهمی با روسیه برای تسهیل مبادلات مالی و تجاری بین دو کشور در شرایط تحریم‌های غرب علیه امضا کردند.

این کریدور پروژه‌ای است که دقیقا 20 سال پیش توسط روسیه، هند و ایران تصویب شد و همچنین تعدادی از کشورهای آسیای مرکزی و قفقاز که جمهوری‌های سابق شوروی بودند در آن مشارکت داشتند. البته به باور کارشناسان، این کریدور حمل و نقل می‌تواند بیشتر به یک کریدور انحصاری برای مسکو و تهران تبدیل شود. 

این مسیر از بندر بمبئی هند به بندرعباس در جنوب ایران از طریق دریا آغاز می‌شود و سپس از طریق راه آهن از طریق زمینی ادامه می‌یابد تا از مرزهای قفقازی تا شمال اروپا از ایران، آذربایجان و روسیه عبور کند. شاخه دوم این پروژه نیز از ایران تا روسیه و از طریق دریای خزر امتداد دارد.

در این برهه از زمان، روسیه و ایران به دنبال شتاب بخشیدن به شاخه دریای خزر هستند. لازم به ذکر است که براساس مطالعه انجام شده توسط شرکت کشتیرانی هند، برآورد میشود که این کریدور یک سوم هزینه و بیش از نیمی از مدت زمان عبور از کانال سوئز صرفه جویی می‌کند. ببینید، بنابراین اجتناب ناپذیر است که تحقق این پروژه عبور از کانال سوئز را کاهش دهد.

 لازم به یادآوری است که یک ماه پیش، ایالات متحده و اتحادیه اروپا با مسدود کردن بیمه حمل و نقل کشتی‌های روسی، ظرفیت صادرات روسیه را به شدت محدود کردند. بدون بیمه، بنادر از لنگر انداختن کالاها خودداری می‌کنند و حتی سفر در کانال‌ها ممنوع است. این در واقع توانایی روسیه برای صادرات آزادانه نفت در هر نقطه از جهان را مختل کرد. این کریدور جدید بسیاری تحریم‌های غرب را دور می‌زند چون این کریدور، پروژه داخلی خود روسیه و ایران است. این مطمئناً ضربه بزرگی به تحریم کنندگان و بیمه‌گرانی خواهد بود که تمام تلاش خود را برای محدود کردن تجارت مسکو و تهران از طریق مسیرهای دریایی انجام دادند.

البته مراحل آزمایشی آن پیشتر شروع شده است. اولین محموله آزمایشی از سن پترزبورگ و از طریق ایران به بمبئی از این مسیر ارسال شد. این محموله که توسط کشتیرانی ایران برای یک شرکت روسی انجام شده است، همکاری بین دو کشور را به نمایش می‌گذارد که هر دو از یک کریدور حمل و نقل جایگزین شمال به جنوب بهره مند هستند. این برای نشان دادن میزان همکاری بین دو کشور و آنچه که هر دو می‌توانند از یک مسیر حمل و نقل متفاوت به دست آورند، کافی است. در حالی که کشورهای غربی در توهم خود غرق شده‌اند که تحریم هایشان بسیار موفق بوده، روسیه و ایران هر دو در حال استحکام بیشتر مواضع خود با یک کریدور باری کاملاً جدید هستند.

 نزدیک بیشتر پکن و مسکو

نه تنها روسیه و ایران، بلکه چین نیز تحت تأثیر تحریم‌های غرب قرار گرفته است. کشورهای غربی مدت‌هاست که از افزایش نفوذ ژئوپلیتیکی چین در منطقه هند و اقیانوس آرام ناخرسند شده‌اند. این امر باعث شد پکن و مسکو به متحدان طبیعی تبدیل شوند. شاید، به جای اینکه بر اساس آرمان‌های مشترک ساخته شود، شراکت چین و روسیه ماهیت اقتصادی داشته باشد. انگیزه همکاری این کشورها بیشتر به دلیل رقابت مشترک آنها با ایالات متحده است تا هرگونه وابستگی ذاتی.

در سال‌های اخیر، چین از نظر اقتصادی از روسیه پیشی گرفت و نفوذ مالی خود را در بسیاری از موسسات و صندوق‌های بزرگ جهانی در دهه گذشته به شدت افزایش داد. چین از یک تولید کننده انبوه کالاهای ارزان قیمت با دستمزد اندک به کشوری متنوع و صنعتی تبدیل شده است که محصولات رقابتی و با تکنولوژی بالا تولید می‌کند. در این میان روسیه تامین کننده مواد خام باقی ماند که تنها صنعت صادرات قوی آن بخش تسلیحات است. بنابراین، روسیه نیاز مبرمی به انجام تجارت با چین دارد.

اما، اکنون به نظر می‌رسد که شرایط در حال تغییر است و مسکو قدرتی را که زمانی از دست داده بود، دوباره به دست می‌آورد. اقتصاد چین روند کندی دارد، سیاست سختگیرانه «کووید صفر» بخش‌هایی از اقتصاد را قفل کرده است. در عین حال، روابط اقتصادی روسیه با سایر کشورها به طور قابل توجهی بهبود یافته است. کشورهایی مانند امارات، مصر و اندونزی نه تنها روابط خود را با روسیه تقویت می‌کنند، بلکه در حال بهبود روابط اقتصادی و روابط تجاری خود با مسکو نیز هستند و به روسیه راهی برای تنوع بخشیدن می‌دهند. در این میان، یکی از نیازهای شدید اقتصادی چین مربوط به واردات نفت است که براساس داده های رسمی در ماه‌های اخیر خرید نفت با تخفیف خود از روسیه را افزایش داده است که به نوعی شاید به نفع هر دو کشور باشد.

در واقع، چین بی سر و صدا خرید نفت از روسیه را با قیمت‌های مقرون به صرفه افزایش می‌دهد. اخیرا، شی جین پینگ، رهبر چین حتی در تماسی با همتای خود ولادیمیر پوتین، حمایت خود از مسکو را در زمینه مسائل «حاکمیت و امنیت» تکرار کرد. به گفته مسکو، شی جین پینگ "مشروعیت اقدامات" روسیه برای حفاظت از منافع ملی خود را اعلام کرد. این رفتار چین ثابت می‌کند که می‌خواهد در کنار مسکو قرار گیرد.

نتیجه

 به نظر می‌رسد که اقدامات اخیر محور روسیه_چین_ایران این موضوع را به اثبات رساند که استفاده ابزاری از تحریم‌ها به پایان خود رسیده است یا حداقل نمی‌تواند تاثیرات بلندمدت و دیرزی داشته باشد. حتی می‌تواند نتیجه وارونه داشته و کشورهای آسیب دیده را بیشتر بهم نزدیک کند موضوع که در اخیر اجلاس اخیر گروه «بریکس پلاس» و تلاش بیشتر کشورهای دیگر برای عضویت در آن دیده شد.