تروریست های منطقه بعد از «ایمن الظواهری» چه می کنند؟

 اعلام خبر کشته شدن «ایمن الظواهری» سرکرده گروه تروریستی-تکفیری القاعده در افغانستان توسط آمریکا آنگونه که واشنگتن تصور می‌کرد واکنش‌های زیادی میان گروه‌های تروریستی و افراطی در منطقه نداشت؛ جز در میان برخی سرکردگان و عناصر تروریستی در سوریه که با او ارتباط داشتند. اما با این وجود و علیرغم محدود بودن واکنش‌ها نگرانی‌هایی در میان اعضای شاخه سابق القاعده در سوریه درباره جانشین احتمالی الظواهری وجود دارد. برخی نیز احتمال می‌دهند که بقایای القاعده در سوریه با یکدیگر متحد شده و به دنبال سرکوب «ابومحمد الجولانی» سرکرده هیئت تحریرالشام (شاخه القاعده در سوریه) باشند.

در این میان ابومحمد الجولانی عادت خود را در بهره‌برداری از تحولات گروه‌های تروریستی و همچنین تغییرات سیاسی در منطقه و سراسر جهان تغییر نداده و بعد از اعلام کشته شدن خبر مرگ ایمن الظواهری نیز به سرعت در تلاش برای جانشینی وی است. او همچنین تلاش می‌کند تا مواضع قبلی خود علیه القاعده را بعد از جدا شدن از این گروه تروریستی در شش سال قبل پاک کند. 

البته بلافاصله بعد از اعلام کشته شدن الظواهری گزینه‌های متعددی درباره جانشینی او مطرح شد و برخی درباره احتمال تصدی منصب سرکردگی القاعده در افغانستان توسط سلطان یوسف حسن العارف معروف به سیف العدل صحبت می‌کردند که همانند الظواهری تباری مصری دارد و یکی از فرماندهان واحد حفاظت بن لادن در افغانستان بوده است.  او همچنین روابط خوبی با گروه تروریستی-تکفیری داعش دارد و بعد از مرگ بن لادن در سال 2011 تحت تعقیب بسیاری از سرویس‌های اطلاعاتی جهان بوده و گفته می‌شود که آمریکا برای سر او یا اطلاعات منجر به دستگیر‌ی‌اش ۱۰ میلیون دلار جایزه تعیین کرده است.

از همین رو با توجه به تلاشی که ابومحمد الجولانی برای رسیدن به سرکردگی القاعده در افغانستان دارد، مطرح شدن گزینه‌های متعدد برای جانشینی ایمن الظواهری، او را نگران می‌کند. الجولانی که در ابتدای بحران سوریه با داعشی‌ها ارتباط خوبی داشت، به سرعت تغییر رویه داده و از القاعده برای سرکوب داعش و ابوبکر البغدادی، سرکرده پیشین این گروه تکفیری استفاده کرد. او سپس به رهبری هیئت تحریرالشام یا جبهه النصره سابق که شاخه القاعده در سوریه بود رسید.  اما از آنجایی که ایمن الظواهری اعتمادی به الجولانی نداشت چند تن از سرکردگان مورد اعتماد خود را به سوریه فرستاد و مسئولیت اداره پرونده سوریه را به «سیف العدل» سپرد. همانطور که گفته شد سیف العدل یکی از گزینه‌های جدی جانشینی الظواهری است.

نهایتا ابومحمد الجولانی در سال 2017 اعلام کرد که از القاعده جدا شده است و در عملیات‌هایی شرکت کرد که منجر به کشته شدن سران درجه یک القاعده از جمله  ابوالفرج المصری و ابوالخیر المصری و ... شد.

اوضاع ملتهب تروریست‌ها در سوریه موجب شد که الجولانی بتواند از شر مخالفان خود از جمله ابوبکر البغدادی و جانشین وی «ابوابراهیم القرشی» خلاص شود و در مسیر نقشه‌های خود برای رسیدن به منصب سرکردگی بزرگترین گروه تروریستی در منطقه حرکت کند. بعد از کشته شدن برخی عناصر برجسته القاعده و سرکردگان داعش،  بزرگترین چالش و مزاحم ابومحمد الجولانی، ایمن الظواهری بود که حالا مرده است.

در شرایطی که محافل تروریستی در سوریه درباره رسیدن سیف العدل به سرکردگی القاعده در افغانستان صحبت می‌کنند، الجولانی از این بابت بسیار نگران بوده و به دنبال حذف سیف العدل است. در همین راستا ابومحمد الجولانی کمپینی برای انجام تبلیغات علیه سیف العدل به راه انداخته و یک بازوی رسانه‌ای فعال در این زمینه دارد.

علت نگرانی الجولانی بیشتر به این مسئله مربوط می‌شود که او با توجه به شناختی که از ایدئولوژی سیف العدل دارد می‌ترسد که وی شروع به بازسازی مجدد ساختار القاعده کرده و به دنبال یکپارچه کردن این گروه تروریستی باشد. بدین ترتیب شاخه‌های متعدد القاعده همانند هیئت تحریرالشام آزادی عمل خود را در منطق تحت نفوذشان از دست خواهند داد. این موضوع موجب می‌گردد تا الجولانی در برابر گروهی بزرگ از عناصر القاعده قرار بگیرد و ضربات زیادی دریافت کند.

از طرف دیگر شاخص‌ها نشان می‌دهد که به دلیل شرایط امنیتی سوریه به ویژه در مناطق تحت کنترل الجولانی و در سایه روابطی که او با آمریکایی‌ها دارد و  همچنین با توجه به حضور مستقیم ترکیه و عناصر افراطی وابسته به آن در ادلب، احیای القاعده در سوریه دشوار خواهد بود.

با این تفاسیر می‌توان نتیجه گرفت که شرایط لازم برای ازسرگیری حضور و فعالیت‌های القاعده در سوریه مهیا نیست و البته به نظر نمی‌رسد که تلاش‌های ابومحمد الجولانی برای رسیدن به سرکردگی القاعده در افغانستان نیز نتیجه‌ای داشته باشد.

بنابراین همانگونه که اطلاعات نشان می‌دهد شاید عناصر و سرکردگان القاعده احساس کنند فضای امنیتی و جغرافیایی قاره آفریقا فرصت بیشتری به این گروه برای احیای فعالیت‌های تروریستی خود در مرحله آینده می‌دهد. این امر به معنای آن است که وضعیت فعلی تروریست‌ها در سوریه حفظ خواهد شد و در سطح گروه‌های وابسته به القاعده که هنوز بخشی از ایدئولوژی این گروه تکفیری را دارند نیز شرایط تغییری نخواهد کرد. از آن گذشته ابومحمد الجولانی دست کم در مرحله کنونی همان موقعیت قبلی خود را حفظ کرده و به سادگی از مناطق تحت سیطره‌اش در ادلب دست نخواهد کشید.