تکمیل کریدور شمال-جنوب ایران بعد ۲۰ سال

به اعتقاد برخی کارشناسان "به نظر می‌رسد اقتصاد جهانی به بلوک‌های مجزایی در حال تقسیم است. هر یک از این بلوک‌ها در تلاش برای حفاظت از خود و بی‌تأثیر کردن اقدامات دیگری است. نتایج این دوگانگی برای اقتصاد جهان قابل توجه خواهد بود و سیاست‌گذاران باید این اثرات را بشناسند و در پی جبران آن باشند."  روسیه نیز تلاش مشخصی برای طراحی یک روند جدید بر پایه اتحادهای نوین  جهت کسب حداکثر انتفاعات اقتصادی دو جانبه را در دستور کار قرار داده است. در این بین نقش غیر قابل انکار ژئوپلتیک ایران نیز به یک عامل تعیین کننده در پیش برد راهبردهای ژئو اکونومی قدرتهای نوظهور در منطقه آسیا تبدیل شده است.

روسیه و نظم جهانی چند قطبی

در همین راستا اخیرا وزیر خارجه روسیه اعلام کرده است: ما به دنبال ایجاد یک نظم جهانی چندقطبی هستیم. [همه کشورها] باید برای حفاظت از حاکمیت فناورانه تلاش کنند. همکاری با ایران و کشورهای حاشیه دریای خزر مهم است.ما مشتاق امضای توافق‌نامه‌های بیشتر با هند و چین هستیم.

بر اساس اعلام  اخیر سازمان سرمایه گذاری خارجی از زیر مجموعه‌های وزارت اقتصاد،‌ در سال 1401 کشور روسیه با برنامه ریزی برای ورود بیش از 3 میلیارد دلار سرمایه گذاری مستقیم خارجی در صدر کشورهایی قرار دارد که اقدامات لازم برای ورود سرمایه ارزی به کشور را انجام داده‌اند.

بررسیهای آماری نشان می‌دهد، فدراسیون روسیه با احتساب سرمایه‌گذاری در دست انجام در حوزه زیرساخت و انرژی اولین کشور خارجی سرمایه‌گذار در ایران، در شش‌ماهه نخست سال جاری بوده است چراکه طرح‌های سرمایه‌گذاری روسیه در بخشهای مذکور وارد مراحل اجرایی شده و بخشی از سرمایه مورد اشاره نیز وارد کشور شده است. بر این اساس طرح‌های مورد اشاره در زمره مصوبات معتبر هیئت سرمایه‌گذاری خارجی قرار گرفته است، بر این اساس با احتساب این ارقام مصوبات معتبر هیئت سرمایه‌گذاری خارجی در شش‌ماهه نخست سال جاری به بیش از سه میلیارد دلار بالغ می‌شود.

در جدول زیر میزان سرمایه‌گذاری خارجی مصوب و معتبر در سال اول دولت سیزدهم و سال آخر دولت دوازدهم مقایسه شده است، بر این اساس کشور روسیه با سه طرح در حوزه انرژی و زیرساخت (ترانزیت و حمل و نقل) حدود 2.7 میلیارد دلار سرمایه خارجی وارد کشور خواهد کرد. از آن‌جا که بخشی از این سرمایه وارد شده است این سرمایه‌گذاریها به‌عنوان طرحهای مصوب معتبر تأیید شده است.

جدای از ظرفیت عظیم انرژی کشورمان، یکی از مزیتهای مهم ژئوپلتیک ایران  دسترسی به تمام راه‌های حمل‌ونقلی اعم از دریا، جاده، ریل و آسمان است. برآورد شده که اگر کشور به درآمد ترانزیت 50 میلیون تن کالا دست پیدا کند، می‌تواند از درآمدهای نفت بی‌نیاز شود با این حال دولت سیزدهم پس از اینکه سکان مدیریت کشور را از نیمه مردادماه سال گذشته در دست گرفت، توسعه دیپلماسی اقتصادی با کشورهای همسایه را در دستورکار قرار داد  شاهد آثار مشخصی در این حوزه هستیم.

چندی قبل برای نخستین بار محموله ترانزیت چندوجهی از مبدا روسیه به مقصد هند مسیر خود را از طریق کریدور شمال-جنوب ایران موسوم به INSTC آغاز کرد و هفته گذشته به بندرعباس رسید و با تحویل گرفتن دو کانتینر 40 فوتی از طریق آب‌های ایران به سواحل غرب هند مسیر خود را ادامه داد. مزیت استفاده از این مسیر چند وجهی برای روسیه نیز کاهش حمل بار از 45 روز به 30 روز است و تا 40 درصد هزینه‌ حمل کالا را نیز در این کریدور برای بازرگان کاهش خواهد داد.

عبور آزمایشی دو محموله کانتینر 40 فوتی از کریدور شمال‌-جنوب‌ توسط شرکت کشتیرانی ایران از مبدأ روسیه به مقصد هند از طریق ایران کریدور شمال-جنوب را بعد سال‌ها مذاکره و رایزنی فعال کرد. بر اساس طرح کریدور شمال جنوب، با عبور دریای سیاه، کالا به بنادر بلغارستان می‌رسد و راهی برای دستیابی به اتحادیه اروپا وجود خواهد داشت.

در ادامه مسیر کلی کریدور شمال جنوب (عبور از محور بندر انزلی) قابل مشاهده است، با توجه به رقابت گسترده کشور هند با چینی‌ها مسیر مذکور که روش بسیار کم ریسک و اقتصادی تر برای انتقال کالاهای هندی به نواحی مرکزی و شرق اروپا قلمداد می‌شود.

توجه داشته باشیم که بیش از 20 سال از روزی که کلنگ احداث خط آهن برای اتصال آستارا به شبکه ریلی کشور زده شد، می‌گذرد اما بعد از این همه سال و با گذشت وعده‌های زیادی که تاکنون در دولت‌های مختلف داده شده و عملی نشده است. پیش از این قرار بود خط آهن از رشت در سه مسیر مجزا به بندر کاسپین، بندر انزلی و آستارا امتداد پیدا کند. اهمیت اتصال آستارا به شبکه ریلی شمال - جنوب در اقتصادی شدن پروژه حمل و نقل ترکیبی مد نظر روسیه و هند، یک عامل تعیین کننده است.

گفتنی است، در باره تکمیل خط آهن رشت-آستارا، طرف روسی طرح مالی این طرح را ارائه کرده و مقرر شد تا مسئولان کشورمان آن را بررسی کرده و نتیجه را اعلام کنند. بر اساس اعلام مسئولان دولتی هم‌اکنون یک روز در میان یک قطار روسی وارد بندر شهیدرجایی می‌شود با این حال این امکان وجود دارد که در روز، پنج قطار روسی از مسیر منطقه ویژه سرخس وارد ایران شود که در این باره مذاکرات مفصلی انجام شده است.

در همین راستا وزیر راه و شهرسازی حمل و نقل ریلی را با توجه به ویژگی ارزان بودن، حمل و نقل انبوه و ایمنی و حفظ محیط زیست از بهترین روش‌های حمل ونقل برای افزایش ظرفیت‌های ترازیت برشمرد و خواستار استفاده از این بخش با اتصال روسیه به خطر ریلی کریدور شمال-جنوب شده بود.

در صورت احداث  قطعه ریلی رشت- آستارا، می‌توان گفت که بندر بمبئی در هند تا هلسینکی فنلاند به طول 13 هزار کیلومتر، با اتصال مستقیم ریلی و با عبور از خاک ایران به یکدیگر متصل خواهند شد که این امر می‌تواند به افزایش درآمدهای ارزی کشور، ایجاد اشتغال و... را در پی دشته باشد. به اعتقاد برخی کارشناسان مسیر ریلی رشت- آستارا  به راهگذر «شرق- غرب»  معنا می‌بخشد و قطار کانتینری شانگهای- تهران را می‌توان از مسیر رشت - آستارا - تفلیس، راهی اروپا  کرد.

لازم به ذکر است، حدود 10 روز قبل دستیار رئیس جمهور روسیه از دستور پوتین به مسئولان این کشور برای اجرای خط آهن رشت-آستارا، برقی‌سازی خط اینچه برون- گرمسار و افزایش ظرفیت‌های همکاری‌های حمل و نقلی دو کشور ایران و روسیه خبر داد.

تصمیم قاطع روسیه برای سرمایه گذاری در دو پروژه راه آهن (در شرق و غرب دریای خزر)  یک پالس مشخص برای شکل گیری نظم جدید از مسیر کریدورهای اقتصادی است. در ادامه به نکته حائز اهمیت در این خصوص می‌توان اشاره کرد.

رقابت مستقیم اقتصادی با چین و طراحی دالان اقتصادی هند به اروپا

1-اتصال هدفمند و ارزان قیمت هند به مناطق مرکزی اروپا ذیل پروژه کریدور شمال- جنوب (در کنار تسهیل تجارت اختصاصی روسیه و هند) یک رقابت جدید تجاری- اقتصادی میان هند و چین  به عنوان دو قدرت نوظهور ایجاد خواهد کرد.  توجه داشته باشیم که بعد از تکمیل پروژه کالاهای هندی (به عنوان نزدیک ترین رقیب منطقه‌ای چین) از مسیر کریدور شمال جنوب  به اروپا میرسد. در این بین، اقدام روسیه برای تکمیل بخش بلاتکلیف کریدور مذکور  بعد از گسترش پرسرعت پروژه رقیب چینیها ( BRI : ایده کمربند_راه) محل تامل جدی برای سیاست‌گذاران و تصمیم‌گیران است. 

فراموش نکنیم که هند دارای 3700 کیلومتر مرز زمینی با چین بوده و دو کشور سابقه یک جنگ در سال 1962 بر سر یک اختلاف مرزی را در حافظه دارند.

برنامه‌ اقتصادی بلندپروازانه روسها برای تحول در جریان حمل و نقل کالا در جهان

2- بر اساس برنامه‌ریزی صورت گرفته از طرف روسیه قرار است ظرفیت حمل و نقل کریدور شمال جنوب ( عبور از ژئوپولتیک ایران) تا سال 2030 به 32 میلیون تن افزایش یابد. البته این اتفاق یک شبه رخ نخواهد داد، هرچند  پتانسیل این کریدور بسیار زیاد بوده چراکه 5 هزار کیلومتر طول داشته و هم اکنون سالانه 14 میلیون تن کالا در مسیر‌ آن جابه‌جا می‌شود.

در همین خصوص به تازگی آندره بلوسوف معاون اول نخست‌وزیر روسیه، اعلام کرده که ایجاد و توسعه کریدور حمل و نقل شمال ـ جنوب دسترسی به خطوط کشتیرانی زیادی را ممکن می‌کند. این کریدور از همه کشورها از شمال تا جنوب کشیده می‌شود و به کریدورهای حمل و نقل شرق به غرب هم ارتباط خواهد داشت و از روسیه هم می‌گذرد، به همین خاطر شکل گرفتن این چهارراه یک فرصت را برای دسترسی به خطوط دریایی و حمل و نقل کالا فراهم می‌کند.  اگر بتوانیم این کریدور را توسعه دهیم، مسیر جدید می‌تواند کل جریان حمل و نقل کالا در جهان را دگرگون کند.

به گزارش تسنیم، در گزارشهای قبلی به طرح سرمایه گذاری چین در سرخس برای ایجاد پارک لجستیک و مسیر ذیل یکی از کریدورهای اقتصادی کمربند راه  پرداخته شد. بر این اساس میتوان تاکید کرد که پیاده سازی هر دو کریدور شمال- جنوب و شرق به غرب وابسته به موقعیت ژئوپولتیک  ایران است. بهره‌مندی از این فرصت تاریخی (که مربوط به ظهور گامهای جدید ذیل  پازل نظم جدید جهانی  است) باید به مهمترین پروژه برنامه‌ریزان کشور تبدیل شود.

درخصوص مزیت هرکدام از مسیرهای ذکر شده (شرق دریای خزر: اینچه برون گرمسار و غرب دریای خزر:  رشت- آستارا) و انتفاعات نهفته اقتصادی و منافع ژئواستراتژیکی  که از این طریق برای کشورمان وجود دارد، در گزارش بعدی به همراه جزئیات مربوط به هزینه‌های عمرانی و مزایای ژئواکونومیک حاصله، پرداخته خواهد شد.

منبع: تسنیم