سواد رسانهای افزون بر علم بودن، هنر هم هست؛ یعنی بخشی از سواد رسانهای بر اساس تجربه به دست میآید. ما در تعاملات رسانهایمان، با توجه به اینکه در معرض اخبار و اتفاقات مختلف در فضای رسانهای قرار میگیریم، کمکم تجربهمان نسبت به فضای رسانهای زیاد میشود، اما علاوه بر تجربه، باید آموزش هم مد نظر قرار بگیرد. در بسیاری از کشورها، برای سواد رسانهای در مقاطع گوناگون تحصیلی در مدارس، دانشگاهها و مکانهای دیگر آموزشهای سواد رسانهای داده میشود؛ به ویژه در دوران کودکی در مدرسه بسیاری از کشورها درس سواد رسانهای را پیشبینی کردهاند؛ اما در کشور ما فقط در یک مقطع و آن هم دهم متوسطه یک کتاب سواد رسانهای تدریس میشود که به نظر من کافی نیست. شروع این سواد رسانهای باید در مقاطع پایینتر، مانند ابتدایی باشد تا دانشآموزان بتوانند از همان ابتدای ورود به مدارس، با بحث سواد رسانهای و مهارتها و تکنیکهای رسانهای آشنا شوند تا هجمهها کمتر روی اذهان آنها اثرگذار باشد و اخبار جعلی و رویدادهای نادرست بیتأثیر شوند.
من یک پیشنهاد همیشگی دارم برای مواقعی که در معرض اخبار اتفاقی قرار میگیریم، الآن در دورهای قرار گرفتهایم که میگویند خبر میآید ما را پیدا میکند، یعنی خبر کاربر و شنوندهاش را پیدا میکند. با توجه به اینکه ما در معرض اتفاقی اخبار قرار گرفتهایم، ممکن است اول صبح گوشی هوشمندمان را باز کنیم و یک خبر به ما برسد، به نظر من اولین پله این است که حداقل دو دقیقه هنگام خواندن اخبار تأمل کنیم و به انتشار دست نزنیم و به ابعاد آن فکر کنیم.
بیشتر اخباری که به دست ما میرسد، ما را ترغیب میکند که آنها را ارسال کنیم، یک شگفتی برای ما در آن خبر وجود دارد و ما را ترغیب میکند؛ در واقع قلابی میاندازد تا این خبر را برای دیگران هم بفرستیم، اما ما باید با تأمل، آن را بررسی کنیم.
حالا به چه شکل آن را بررسی کنیم؟ بیاییم این خبر را جستوجو کنیم، ببینیم کجاها این خبر را استفاده کردهاند. اگر دیدیم حداقل در سه منبع معتبر منتشر نشده، آن را برای کسی نفرستیم؛ یعنی ما به سه پایگاه اینترنتی مهم یا سه خبرگزاری مهم نگاه کنیم و ببینیم این خبر در داخل آن هست یا نیست. اگر نبود روی آن شک بکنیم، چون خبرگزاریها حرفهای کار میکنند و زودتر از ما اخبار دستشان میرسد. اگر پی برده بودند که این خبر درست است، قطعاً آن خبر را منتشر میکردند. بنابراین، اولین راه این است که در اینگونه اخبار حداقل ۱۵۰ ثانیه روی آن تأمل و تمرکز کنیم تا اخبار جدیدتری به ما برسد. البته میتوانیم از دیگران هم بپرسیم، یعنی به کسانی که اعتماد داریم و آنهایی که از نظر رسانهای و حرفهای از ما بالاتر هستند، از آنها بپرسیم که آیا این خبر درست است یا درست نیست. بنابراین، اولین راه بررسی منابع آن خبر است. ما در یک دنیایی قرار گرفتهایم که به شدت رسانهای شده است و تمام تحولات حوزه اجتماعی، اقتصادی و سیاسی را در شبکههای اجتماعی و فضای اجتماعی رقم میخورد و ما روزانه خیلی از موضوعات را در این فضاها میبینیم. اگر اندکی تأمل کنیم، کمتر به خود و دیگران با انتشار اخبار دروغ آسیب میزنیم.