علل تمایل باکو به افزایش تنش با ایران چیست؟

 پس از کشته‌شدن سر تیم حفاظت سفارت جمهوری آذربایجان در تهران، سیاست‌مداران و رسانه‌های وابسته به رژیم الهام علی‌اف با دنبال کردن انگاره‌های تحریک آمیز همچون «تروریستی» خواندن این حادثه یا تعلیق فعالیت‌های سفارت این کشور در تهران، به شکل خودخواسته به دنبال افزایش تنش‌ با ایران هستند. باکو در مسیر دور شدن از روابط عادی با همسایه بزرگ خود به این اقدامات اکتفا نکرده و با اعلام وضعیت قرمز نسبت به سفر اتباع آذربایجان به ایران هشدار داد.

اقدام تحریک آمیز دیگر جمهوری آذربایجان، ادعای دستگیری عوامل شبکه وابسته به ایران در باکو و آخرین تحرک آنها بیانیه وزارت امور خارجه این کشور درباره شکایت از ایران در مجامع بین المللی بود. دیدار حکمت حاجی‌اف، دستیار رئیس جمهور آذربایجان با سفیر رژیم صهیونیستی در باکو آن هم  بلافاصله پس از حادثه سفارت این کشور در تهران به خوبی نشان می دهد طراح اصلی نمایش تشدید تنش‌ میان دو کشور شیعه تل‌آویو است.

رشد فزاینده مسیرهای کریدوری در منطقه اوراسیا و افزایش روز افزون کشورهای صنعتی و قدرت‌های نوظهور به منابع هیدرو کربن حوزه خزر، موجب  بیدار شدن غول رقابت‌های ژئوپلیتیکی در منطقه قفقاز جنوبی شده است. الهام علی‌اف که با کمک آنکارا و تل‌آویو موفق شد منطقه قره باغ را بازپس بگیرد، به دنبال قماری خطرناک در مرزهای مشترک ایران و ارمنستان است.

پیش تر باکو قصد داشت به وسیله دالان زنگزور ارتباط جغرافیایی و سیاسی ایران و اروپا را قطع و تهران را برای همیشه از راه گذر شرق به غرب به حاشیه براند. تجاوزهای نظامی باکو در سپتامبر 2022 موجب استقرار نیروهای این کشور در کوه‌های مجاور به شهر تفریحی جرموک شد. نیروهای آذری مناطق کوهستانی را در هفت کیلومتری جنوب شهر کنترل می‌کنند و مشرف به منطقه غیر شهری هستند که از مسیر جاده‌ای به منطقه نخجوان متصل می‌شود.

تداوم اشغالگری عناصر رژیم باکو می‌تواند این امکان را برای آنها فراهم آورد تا به عمق خاک ارمنستان نفوذ و ارتباط استان سیونیک را با سایر مناطق این کشور قطع کند؛ تهدیدی که تحمل آن از سوی تهران و ایروان به هیچ وجه امکان پذیر نیست.

در این بحران جغرافیایی و سیاسی تنها متحد ایروان، جمهوری اسلامی ایران است. افتتاح کنسولگری ایران در شهر قاپان استان سیونیک به وسیله حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه کشورمان نشان دهنده سیاست قطعی نظام برای مقابله با تغییر مرزهای بین‌المللی در این منطقه است. در حال حاضر درآمد ایران از راه گذر شمال- جنوب قریب به 8 میلیارد دلار ارزیابی می‌شود.

بی‌تردید تکمیل دالان توران می‌تواند نقطه آغاز وابستگی جغرافیایی و سیاسی تهران به ترکیه و آذربایجان و قطع ارتباط تاریخی ایران با قاره اروپا باشد. در چنین شرایطی اگر انتخاب رژیم باکو تداوم توسعه‌طلبی و تجاوز به حریم مرزهای ایران است، آنگاه باید خود را آماده پاسخ سخت تهران در مرزهای شمال غربی کند. در 200 سال اخیر هیچ گاه ایرانیان آغازگر جنگی علیه همسایگان یا کشورهای فرامنطقه‌ای نبوده است، اما در مقام دفاع از منافع ملی تمام گزینه‌های مشروع دفاعی روی میز قرار دارد.

با گسترش روز افزون روابط باکو- تل‌آویو، همسایه شمالی ایران به امکان عملیاتی رژیم صهیونیستی برای خرابکاری و ترور در داخل خاک کشورمان تبدیل شد. به عنوان نمونه در ماجرای سرقت برخی اسناد هسته‌ای، منابع آگاه خاک آذربایجان را محل خروج جاسوس‌های صهیونیست معرفی می‌کنند. حادثه تروریستی شاهچراغ دیگر رخدادی بود که نقش رژیم باکو به روشنی در آن مشهود است.

طبق گزارش رسانه وابسته به شورای عالی امنیت ملی، در این ماجرا چند نفر از تروریست‌ها و عوامل پشتیبان عملیات دارای گذرنامه آذربایجانی بودند. با وجود این، تهران در آن دوران سعی نکرد ربطی میان تروریست‌ها و دولت باکو برقرار کند. اگر ایران به دنبال افزایش تنش با رژیم علی‌اف بود، این حادثه بهانه مناسبی برای قطع روابط دیپلماتیک با آذربایجان به شمار می‌رفت. تاکنون سیاست اصولی جمهوری اسلامی ایران حفظ روابط دوجانبه و مدیریت تنش‌ها میان دو کشور بوده است تا به این وسیله مردمان دو کشور وارد درگیری غیرلازم نشوند.

دیدار ماه گذشته رؤسای مجلس ایران، ترکیه و جمهوری آذربایجان در آنتالیا نوید کاهش تنش‌ها میان دو کشور و بازگشت روابط به ریل عادی‌سازی روابط می‌داد، اما تداوم توهین‌های بی‌شرمانه رسانه‌های علی‌اف به مرجعیت دینی- سیاسی در ایران و بزرگ کردن نزاع خانوادگی تا حد تعلیق فعالیت سفارت نشان دهنده تصمیم باکو برای افزایش تنش با تهران است.

شاید جلسه چند ماه قبل خلوصی آکار، بنی گانتز و فیصل به فرحان در جمهوری آذربایجان پاسخ تمام ابهامات درباره نیت واقعی باکو و آینده تحولات حوزه قفقاز جنوبی را برای مخاطب ایرانی روشن کند. در چنین شرایطی لازم است تهران با استفاده از روابط عمیق با دولت ترکیه همچنان بر روی حل‌وفصل مناقشه از مسیرهای دیپلماتیک تأکید، اما باید خود را برای هر سناریویی در آینده نزدیک آماده کند.

بهره سخن
زمانی که آندره کارلوف، سفیر سابق روسیه در ترکیه به وسیله مرت آلتینتاش، افسر پلیس ترکیه در مقابل دوربین‌های تلویزیونی ترور شد، مقام های دو کشور از قطع روابط ترکیه و روسیه سخنی بر زبان نیاورد. اما در ماجرای تهران، باکو برای تحقق اهداف شومش در افزایش تنش با ایران از هیچ اقدامی فروگذار نکرده است. حمایت مالی- تبلیغاتی از عناصر تجزیه‌طلب، توهین به مقام های سیاسی- دینی، اسکان عناصر سلفی- تکفیری در نزدیکی مرز با ایران، در اختیار گذاشتن پایگاه هوایی و شنود برای عناصر وابسته به رژیم صهیونیستی و ... تنها بخشی از اقدامات باکو علیه منافع و امنیت تهران است.

برخی تحلیلگران معتقدند، علی‌اف با سیاست افزایش دومینووار تنش با تهران به دنبال تحمیل خواست جغرافیایی-سیاسی خود به ایران و ارمنستان و ایجاد دالان تورانی زنگزور بدون درگیری مستقیم نظامی است. شاید نکته‌ای که رژیم باکو فراموش کرده، آن است که اینجا روسیه و آذربایجان نیز اوکراین نیست و آغاز هرگونه درگیری در منطقه قفقاز جنوبی می‌تواند پیامدهای خطرناکی برای ‌علی‌اف و تحریک کنندگان وی داشته باشد.