تعیین سقف قیمت گاز روسیه؛ شلیک به پای اروپا

براساس برآورد کارشناسان، آشفتگی بازار جهانی گاز در سال ۲۰۲۳ به دلیل بحران کمبود عرضه در پی تشدید بحران روسیه و اوکراین و نیز افزایش بی‌سابقه قیمت‌ها ادامه می‌یابد. برای نمونه، افزایش تقاضای گاز در چین پس از لغو محدودیت‌های مربوط کرونا، رقابت شدیدی برای محموله‌های LNG ایجاد و اروپا را در موقعیت دشوارتری برای جبران کاهش صادرات خط لوله روسیه قرار می‌دهد. در سمت عرضه نیز، ایالات متحده به تقویت فروش در بازار گاز ادامه می‌دهد و انتظار می‌رود تولید داخلی و صادرات LNG به بالاترین حد خود برسد.

 تقاضای گاز
 بر اساس برآورد‌های آژانس بین‌المللی انرژی، تقاضای جهانی گاز طبیعی احتمالاً با سرعت کمی در سال جاری به ۴/۰۸۵ تریلیون متر مکعب - پس از کاهش آن به ۴/۰۷۱ تریلیون متر مکعب در سال ۲۰۲۲- خواهد رسید. همچنین تقاضا برای LNG تا حد زیادی به نیاز اروپا به جایگزینی با گاز طبیعی روسیه بستگی دارد، یعنی مصرف در سال جاری، مانند سال ۲۰۲۲، روند صعودی خواهد داشت. بازار گاز احتمالا شاهد واگرایی در روند مصرف بین مناطق خواهد بود. رشد تقاضای جهانی توسط آسیا و اقیانوس آرام همراه با خاورمیانه و آفریقا پشتیبانی می‌شود، اما احتمالاً در آمریکای شمالی، اروپا و اوراسیا کاهش خواهد یافت.

 آژانس انرژی انتظار دارد مصرف گاز طبیعی در منطقه آسیا و اقیانوسیه در سال ۲۰۲۳ به ۹۲۳ میلیارد متر مکعب افزایش یابد که در این میان احتمالا مصرف سالانه گاز چین با افزایش ۶ درصدی به ۳۸۶ میلیارد متر مکعب در سال جاری، خواهد رسید. انتظارات برای بهبود تقاضای گاز در چین به دلیل باز شدن تدریجی اقتصاد و لغو محدودیت‌های کرونا است. همچنین برآورد‌ها نشان می‌دهد که مصرف گاز طبیعی در خاورمیانه و آفریقا احتمالا ۲.۴ و ۳ درصد رشد کند و به ترتیب به ۵۹۶ و ۱۷۱ میلیارد متر مکعب در سال جاری برسد.

 عرضه گاز
 بر اساس برآورد‌های آژانس بین‌المللی انرژی، پس از کاهش ۴/۰۸۹ تریلیون مترمکعبی در سال ۲۰۲۲، تولید گاز طبیعی احتمالاً در سال جاری به ۴/۱۲۹ تریلیون متر مکعب خواهد رسید. این افزایش در حالی است که انتظار می‌رود تولید گاز در آمریکای شمالی و خاورمیانه به ۱۲۳۵ و ۷۳۲ میلیارد متر مکعب افزایش یابد. همچنین بر اساس داده‌ها، ذخایر گاز طبیعی در ایالات متحده احتمالاً حدود ۳۱ میلیارد متر مکعب یالانه افزایش می‌یابد و مجموع آن را به رکورد جدید ۱۰۴۱ میلیارد متر مکعب می‌رساند.

 انتظار می‌رود تولید گاز طبیعی در منطقه آسیا-اقیانوسیه و آفریقا نیز به ترتیب ۱۲ و ۸ میلیارد متر مکعب در سال ۲۰۲۳ افزایش یابد و مجموع آن به ترتیب به ۶۸۱ و ۲۷۸ میلیارد متر مکعب برسد. همچنین  تولید گاز در اروپا، آمریکای مرکزی و جنوبی اندکی افزایش می‌یابد و به ترتیب به ۲۳۵ و ۱۵۱ میلیارد متر مکعب در سال آینده برسد.

 با توجه به روند جهانی، تولید گاز طبیعی در اوراسیا به احتمال زیاد در سال ۲۰۲۳ به ۸۱۷ میلیارد متر مکعب کاهش می‌یابد که اکثر این کاهش مربوط به روسیه است. بطوریکه، تولید گاز روسیه در سال جاری با ۲۸ میلیارد متر مکعب کاهش به ۶۲۳ میلیارد متر مکعب می‌رسد. در نتیجه، آژانس بین‌المللی انرژی انتظار دارد در سال آینده (۲۰۲۳) عرضه‌های محدود در بازار جهانی گاز طبیعی با کاهش صادرات روسیه به مقصد اروپا ادامه یابد. در مقابل، عرضه جهانی LNG احتمالاً در سال ۲۰۲۳ به میزان ۲۳ میلیارد متر مکعب افزایش خواهد یافت که یک سوم رشد آن مربوط به ایالات متحده بوده که بسیار کمتر از کاهش احتمالی صادرات روسیه به اروپا است.

 تعیین سقف قیمت گازی
 بحران انرژی بعنوان یکی از مهم‌ترین پیامد‌های جنگ روسیه و اوکراین، باعث شده که اتحادیه اروپا (EU) روش‌های زیادی را برای کاهش وابستگی خود به انرژی روسیه امتحان کند. به منظور کاهش قیمت‌های بالای ناشی از این بحران، کشور‌های گروه هفت تصمیم گرفتند سقف قیمت نفت را اعمال کنند و البته این تصمیم بحث‌های جدی برای گاز طبیعی را نیز ایجاد کرده است.

 بحث بر سر  نحوه مداخله در بازار گاز این قاره به یکی از تفرقه‌انگیزترین مولفه‌ها در واکنش اتحادیه اروپا به جنگ مسکو و فشار بر تامین انرژی این قاره تبدیل شده است. بطوریکه برخی از کشور‌ها ادعا می‌کنند که برای کاهش بار قیمت‌های بالا بر مصرف کنندگان و مشاغل، سقف قیمتی لازم است، اما برخی‌ها نیز نگران هستند، چون چنین حرکتی می‌تواند منجر به کمبود گاز شود.

 اگرچه کشور‌هایی مانند نروژ، بلغارستان، کرواسی، یونان، ایتالیا و اسلوونی از تلاش‌های اتحادیه اروپا برای تعیین سقف قیمت گاز طبیعی انتقاد می‌کنند، وزرای انرژی اتحادیه در ۱۹ دسامبر ۲۰۲۲، پس از ماه‌ها بحث و گفت‌وگوی طولانی، اقدام به آن کردند و  بورس گاز هلند TTF موافقت کرد که اگر قیمت‌ها از ۱۸۰ یورو در هر مگاوات ساعت برای سه روز فراتر رفت، سقف قیمتی برای آن ایجاد می‌کند.

 نگرانی از کاهش عرضه گاز طبیعی عامل تعیین کننده در تأخیر برای اتخاذ تصمیم مربوطه بود. به این دلیل، هلند و اتریش از مذاکرات خودداری کرده و اصرار داشتند که تعیین سقف گاز امنیت انرژی اروپا را به خطر می‌اندازد. این وضعیت نه تنها نشان دهنده ساختار دوگانه در اتحادیه اروپا است، بلکه ترس از موفقیت قیمت سقف گاز را نیز آشکار می‌کند. اگرچه هنوز برای ارزیابی تأثیر نهایی آن زود است، اما با توجه به وابستگی طولانی مدت اتحادیه اروپا به انرژی روسیه، این برنامه جدید تاثیر جادویی نخواهد داشت. علاوه بر این، تأثیر نامطلوبی بر بازار‌ها دارد که اخیراً بسیار شکننده بوده‌اند.

 اخیرا اتحادیه اروپا با بانک مرکزی اروپا (ECB)، آژانس همکاری تنظیم مقررات انرژی (ACER) و سازمان اوراق بهادار و بازار‌های اروپا (ESMA) موافقت کرد تا قبل از اجرایی شدن مکانیسم، گزارش داده‌ای در مورد اثرات نامطلوب احتمالی آن ارائه کنند. بر اساس گزارش ESMA  مورخ ۲۳ ژانویه ۲۰۲۳، که اثرات «مکانیسم اصلاح بازار» را ارزیابی می‌کند که از ۱۵ فوریه ۲۰۲۳ اجرایی می‌شود؛ سقف قیمت احتمالا به طور ناگهانی بازار گاز را تغییر و بر عملکرد سایر بازار‌ها و ثبات مالی تاثیر بگذارد. کمیسر انرژی اتحادیه اروپا، کادری سیمسون، پس از انتشار چندین گزارش که خطرات آن را آشکار می‌کند، گفت: «کمیسیون آماده است تا فعال‌سازی مکانیزم را تعلیق کند در صورتی که تجزیه و تحلیل ECB،   ESMA و ACER نشان دهد که خطرات آن بیشتر از آن منافع است.»

 همچنین باید توجه داشت که در فضای نامطمئن ژئوپلیتیکی ایجاد شده در اثر حمله روسیه به اوکراین و تصمیم دولت مسکو برای کاهش قابل توجه عرضه گاز به اتحادیه اروپا، تعیین سقف قیمت به ویژه از نظر محاسبه عرضه قابل تحویل، آسان نخواهد بود. علاوه بر این، مقامات غالباً تأثیر منفی این عمل «آزموده نشده و بی‌سابقه» را بر مصرف کنندگان اعلام می‌کنند. بنابراین، اگرچه امکان «تعلیق» را محفوظ می‌دارد، اما اقدامات برنامه‌ریزی شده توسط اتحادیه اروپا احتمالا پس از مشاهده آثار آن کمکی به مردم نمی‌کند، یعنی بروکسل با تصمیم مذکور به پای خود شلیک خواهد کرد.

 این تصمیم که با وجود هشدار‌های نهاد‌های نظارتی اتحادیه اروپا و همچنین مخالفت برخی کشور‌ها اتخاذ شد، در صورتی که اثر مورد انتظار را نداشته باشد، احتمالا «یکپارچگی و قاطعیت» اتحادیه زیر سؤال برود. پس از شروع جنگ اوکراین، «وحدت و مکانیسم تصمیم گیری» اتحادیه اروپا بار‌ها مورد انتقاد قرار گرفته است، چون می‌توان گفت بروکسل در خصوص اوکراین و روسیه حرکت مورد انتظار کارشناسان را انجام نداد و اقدامات انجام شده نیز نتایج مورد انتظار را به همراه نداشت. در این مورد، اعمال سقف قیمت گاز اهمیت دارد که اتحادیه اروپا تا چه حد می‌تواند دفاع لازم را در برابر شعار «استفاده روسیه از انرژی به عنوان سلاح» ارائه دهد.

 در نتیجه، مکانیسم مورد بحث نشان خواهد داد که اتحادیه اروپا تا چه اندازه می‌تواند به روسیه و به بحران انرژی پاسخ دهد. می‌توان گفت این تصمیم بروکسل با توجه به مخاطرات و اثرات منفی، در صورت اجرا مدت‌ها مورد انتقاد قرار خواهد گرفت. علاوه بر این، در صورت بدتر شدن بازارها، اقدامات بازدارنده و پیشگیرانه روسیه بر سر گاز طبیعی احتمالا افزایش یابد. بنابراین، در صورت عدم موفقیت در اجرا، روز‌های بسیار سختی در انتظار اتحادیه اروپا است.