آیا نفت ایران می‌تواند به بازار ثبات ببخشد؟

پس از حمله نظامی روسیه به اوکراین و افزایش سرسام آور قیمت سوخت، ایران می تواند به عنوان یکی از تامین کنندگان عمده نفت و گاز طبیعی نقش مهم و تعیین کننده را ایفاء کند. قبل از این که دولت ترامپ از توافق هسته ای خارج شود و تحریم ها بر صادرات نفت اعمال شوند، تهران روزانه ۳.۸ میلیون بشکه نفت تولید می کرد؛ اما در حال حاضر این رقم حدود ۲.۴ میلیون بشکه است. با توجه به این افت قابل توجه و همچنین پایین بودن میزان سرمایه گذاری در سال های اخیر، بازگشت تولید کشور به سطح قبل از تحریم زمان بر است.
با این حال ذخایر نفت و میعانات گازی ایران در نفت کش ها و همچنین تاسیسات ذخیره سازی نفت در خشکی به ایران کمک می کند تا صادرات خود را که در حال حاضر مجموعا بیش از یک میلیون بشکه در روز است، تسریع ببخشد. برخی منابع پیش بینی می کنند که با لغو تحریم ها، ایران می تواند روزانه ۵۰۰ هزار بشکه نفت به بازارهای بین المللی ارسال کند و تا پایان سال این رقم به یک میلیون و ۳۰۰ هزار بشکه در روز برسد. همه اینها فرض بر این است که مذاکرات کنونی در وین درباره احیای برجام موفقیت آمیز باشد. بدون لغو تحریم ها، هر گونه اختلال جدید در عرضه ایالات متحده می تواند قیمت نفت را بیش از 100 دلار در هر بشکه افزایش دهد و به 150 دلار برساند.
همانطور که وب سایت گازبادی ( GasBuddy) گزارش داده، دولت آمریکا در شرایط کنونی در حال مبارزه با بالاترین سطح تورم خود در طی چهار دهه اخیر است. قیمت سوخت از زمان آغاز بحران اوکراین در بسیاری از نقاط کشور حدود 4 دلار در هر گالن افزایش یافته است. ایران اعلام کرده است که در صورت لغو تحریم‌های اعمال شده توسط دولت ترامپ، آماده است صادرات نفت خود را به میزان قابل توجهی افزایش دهد، اما احیای روابط با مشتریان در اروپا و آسیا زمان بر است. در ماه فوریه، مقامات شرکت ملی نفت ایران (NIOC) به سئول، پایتخت کره جنوبی سفر کردند تا با چند پالایشگاه درباره چشم انداز ازسرگیری صادرات نفت گفتگو کنند.
بر اساس گزارش آژانس بین المللی انرژی، تقاضای انرژی در سال ۲۰۲۲ افزایش خواهد یافت و برای سال جاری تقاضای جهانی برای نفت با ۳.۲ میلیون بشکه در روز افزایش و به رکورد ۱۰۰.۶ میلیون بشکه در روز خواهد رسید. این پیش بینی ها نشان می دهد که تقاضای نفت بیشتری در بازار وجود دارد و این فرصتی برای تولیدکنندگان است تا فروش نفت و درامدهای صادراتی خود را افزایش دهند. اگر ایران بتواند مشکلات خود را با ایالات متحده بر سر بازگشت به برجام حل کند، آشکارا یکی از ذینفعان اصلی این افزایش خواهد بود.
ایران از دولت آمریکا می‌خواهد که در صورت تغییر دولت در واشنگتن، به توافق پایبند بماند؛ اما این چیزی است که جو بایدن، رئیس جمهور آمریکا، یا هر رئیس جمهور دیگر ایالات متحده نمی تواند متعهد شود. تهران باید تصمیم بگیرد که آیا رسیدن به توافقی که تنها سه سال طول بکشد، ارزش دارد یا خیر. پس از اجرایی شدن برجام در سال 2016، ایران تولید نفت خود را بسیار سریع تر از حد انتظار افزایش داد. اکثر تحلیلگران پیش بینی کرده بودند که ایران ظرف یک سال پس از لغو تحریم ها تولید خود را 500 هزار بشکه در روز افزایش دهد، اما در واقع ایران در کمتر از 4 ماه به این رقم رسید و تا پایان سال تولید را نزدیک به یک میلیون بشکه افزایش داد.
پس از اعمال مجدد تحریم ها پس از خروج آمریکا از برجام در سال 2018، ایران نفت را در نفت کش ها ذخیره کرد. تخمین زده می شود که ایران بیش از 85 میلیون بشکه نفت و میعانات گازی در دریا ذخیره کرده است. اگر تحریم ها لغو شود، می توان این کالاها را به سرعت صادر کند. حذف کشورهای مهم صادرکننده نفت از بازار اثرات عمده ای دارد. تولیدکنندگان دیگر اغلب قیمت ها را افزایش می دهند و به دنبال منافع خود هستند. حتی اگر ایران به بازار بازگردد، همه مشکلات نفت و گاز حل نمی‌شود، اما بازگشت ایران می‌تواند تأثیر روانی عمده‌ای در حرکت بازار نفت به سمت تعادل داشته باشد. همچنین این احتمال وجود دارد که ایران بتواند در جایگزینی صادرات گاز روسیه به اروپا نقش مهمی را ایفا کند. 
برای بهره مندی کامل از کمبود بازار، ایران نیز به سرمایه گذاری نیاز دارد. جواد اوجی وزیر نفت ایران در سپتامبر 2021 گفت که صنعت نفت ایران برای دستیابی به پتانسیل خود به 160 میلیارد دلار سرمایه گذاری نیاز دارد. در حال حاضر ایران نقش مهمی در بازار جهانی گاز طبیعی نداشته است. حتی به دلیل کمبود گاز طبیعی برای نیازهای داخلی و عدم سرمایه گذاری در زیرساخت های انرژی صادرات گاز به ترکیه و عراق را کاهش داده است. ایران با فروش نفت به چین در بازار خاکستری از تحریم ها جان سالم به در برده است. سایر تولیدکنندگان، به‌ویژه روسیه و عربستان سعودی، می‌خواهند بازگشت ایران به بازار تدریجی باشد، اما تهران می‌خواهد هر چه زودتر سهم بازار را به دست آورد. ایران در ماه‌های آینده با چالش‌های زیادی در بازار انرژی مواجه خواهد شد و بدون دیپلماسی فعال انرژی و سیاست خارجی واقع‌بینانه، حتی بحران اوکراین برای ایفای نقش مهم ایران کافی نخواهد بود.