تونل کانی سیب به منظور کمک به احیای دریاچه ارومیه به طول ۳۶ کیلومتر حفاری شده است. این تونل آب مازاد حوضه گلاس را به دریاچه منتقل خواهد کرد. این طرح توان این را دارد که در سال بیش از 600 میلیون متر مکعب از آب‌های مازاد سد کانی‌سیب را به دریاچه ارومیه منتقل کند[...]
تونل کانی سیب به منظور کمک به احیای دریاچه ارومیه به طول ۳۶ کیلومتر حفاری شده است. این تونل آب مازاد حوضه گلاس را به دریاچه منتقل خواهد کرد. این طرح توان این را دارد که در سال بیش از 600 میلیون متر مکعب از آب‌های مازاد سد کانی‌سیب را به دریاچه ارومیه منتقل کند.
مهندس رستمی در این زمینه به خبرنگار صبح صادق گفت: «مؤسسه فاطر حفاری این تونل را در آبان 1394 آغاز کرد و در آبان ۱۴۰۰ به پایان رساند.»
تونل انتقال آب کانی‌سیب با طول 36 کیلومتر به دلیل شرایط زمین‌شناسی و سایر الزامات فنی، در دو قطعه طرح‌ریزی و اجرا شد. قطعه 1 تونل به طول تقریبی 16 کیلومتر در ساختارهای زمین‌شناسی ریزشی و سست قرار دارد که آب را از سد کانی‌سیب به سمت قطعه 2 تونل و به صورت شیب منفی انتقال می‌دهد. در دو کیلومتر پایانی این قطعه، بخش بسیار چالشی و مخاطره‌انگیز آبرفتی قرار دارد که به منظور شناسایی هرچه بیشتر و دسترسی بهتر به این بخش، یک دهنه شفت دسترسی به قطر تمام‌شده 8/5 متر و عمق 100 متر در ابتدای آن حفاری شده است.
قطعه 2 تونل نیز به طول بیش از 20 کیلومتر از سمت دهانه خروجی تونل تا منتهی‌الیه قطعه 1 آن در ساختارهای زمین‌شناسی با سنگ‌های بسیار مقاوم و ساینده گرانیتی قرار دارد که حفاری آن به صورت شیب مثبت و از سمت دهانه خروجی تونل انجام شد. هدف از این کار افزایش سرعت حفاری تونل و استفاده از شیب طبیعی تونل برای تخلیه آب در حین عملیات اجرایی بود. در حد فاصل این دو قطعه نیز یک دهنه تونل دسترسی به طول 1300 متر و یک دهنه مغار به ابعاد 125*15*15 متر جهت دمونتاژ و خارج کردن دستگاه‌های حفاری پس از اتمام عملیات اجرایی تونل طراحی و ساخته شده است.
وی در ادامه به چالش‌های اجرای این طرح اشاره کرد و گفت: «تونل انتقال آب کانی‌سیب به دلیل طول زیاد و عبور از گستره متنوعی از ساختارهای زمین‌شناسی با ویژگی‌های متفاوت و پیچیده، از پرچالش‌ترین طرح‌های تونلی کشور بود و از همان روزهای ابتدایی پروژه، همه مهندسان و متخصصان داخلی و خارجی منتظر پیشامد شرایط پیچیده و بغرنجی بودند. بخش آبرفتی تونل قطعه 1 با 2 کیلومتر طول و تراز بالای آب زیرزمینی، بیش از همه جای تردید و نگرانی داشت. برخی از مهندسان و مشاوران خارجی، اکیداً توصیه می‌کردند این بخش از تونل حفاری نشود و عملیات اجرایی آن متوقف شود.
مهندسان پرتلاش قرارگاه سازندگی خاتم‌الانبیاء(ص) در مؤسسه فاطر، با توکل بر خدا و به پشتوانه دانش فنی و تجربه عملیاتی درخشان خود، عملیات حفاری این بخش از تونل را آغاز کرده و بحمدالله با موفقیت به پایان رسانیدند. تونل انتقال آب کانی‌سیب در دو قطعه 1 و 2 و با دو دستگاه حفاری مکانیزه تونل TBM حفاری شده است. عبور از ساختار بسیار مقاوم و ساینده توده‌سنگ‌های گرانیتی در قطعه 2 تونل، فرآیند حفاری را کند می‌کرد و ابزارهای مصرفی بیشتری نیاز داشت. ابزارهایی که هزینه خرید خارجی آنها سرسام‌آور بود؛ اما متخصصان داخلی با اعتماد به نفس و تکیه بر دانش بومی، انحصار تولید این ابزارها و سایر قطعات اصلی TBM را شکستند و سنگ بزرگی را از پیش پای حفر تونل برداشتند و نگذاشتند برنامه زمانبندی حفاری با تأخیر مواجه شود. در قطعه ۱ نیز دستگاه حفاری بیش از 12 کیلومتر از این قطعه را پشت سر گذاشته بود و وارد حوزه بسیار چالشی آبرفتی می‌شد.»
مدیرعامل هلدینگ نیروی قرارگاه سازندگی خاتم‌الانبیاء(ص) خطرپذیرترین نقطه این پروژه را بخش آبرفتی دانست و گفت: «در این بخش فشار بالای 8 بار زمین، بروز پدیده مچاله‌شوندگی و خطر گیرافتادن دستگاه TBM و نیز هجوم آب و مصالح به داخل تونل، خطر بالای غرق شدن دستگاه و همه نیروها با توجه به حفاری با شیب منفی، همچنین برخورد با گسل‌های متعدد و کاهش پارامترهای مقاومتی زمین و در نتیجه ایجاد ریزش‌های وسیع و حتی سایش شدید ابزارهای حفاری و بخش‌های تخلیه مصالح حفاری و به علاوه وجود کانی‌های رسی چسبنده و خطر گل‌گرفتگی و کلاگینگ وجود داشت، همچنین گرادیان بالای فشار داخل اسکرو و صعوبت شدید خروج مصالح هم داشتیم.»
وی در ادامه توضیح داد: «با انجام یکسری اقدامات کنترلی فنی شامل بازسازی و تعمیرات اساسی دستگاه TBM در قطعه 1 گرفته تا روش‌های فنی و نوین کاهش فشار زمین. همه این اقدامات به صورت شبانه‌روزی، جهادی و در کمتر از یک ماه انجام شد و با توکل بر خدا عملیات حفاری بخش آبرفتی در شهریور ماه سال 1399 شروع شد. هر چالشی که در تحلیل‌های گذشته پیش‌بینی شده بود، با شدت و حدت رخ می‌داد؛ اما با اقدامات و تدابیر برنامه‌ریزی‌شده، مشکلات یکی پس از دیگری برطرف می‌شد و در برابر چشمان حیرت‌زده کارشناسان مردد خارجی، حفاری تونل در حال پیشروی بود. سرانجام پس از 14 ماه مجاهدت شبانه‌روزی، یکی از دقیق‌ترین خروج‌های دستگاه حفاری مکانیزه در تاریخ صنعت تونل‌سازی کشور به سرانجام رسید و عملیات حفاری نزدیک به 36 کیلومتر تونل با کیفیتی چشمگیر پایان یافت.»
مهندس رستمی دستاوردهای انجام این پروژه را نیز چنین برشمرد: «این تونل در اوج سخت‌ترین شرایط تحریمی کشور اجرا می‌شد. محدودیت‌های ارزی کشور و تأمین نشدن قطعات انحصاری و تکنولوژیک خارجی، با در نظر داشتن منویات رهبر معظم انقلاب مبنی بر تکیه بر نهادهای دانش‌بنیان داخلی، پروژه را به سوی استفاده از تولیدات تخصصی داخلی هدایت کرد.
در نگاه اول، پیمودن این راه بسیار دشوار و حتی ناممکن به نظر می‌رسید. ظرف مدت کوتاهی، همه آنچه باید از خارج از کشور با هزینه‌های گزاف تهیه می‌شد، با قیمت مناسب و کیفیت مطلوبی در داخل کشور ساخته شد و با موفقیت کامل به کار رفت. ساخت موتور و گیربکس اصلی TBM با وجود نیاز به دانش و فناوری بالا، ساخت بوسترهای نوار نقاله، دیسک‌کاترها و اسکرو اصلی TBM تنها بخشی از این اولین‌ها با تکیه بر دانش و توان داخلی کشور بود. حفاری بخش آبرفتی تونل کانی‌سیب نیز با تکیه بر توان فنی و مهندسی و تولیدات داخلی، مدرک انکارناپذیر این خودباوری و اعتماد است که همچون ستاره‌ای در صنعت تونل‌سازی کشور می‌درخشد و به یادگار خواهد ماند. اما دستاورد اصلی این پروژه، کسب دانش فنی طراحی و ساخت تونل‌های طویل در فشارهای بالای زمین و بومی‌سازی آن بود که تا پیش از این در انحصار چند کشور خاص قرار داشت. حالا به جرئت می‌توان گفت ایران توانایی حفاری و اجرای هر نوع تونلی را در هر نوع شرایط پیچیده زمین‌شناسی در هر جای دنیا دارد و این نتیجه چیزی نیست جز اعتماد به اراده‌های پولادین و خودباوری مهندسان و متخصصان کشور و ایمان و توکل به خداوند قادر و متعال.»
