افت کیفیت آموزش و کاهش نظم، محصول آموزش از راه دور

 نگاهی به تاریخچه آموزش از راه دور نشان می‌دهد، آموزش از راه دور برای اولین‌بار در سال ۱۸۴۰ شکل گرفت که در آن «سر آیزاک پیتمن» ایده ایجاد مختصرنویسی حرفه‌ای را داشت. در عرض چند سال برنامه‌های آموزشی در انگلستان، آلمان، ایالات متحده و ژاپن در سال ۱۹۰۰ پیاده‌سازی شد و اولین بخش آموزشی با نامه‌نگاری در دانشگاه شیکاگو و در سال ۱۹۱۱ در استرالیا و در دانشگاه کوئینزلند، در گروه مطالعات خارجی ظاهر شد.

بر اساس همین گزارش، در اواخر دهه ۱۹۷۰، دانشگاه آزاد واقع در بریتانیا یک مرحله توسعه در آموزش از راه دور را شروع کرد که مواد آموزشی را برای دانش‌آموزان، مانند متن، صدا و تصویر ارسال می‌کرد و علاوه بر این، در رادیو و پخش تلویزیونی، معلمان با خود دانش‌آموزان به منظور اطمینان از یادگیری با کیفیت، جلسات تلفنی داشتند و به این صورت دانش‌آموزان تحصیلات خود را به پایان می‌رساندند.

در ایالات متحده، اولین مؤسسه‌ای که با آموزش از راه دور کار می‌کرد، کالج امپایر استیت ایالت نیویورک (NYSE) در سال ۱۹۷۱ بود. هدف این مؤسسه این بود، تحصیلات عالی را برای دانشجویانی که توانایی شرکت در کلاس‌های دانشگاهی را نداشتند، همچنین زمینه تحصیل چندین دانش‌آموز را که شرایط لازم برای ورود به کلاس سنتی را نداشتند، فراهم کند.

همچنین در ایران دانشگاه ابوریحان بیرونی در سال ۱۳۵۰ شمسی برای نخستین بار نسبت به ارائه آموزش‌های از راه دور به صورت مکاتبه‌ای اقدام کرد. این دانشگاه در هشت رشته تحصیلی شیمی، فیزیک، ریاضی، زبان و ادبیات‌فارسی، آموزش‌وپرورش ابتدایی، اقتصاد و تعاون روستایی، مدیریت خدمات بانکی و مدیریت خدمات فنی(در مقطع فوق دیپلم) فعالیت می‌کرد.

در سال ۱۳۵۲ نیز دانشگاه آزاد با هدف افزایش ظرفیت پذیرش نظام آموزش عالی ایران برای تربیت نیروی انسانی متخصص و کارآمد تأسیس شد. با توجه به اینکه از سال ۱۳۵۱ تا ۱۳۶۶ آموزش از راه دور در ایران وجود نداشت، با یک‌ مجموعه مطالعات و بررسی‌های اولیه، دانشگاه پیام نور در سال ۱۳۶۶ با شیوه آموزشی از راه دور شروع به کار کرد.

اما بحث آموزش از راه دور آن‌ هم به شکل کنونی درست با آغاز و اوج‌گیری ویروس کرونا در بسیاری از کشورها از جمله ایران به اوج خود رسید تا خیلی زود در کنار اندک مزایایی که دارد، معایبش نمایان شده و تبدیل به دغدغه برخی والدین، دانش‌آموزان، دانشجویان و مسئولان تعلیم و تربیت کشور شود.

در همین راستا رهبر معظم انقلاب در بخشی از سخنان‌شان خطاب به مسئولان آموزش کشور و معلمان فرمودند: «یک نکته در مورد رفتار معلم اهتمام به حضور دانش‌آموز در مدرسه است. خب این قضیّه‌ کرونا و این آموزش مجازی و آموزش از راه دور واقعاً ضربه زد، یعنی در کار آموزش کشور اختلال ایجاد کرد.»

ایشان افزودند: «ممکن است که ما بگوییم با فضای مجازی و ارتباط ویدئویی و امثال اینها می‌شود درس را تعلیم داد؛ امّا شاگرد، دانش‌آموز، غیر از یادگیری و شنیدن درس، احتیاج به حضور در فضای آموزشی دارد؛ احتیاج دارد به اینکه بین همسالان خود، همکاران خود، همسانان خود حضور داشته باشد؛ این هم‌افزایی ایجاد می‌کند، این خیلی مهم است.»

رهبر انقلاب اظهار داشتند: «باید سعی شود که دانش‌آموز در مدرسه حضور پیدا کند؛ مدرسه موضوعیّت دارد.» آیت‌الله خامنه‌ای در این بخش از سخنان‌شان ضمن بیان بخشی از معایب آموزش از راه دور به برخی نکات اشاره و دلیل انتقادشان از آموزش از راه دور را بیان کردند.

 هم‌افزایی از طریق تعامل رو در رو

حضور در مدرسه؛ یکی از نکات مورد نظر رهبر معظم انقلاب، بحث لزوم حضور دانش‌آموزان در جمع دوستان، همکلاسی‌ها و پشت میز کلاس است.

رهبر معظم انقلاب با توجه به مسئله تعامل رو در رو و نکات ریز و درشتی که دانش‌آموزان می‌توانند در کلاس‌های حضوری و مواجهه با دوستان و هم‌سن و سال‌های خود یاد بگیرند، بر لزوم انجام آموزش‌ حضوری تأکید کردند.

 آموزش از راه دور و عدم تعامل اجتماعی

در آموزش حضوری یا فیزیکی، آنچه اتفاق می‌افتد، تعامل فیزیکی و رو در رو است.

از آنجا که انسان ذاتاً موجودی اجتماعی است و برای رشد و تعالی هر چه بیشتر نیازمند به حضور در بین اعضای جامعه از جمله گروه دانش‌آموزان است؛ بنابراین آموزش‌های از راه دور این فرصت را از نسل نوجوان، جوان و سنین پایین‌تر می‌گیرد و به نوعی آنها را در مکانی خاص محبوس می‌کند.

 کاهش نظم و تحمل‌پذیری

اگر در دوران همه‌گیری کرونا دانش‌آموز بوده و اکنون وارد دانشگاه شده باشید، حتماً با دانشجویان زیادی مواجه خواهید شد که در کمتر از ۲۰ دقیقه خطاب به استاد ابراز خستگی کرده و برای رفع خستگی دائم مجبور به ورود و خروج از کلاس درس شده و علاوه بر اینکه خود بهره کافی را از کلاس نمی‌برند، باعث ایجاد حواس‌پرتی برای دیگر همکلاسی‌هایشان شده و گاهی مواقع حتی باعث می‌شوند رشته کلام از دست استاد نیز برود.

این دانشجویان که در دو تا سه سال گذشته درس و کلاس را از درون منزل و با استفاده از گوشی یا دیگر لوازم گذرانده‌اند، اکنون با حضوری شدن کلاس‌ها، نشستن پشت میز و صندلی برایشان دشوار است. ضمن اینکه آمارها نیز از افت کیفیت تحصیل در دوره آموزش‌های از راه دور خبر می‌دهد.

چنانکه پایش چهار ساله وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در زمینه کیفیت آموزش نیز نشان داده است که تغییر شیوه آموزش و ارزشیابی در دوره کرونا به افت کیفیت آموزش منجر شده است؛ به طوری که در نیم سال دوم سال تحصیلی 1401 - 1400 نرخ مشروطی واقعی دانشجویان با تغییر شیوه ارزشیابی، یعنی بازگشت به ارزشیابی حضوری ـ که امنیت امتحانات در آن قابل قبول است ـ تا 60 درصد افزایش داشته است که به طور کلی افت کیفیت آموزش را می‌توان برداشت کرد.

بنابراین بر تمامی مسئولان اعم از مسئولان آموزش‌وپرورش و آموزش عالی کشور لازم است تا با درک دغدغه مقام معظم رهبری، گام‌هایی جدی در مسیر کاهش آموزش از راه دور و افزایش حضور بردارند.