عرب مِد در تقابل با جاده ابریشم نوین

در حال حاضر منطقه غرب آسیا به دلیل توجه خاص شرق و غرب به موقعیت ژئوپلتیکی و جغرافیایی ویژه در ارتباطات بین قاره‌ای محلی از نزاع‌های فکری و عملیاتی کشور‌های پر قدرت دنیا، چون آمریکا و چین و هند برای ایجاد محور‌های مواصلاتی و کریدور‌های تجاری ویژه است.
امری که اگر ایران از فرصت پیش آمده آن در راستای بهبهود شرایط با ایجاد ارزیابی‌های به موقع و درست بهره بگیرد به راحتی می‌تواند از آن در راستای ارتقای سطح روابط منطقه‌ای و بین المللی با استناد به موقعیت ویژه ژئوپلتیکی خود استفاده کند نه اینکه خود مقهور کشمش‌های سیاسی و خصومت‌های بین قاره‌ای قدرت‌های خواهان کریدور‌های تجاری و اقتصادی باشد. بصیرت با علی ضیایی، مدیر اندیشکده حمل و نقل ایران در ارزیابی و تحلیل کریدور‌های فعال و عملیاتی در ایران و کریدور‌های پیش رو گفتگویی داشته که در ادامه میخوانید.

*جناب ضیایی! در حال حاضر چند کریدور مطرح و فعال و به عبارتی عملیاتی در ایران داریم؟
** ما دو دسته کریدور یا کریدور‌های دوگانه داریم که شمال جنوب و شرق و غرب هستند و از نظر عملیاتی بودن کریدوری که بیش از همه عملیاتی است کریدور شمال جنوب است و کریدور شرق غرب ما تقریبا عملیاتی نیست یا آن بخش محدودش هم که عملیاتی است بین قاره‌ای نیست بیشتر کریدور منطقه‌ای است که مثلا ترکیه را به CIS وصل میکنیم، ولی آن کریدور بین قاره‌ای اصلی که چین را به اروپا از طریق ایران وصل می‌کند هنوز در کشور فعال نشده است و فرصتی است که اگر بیشتر از آن غفلت کنیم شاید در آینده جبرانش خیلی برای کشور سخت‌تر باشد.

*در خصوص کریدور مطرح این روز‌ها و تلاش برای محدود کردن ایران به لحاظ ژئوپلتیکی از جانب هند و آمریکا و ترکیه چه تحلیلی دارید؟ اگر ایران در این کریدور دور زده شود، چه فرصت‌هایی از دست می‌رود؟ آیا این امر امکان‌پذیر است؟
** این کریدور جدید مطرح خیلی ارتباطی به ترکیه ندارد و ترکیه در این کریدور عرب مِد دخیل نیست و اتفاقا ترکیه تا حدی از این امر عصبانی است که در این کریدور دخیلش نکردند و در قبال ان موضع گیری کرده و گفته که این کریدور بدون ترکیه عملیاتی نخواهد بود.
اما مباحثی مطرح است که خیلی فشرده در این میان در حال مذاکره است که بتواند به طوری خودش را وسط بیاندازد لذا ترکیه خیلی اینجا دخیل نیست بلکه ترکیه کاری که انجام می‌دهد در بحث تنش آفرینی در منطقه سیونیک و زنگه زور یا ازطرف دیگر حمایت از کریدور میانی است که ترکیه تا حدی پشت آن است و اقداماتی از این دست دارد انجام می‌دهد یا کریدور مسیر توسعه عراق که با حمایت ترکیه در حال پیش رفتن است. خصومت‌های ترانزیتی ترکیه با ایران بیشتر از این طریق است و ما هم فراخور حال باید پاسخ‌هایی به ترکیه داشته باشیم که بحثش مفصل‌تر است.
در خصوص مسیر عرب مِد و اینکه چه فرصت‌هایی می‌تواند از دست ایران خارج کند هم باید گفت بازاری که این کریدور هدف قرار داده و می‌تواند بستر آن باشد تا حدودی متفاوت با بازاری است که کریدور‌های ایران می‌توانند بستر آن باشند. خصوصا اینکه اعلام کرده در تقابل با طرح یک جاده یک کمربند چین دارد آن را پیگیری می‌کند و کریدور شرق غرب که بیشتر مد نظر مان است کریدور چین به اروپاست و با توجه به موضع گیری‌هایی که انجام شده یک مقداری بعید به نظر می‌رسد که کالا‌های چینی بخواهد بیاید در بستر این کریدور منتقل شود و چین خیلی تمایل ندارد تجارت خود را به کریدوری گره بزند و وابسته کند که در تقابل با آن تعریف شده و کنترلش هم در دست رقبای منطقه‌ای چین یعنی هند و آمریکا است و بازیگران اصلی اش این‌ها هستند.
تاثیری که این مسیری که الان بین هند و اروپا ترسیم شده می‌تواند داشته باشد رقابت با کریدور شمال جنوب ما است البته آن هم نه به طور کامل؛ یک زمانی قرار بود مسیر ترسیم شده بین هند و اروپا را چابهار ما ایفا کند که مشخص شده بین ۵ الی ۷ سال این اتفاق نمی‌افتد یعنی هند اصلا نیامده اینجا کار کند هند آمده وقت تلف کند. من این مسیر را خیلی برای ایران مشکل آفرین نمی‌بینم ضمن اینکه به لحاظ ژئوپلتیکی و جغرافیایی هم عملیاتی سازی و به صرفه اقتصادی در آوردن این کریدور خیلی سخت است و باید دید با توجه به، اما و اگر بسیاری که مطرح است اصلا از پسش بر می‌آیند یا خیر!

*چه راه حلی به لحاظ دیپلماسی یا نشان دادن ظرفیت‌های حمل و نقلی ایران برای جلوگیری از این امر وجود دارد؟
** ما در داخل ایران در خصوص کریدورهایمان یکسری گرفتگی‌هایی داریم که مسائل داخلی محسوب میشوند مانند مشکلات مرزی و بحث بهره‌وری ریلی که مشکل بسیار جدی است و جمهوری اسلامی ایران بایستی هر چه سریعتر این مشکل را حل کند چرا که راه آهن بیشتر از این با این وضعیت نمی‌تواند ادامه دهد.
این مسایل باید حل شود و همزمان با ان ما باید بحث بازاریابی بین‌المللی مان را هم آغاز کنیم؛ بازاریابی تا حدی انجام شده، ولی بیشتر در حد رایزنی مقامات دولتی با همدیگر است یعنی ما هنوز بخش‌های خصوصی کشور‌های هدف را هنوز نیامدیم کامل با مسیر‌های خودمان درگیر کنیم و تاحدی احساس می‌کنم ما در این خصوص ضعف داریم و این باید اتفاق بیافتد حالا چه در حد دیپلماسی چه اینکه ما ظرفیت دیپلماسی را در اختیار بخش خصوصی‌مان قرار دهیم که این بار‌ها بیاید و در مسیر ایران بنشیند.