حذف دلار از مبادلات تجاری عراق چه تأثیری بر بازار ارز ایران دارد؟

در خبرها آمده است که بانک مرکزی و دولت عراق تصمیم دارند از سال 2024 تمام مبادلات تجاری داخلی به جای دلار با دینار عراق انجام شود. در واقع از زمان اشغال عراق توسط آمریکا، نظام و سیستم پولی و مالی این کشور به طور کامل در اختیار و کنترل کارشناسان آمریکایی قرار دارد.

از طرف دیگر مبادلات دلاری در میان مردم و فعالان اقتصادی برای تجارت داخلی بسیار رایج است. در واقع دلار و دینار دو ابزار جایگزین برای نیاز مبادلاتی مردم و فعالان اقتصادی مورداستفاده قرار می‌گیرد. این موضوع در ارتباط با ریال در اوایل اشغال عراق توسط آمریکا نیز موردتوجه بود.

حال سؤالی که مطرح می‌شود این است که چرا اجرای این سیاست توسط و دولت بانک مرکزی عراق برای اقتصاد و بازار ارز ایران مهم است و بانک مرکزی در مواجهه با این اقدام سیاستی بانک مرکزی و دولت عراق چه واکنش و اقدامی باید انجام دهد. در گفت‌و‌گو با یحیی لطفی‌نیا، کارشناس اقتصادی، این موضوع را مورد بررسی قرار می‌دهیم.

لطفی‌‎نیا با اشاره به دلیل اهمیت سیاست­های ارزی و تجاری عراق بر اقتصاد ایران، گفت: این مسئله در سه بعد مختلف تجارت خارجی، جابه‌جایی مسافر و گردشگر بین دو کشور و ارتباط بازارهای ارز دو کشور قابل‌بررسی است.

سهم بالای عراق در صادرات ایران

این کارشناس اقتصادی ادامه داد: عراق به‌عنوان یکی از مهم‌ترین شرکای تجاری ایران در بخش صادرات محسوب می‌شود که این موضوع در چارچوب رویکرد توجه به کشورهای همسایه برای خنثی‌سازی تحریم می­گنجد.

وی افزود: همان‌طور که در نمودار 1 ملاحظه می‌کنید؛ در سال 1401 عراق با بیش از ده میلیارد دلار واردات از ایران سهم 19.5 درصدی از کل صادرات 53.5 میلیارد دلاری کشور داشته است.

لطفی‌نیا با بیان اینکه واردات ایران از عراق بسیار اندک است، گفت: در واقع با اندکی مسامحه می­توان گفت که صادرات به عراق حدود 20 درصد از نیاز ارزی تجار کشور برای واردات از سایر کشورها را تأمین می­کند. زیرا که سهم واردات ایران از عراق بسیار پایین است. در سال 1401، مجموع واردات ایران از عراق در حدود 205 میلیون دلار بوده است.

وی افزود: باتوجه‌به اجرای سیاست­های کنترل ارزی در ایران، موضوع صادرات و بازگشت ارز حاصل از آن نقش مهم و اساسی در مدیریت بازار ارز و اقتصاد کلان دارد؛ بنابراین هر گونه تحول تجاری و ارزی در عراق که وضعیت صادرات ایران به این کشور را تحت‌تأثیر قرار دهد، می­تواند اقتصاد کلان و مدیریت بازار ارز ایران را تحت‌الشعاع قرار دهد.

سهم بالای عراق در جابه‌جایی گردشگر مذهبی

لطفی‌نیا با اشاره به پیوندهای سیاسی، فرهنگی و مذهبی میان دو کشور ایران و عراق افزود: به همین دلیل عراق و ایران در زمینه جابه‌جایی مسافر سهم و نقش قابل‌توجهی در تعامل با یکدیگر دارند. به‌گونه‌ای که بر اساس گزارش شورای جهانی سفر و گردشگری از کل گردشگران خارجی که طی سال 2022 وارد ایران شده‌اند 55 درصد عراقی بوده‌اند.

این کارشناس اقتصادی در ادامه گفت: این موضوع در ارتباط با عراق نیز مطرح است به‌گونه‌ای که در یک نمونه و در ارتباط با مراسم اربعین حسینی بیش از 4 میلیون ایرانی در این مراسم که در کشور عراق برگزار می­شود، شرکت می­کنند. این تعداد ایرانی حدود 16 درصد کل شرکت کنندگان در مراسم اربعین (عراقی و غیر عراقی) را شامل می‌شود.

وی با تأکید بر اهمیت جابه‌جایی مالی که توسط گردشگران و مسافران بین دو کشور اتفاق می­افتد، افزود: هر گونه سیاست تجاری و ارزی از سوی دو کشور، بازار مالی کشور طرف مقابل را تحت‌تأثیر قرار می­دهد. این موضوع در خصوص برنامه دولت و بانک مرکزی عراق برای حذف دلار از مبادلات تجاری داخلی نیز مطرح است. در مجموع در زمان برگزاری مراسم مذهبی ـ سیاسی اربعین، بانک مرکزی ایران اقدامات و برنامه‌های متعددی برای مدیریت بازار ارز و جلوگیری از فشار بر بازار ارز را دنبال می‌کند.

ارتباط بین بازار ارز سلیمانیه و تهران

لطفی‌نیا با تأکید بر اهمیت بازار ارز سلیمانیه به‌عنوان یکی از مهم­ترین بازارهای بین کشورهای همسایه، گفت: نرخ تعیین شده در این بازار در ارتباط مستقیم و همسو با نرخ ارز بازار غیررسمی ایران است. نمودار 3، روند نرخ ارز در بازار غیر رسمی تهران و بازار ارز سلیمانیه را به تصویر کشیده است که با وجود بالاتر بودن نرخ دلار سلیمانیه نسبت به تهران روند این دو همسو با هم بوده است.

وی ادامه داد: بنابراین باتوجه‌به تأثیرگذاری سیاست­های تجاری و ارزی دولت عراق بر کانال­های عرضه و تقاضای دلار در بازار سلیمانیه و علامت‌دهی نرخ کشف شده در این بازار به بازار نقد تهران خواهد شد.

آثار جایگزینی دینار به‌جای دلار بر بازار ارز ایران

این کارشناس اقتصادی با اشاره به برنامه بانک مرکزی و دولت عراق برای اعمال ممنوعیت معامله با دلار برای تجارت داخلی در عراق گفت: باتوجه‌به نقش و سهم عراق در جریان ارزی کشور (حواله و اسکناس)، انتظار می‌رود که سیاست‌های اعمالی بانک مرکزی عراق، بازار ارز ایران را تحت‌تأثیر قرار دهد.

وی با اشاره به کاهش فشار تقاضای ارز در نتیجه عدم نیاز به ارز جهان روای دلار برای پاسخ به نیازهای مسافران ایرانی حاضر در عراق، اظهار داشت: در واقع باتوجه‌به اینکه انجام معاملات ارزی (دلار) برای تجارت داخلی در عراق ممنوع شده است. مسافران ایرانی برای تأمین نیازهای خود متقاضی دریافت و تأمین ارز دینار خواهند شد که تأمین آن برای بانک مرکزی ایران سهل‌تر و آسان‌تر از دلار است.

لطفی‌نیا با اشاره به تضعیف کانال عرضه ارز در نتیجه کاهش حجم مبادلات دلاری در داخل عراق، گفت: این کانال بعضاً به‌عنوان کانال تأمین نیاز ارزی کشور شناخته می­شد. در واقع عراق و بازار سلیمانیه یکی از چند بازار منطقه­ای است که نیازهای ارزی تجار و فعالان اقتصادی (رسمی و غیررسمی) کشور را تأمین می­کند که تضعیف این بازار منجر به ایجاد فشار بر بازار تهران و سایر بازارها خواهد شد.

وی با اشاره به یکی دیگر از پیامد‌های تصمیم جدید دولت عراق افزود: از دیگر کانال­های اثرگذار سیاست بانک مرکزی و دولت عراق، کانال تأثیرگذاری بر انتظارات ناشی از اعمال محدودیت­های ناشی از نقل‌وانتقالات ارزی بین ایران و عراق است که منجر به تشدید انتظارات منفی و افزایش سطح نااطمینانی خواهد شد.

ضرورت توجه بانک مرکزی به تغییر سیاست‌های ارزی در عراق

به گزارش تسنیم،به نظر می‌رسد، اتخاذ رویکرد فعال توسط بانک مرکزی در رصد و پایش سیاست­های تجاری و ارزی کشورهای طرف تجاری و همسایه به طور مشخص عراق به‌منظور اتخاذ تصمیم­های مناسب و به هنگام برای جلوگیری از ایجاد شوک­های خارجی به بازار ارز باید بیش‌ازپیش موردتوجه قرار گیرد.

برخی از کارشناسان اقتصادی با اشاره به سیاست حذف دلار از مبادلات تجاری داخلی عراق، پیشنهاد کرده‌اند که رویکرد دلارزدایی در پاسخ به نیازهای ارزی زوار ایرانی مشرف به عراق بر اساس تجربه موفق تخصیص ارز اربعین موردتوجه قرار گیرد.

همچنین فراهم نمودن بستر دریافت ارز دینار از مسافران و گردشگران عراقی هم‌زمان با امکان دریافت ارز دلار از آن‌ها از طریق صرافی­های مجاز و جهت‌دهی آن به کانال­های رسمی کشور موردتوجه قرار گیرد.