تالار دوم، مهارکننده یا محرک دلار

تتر به دلیل نقدشوندگی بالا، دسترسی ۲۴ ساعته و محدودیت‌های بانکی (بر روی دلار) و تحریمی، عملاً به جانشین دلار نقدی تبدیل شده و به‌عنوان سیگنال لحظه‌ای برای قیمت دلار در بازار آزاد عمل می‌کند. این در حالی است که قیمت تتر بیشتر ناشی از انتظارات روانی، سفته بازی و تقاضای ذخیره ارزش است تا عرضه و تقاضای واقعی. از همین رو، عمق اندک بازار آزاد دلار و کمبود اسکناس و حواله ارز برای پاسخ به همه تقاضاها، باعث شده فعالان اقتصادی، تقریبا نرخ تتر را به‌عنوان معیار ارزش دلار در ریال بپذیرند. روشن است که این جانشینی، خود به تشدید نوسانات و انتظارات تورمی دامن می‌زند.

در چنین فضایی، دولت با راه‌اندازی تالار دوم توافقی، و برنامه‌های جدید در گسترش عرضه اسکناس، کوشیده است تا سازوکاری متکی بر عرضه و تقاضای واقعی صادرکنندگان و واردکنندگان ایجاد کند. مزیت مهم این تالار، فاصله گرفتن از نرخ‌گذاری دستوری و فراهم‌سازی بستری برای کشف نرخ واقعی ارز است. به بیان دیگر، این بازار می‌تواند با افزایش عرضه رسمی و پاسخ‌گویی به بخشی از نیاز‌های واقعی، مرجعیت تتر را تضعیف کرده و وزن سیگنال‌دهی آن را کاهش دهد.

با این حال، واقعیت‌های میدانی نشان می‌دهد که تالار دوم در کنار کارکرد مثبت خود، آثار جانبی منفی نیز دارد. نرخ‌های کشف‌شده در آن، به‌ویژه در سطوح بالا (مانند ۸۰ تا ۹۴ هزار تومان)، بلافاصله به‌عنوان علامت افزایشی به بازار آزاد منتقل می‌شود. از طرفی همین علامت افزایش قیمت، باعث احتکار ارزی و کاهش تمایل به عرضه از سوی دارندگان ارز شده و انتظارات منفی را تشدید می‌کند. همچنین، از آنجا که این تالار پاسخ‌گوی همه تقاضا‌های خرد و میان‌مدت نیست، بخش مهمی از تقاضا ناگزیر روانه بازار آزاد می‌شود و نرخ را در سطوح بالاتر تثبیت می‌کند. تجربه کشورهایی، چون ونزوئلا و لبنان نشان داده است که در صورت تداوم این شکاف، بازار‌های موازی می‌توانند به جای کاهش التهاب، بر شدت آن بیفزایند.

با وجود این، نباید نسبت به آینده این سیاست ناامید بود. اگر دولت و تیم اقتصادی با تدبیر بیشتر، عرضه ارز در تالار دوم را گسترش دهند و دسترسی طیف وسیع‌تری از تقاضاکنندگان به این بازار فراهم گردد، می‌توان انتظار داشت که فشار بر دلار آزاد فروکش کند و حتی سیگنال‌های افزایشی تتر نیز کم‌اثر شود. همچنین، تکمیل این سیاست با ابزار‌های مکمل مانند توسعه بازار مشتقات ارزی، تقویت حواله‌های رسمی و تسهیل نقل‌وانتقالات، می‌تواند کارکرد این تالار را بهبود بخشد. به بیان دیگر، تالار دوم ظرفیتی است که در صورت تامین همه تقاضا‌های مشروع، می‌تواند به تثبیت انتظارات و کاستن از وزن بازار آزاد و تتر بینجامد.