مزایای اتصال شبکه برق ایران به روسیه و آذربایجان

اخیرا علی‌اکبر محرابیان، وزیر نیرو، اعلام کرده است که «برای اتصال شبکه برق ایران به روسیه از سه مسیر بررسی‌های لازم انجام شده، مطالعات ما از طریق گرجستان، جمهوری آذربایجان و از طریق ترکمنستان انجام شده است. مسیری که از لحاظ اجرایی بسیار آسان‌تر است و چندان نیاز به طرح‌های توسعه‌ای و توسعه شبکه ندارد مسیر جمهوری آذربایجان است.»

وی همچنین افزوده است که «توافق بسیار خوبی با جمهوری آذربایجان و فدراسیون روسیه داشتیم. این توافق منجر به آن شد که بتوانیم از مسیر آذربایجان هرچه سریع‌تر شبکه‌ها را به یکدیگر متصل کنیم. آخرین ملاقات ما منجر به برگزاری جلسه معاونین وزرای نیرو بود و به زودی جلسه دیگری برگزار می‌شود من امیدوارم ظرف حداکثر ۶ ماه آینده تبادل برق ما، روسیه و جمهوری آذربایجان به صورت مشترک آغاز شود.»

البته اظهارات اخیر وزیر نیرو موضوع جدیدی نیست و توافقات نخستین آن از اوایل سال ۲۰۲۱ صورت گرفته بود. در همان سال و چند روز پس از امضای توافق‌نامه انتقال گاز ترکمنستان به آذربایجان از طریق خاک ایران، تهران آمادگی خود را برای توسعه پروژه‌های اتصال برق با باکو و مسکو اعلام کرد.

اهمیت اتصال شبکه برق برای ایران
اتصالات شبکه برق کشور‌ها به یکدیگر، تجربه زیسته در جهان بوده و در اروپا و آسیای مرکزی نیز مشاهده شده است. هم اکنون نیز کشور‌های عربی از خلیج فارس تا شمال آفریقا (مصر) در این راستا گام برداشته و به دنبال سرمایه‌گذاری در آن هستند. هم اکنون نیز، ایران به دلیل موقعیت راهبردی سرزمینی خود به دنبال بهره‌برداری از چنین ایده‌ای است که می‌تواند مزایای مناسبی برای تهران در پی داشته باشد.

در سال‌های اخیر و به ویژه در تابستان، ایران و صنایع آن با کمبود برق مواجه بوده که بیشتر ناشی از عدم سرمایه گذاری کافی و فرهنگ بدمصرفی بوده است. از همین روی، یکی از مشکلات دولت‌های اخیر رفع ناترازی برق است. در این راستا، ایران نه تنها برای صادرات برق، بلکه برای واردات آن روی پیوند با روسیه و آذربایجان حساب می‌کند که با توجه به تفاوت زمان پیک مصرف این کشور‌ها در تابستان و زمستان، امکان افزایش انتقال برق به آن‌ها وجود دارد. حتی همکاری ایران و جمهوری آذربایجان برای ساخت سد‌های «خداآفرین» و «قیزقالاسی» است. اخیرا نیز مدیرعامل آب منطقه‌ای آذربایجان شرقی اعلام کرده است که «عملیات اجرایی سد «قیز قالاسی» واقع در نقطه مرزی ایران و جمهوری آذربایجان حداکثر تا ۲ ماه دیگر به پایان می‌رسد و به زودی افتتاح می‌شود.»

حتی این اقدام را می‌توان در راستای برداشتن نخستین گام‌های ایران برای تبدیل شدن به «هاب برق» تلقی کرده که متاسفانه تاکنون به دلایل فنی و رویکردی توجه خاصی به آن نشده است. با این وجود، ایران به عنوان یکی از بازیگران اصلی بازار انرژی غرب آسیا در حال ظهور بوده و در حال تلاش برای اجرای یک طرح جامع برای همگام سازی شبکه برق خود با کشور‌های همسایه است. عراق نیز نخستین همسایه‌ای بود که در نوامبر ۲۰۱۹ شبکه برق سراسری خود را با شبکه برق تهران هماهنگ کرد. بسیاری از کشور‌ها از جمله ایران به دنبال افزایش همکاری در پروژه‌های اتصال برق با کشور‌های همسایه هستند تا نیاز‌های خود را از تقاضای فزاینده انرژی تامین و مازاد تولید را صادر کنند. پروژه‌های اتصال برق یکی از مهم‌ترین پروژه‌های انرژی است که همکاری‌های بین المللی و منطقه‌ای را در بحبوحه تقاضای رو به رشد انرژی در جهان تقویت می‌کند.

علاوه بر این و به باور کارشناسان، همگام سازی شبکه‌های برق بین ایران، آذربایجان و روسیه، تهران را قادر می‌سازد تا اتصال شبکه اورسیا و قفقاز را با کشور‌های خلیج فارس مانند قطر را فراهم می‌کند. باید توجه داشت که خطوط برق ایران به خطوط برق ۷ کشور دیگر همسایه افغانستان، پاکستان، عراق، ترکیه، ارمنستان، آذربایجان و ترکمنستان متصل است. در مجموع ایران می‌تواند با توسعه شبکه برق خود علاوه بر تامین نیاز‌های داخلی خود، نقش کانونی خود در این بخش از انرژی را پررنگ کند. حتی به باور کارشناسان، تهران می‌تواند با خرید گاز ترکمنستان که شدیدا به دنبال بازار‌های جدید است، می‌تواند از آن برای تولید و صادرات برق استفاده کند. باید توجه داشت که کشور‌های پیرامونی ایران مانند عراق، پاکستان، افغانستان، کشور‌های حاشیه خلیج فارس می‌توانند بازار مناسبی برای برق تولیدی ایران باشند.

بلندپروازی باکو
معمولا اقتصاد جمهوری آذربایجان متکی به صادرات نفت و گاز بوده که در سال‌های اخیر دولت آن سرمایه گذاری کلانی برای تولید و صادرات برق به ویژه از منابع تجدیدپذیر داشته است. در این راستا، اخیرا نیز توافقنامه‌ای با اتحادیه اروپا برای صادرات «برق سبز» از طریق کابل‌های زیردریای سیاه منعقد کرده و همچنین توانسته سرمایه گذارانی از عربستان و امارات را جذب کند. در این راستا، باکو هدف خود را افزایش سهم انرژی‌های تجدیدپذیر آذربایجان در ترکیب برق داخلی به ۳۰ درصد تا سال ۲۰۳۰ تعیین کرده و به دنبال تنوع بخشیدن به منابع درآمدی دولتی، افزایش برق پاک و پایدار و کاهش انتشار گاز‌های گلخانه‌ای است.

براساس گزارش‌های منتشر شده، ظرفیت انرژی‌های تجدیدپذیر در آذربایجان (انرژی بادی و خورشیدی) به ۲۷ گیگاوات می‌رسد و قسمت مشرف به دریای خزر با ظرفیت ۱۵۷ گیگاوات توان تولید برق از انرژی باد را دارد. این کشور قصد دارد تا سال ۲۰۲۷، تقریبا ۳ گیگاوات انرژی بادی و ۱ گیگاوات انرژی خورشیدی تولید کرده و ۸۰ درصد از برق تولیدی را به کشور‌های همسایه مانند گرجستان، ایران و اروپا صادر کند.
به ویژه، منطقه قره باغ دارای پتانسیل عظیمی برای افزایش تولید برق پاک است. براساس گزارش رسانه‌های باکو، ظرفیت انرژی خورشیدی در آن بین ۳ تا ۴ هزار مگاوات و ظرفیت انرژی بادی بین ۳۰۰ تا ۵۰۰ مگاوات است. قره باغ ۲۵ درصد از منابع آبی آذربایجان را به خود اختصاص داده که واجد شرایط ایجاد نیروگاه‌های برق آبی است.

در سال‌های اخیر، آذربایجان از واردکننده به صادرکننده برق تبدیل شده و طی ده سال گذشته حجم برق صادراتی حدود ۴.۵ برابر شده است؛ بنابراین اتصال شبکه باکو به مسکو و تهران می‌تواند در راستای برنامه‌های آذربایجان برای افزایش تولید و صادرات برق از منابه تجدیدپذیر باشد. در مجموع، توافق ایران، روسیه و جمهوری آذربایجان در تعمیق روابط دو جانبه و چندجانبه تاثیر مثبت داشته و نیاز‌های هر سه کشور را برطرف کند. همچنین می‌توان با بهره گیری از تجربه کشور‌های اروپایی در این امر، تعداد کشور‌های مشارکت کننده را افزایش داد که بدوت تردید در راستای منافع طرفین خواهد بود.