در جامعه سیاسی ایران، حدود یکصد سال از حضور رسمی و قانونی مردم در تعیین سرنوشت سیاسی جامعه می‌گذرد؛ به گونه‌ای که اولین انتخابات مجلس ایران در مهرماه ۱۲۸۵ ه.ش به دنبال پیروزی نهضت مشروطیت برگزار و پس از انقلاب مشروطه مجلس عالی در ایران تشکیل شد که قانون انتخابات را برای برگزاری انتخابات مجلس اول تدوین کرد و با امضای مظفرالدین شاه به تصویب رسید. همچنین، طی سال‌های ۱۲۸۸ و ۱۲۹۰ ه.ش نظام‌نامه انتخابات تصویب و در نهایت با تغییراتی روبه‌رو شد. در ادامه با سقوط سلطنت قاجار دوران سلطنت پهلوی با استبداد رضاشاه آغاز شد. در چنین دورانی صحبت از وجود نهاد انتخابی مجلس، سخنی بیهوده است؛ زیرا دخالت آشکار دولت در انتخابات مجلس موجب شد تا مجلس که تجلی عینی مشارکت مردم بود، به نمادی از استبداد رضاشاهی بدل شود. در زمان سلطنت محمدرضاشاه نیز به خصوص پس از کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ مداخله دولت در انتخابات ادامه یافت و این مداخله‌ها با تغییراتی که در متمم قانون اساسی از سوی مجلس مؤسسان در سال‌های ١۳۲۸، ١٣٣٦ و ١٣٤٦ ه.ش صورت گرفت، شدت یافت و موقعیت نهاد سلطنت را تقویت کرد. پس در چنین وضعیتی، انتخابات تنها سازوکاری برای زیبا جلوه دادن ويترين حکومت بود. به این ترتیب، در دوران سلطنت محمدرضاشاه نیز انتخابات، معنای واقعی خود را از دست داد و انتخابات که به مثابه اهرم تجلی اراده ملی بود، تحت سیطره حاکمیت و به ویژه شخص شاه قرار گرفت که این امر نشان از فرمایشی بودن انتخابات داشت. با پیروزی انقلاب اسلامی و شکل‌گیری نظام جمهوری اسلامی در ایران فصل جدیدی در تاریخ سیاسی ایران آغاز و اصل حاکمیت مردم یا جمهوریت با اصل حاکمیت الهی یا اسلامیت در قالب نظام مردم‌سالاری دینی نمایان شد. با این همه، جمهوری اسلامی ایران از بهمن سال ۱۳۹۷ ه.ش وارد گام دوم انقلاب شده است و تحول مستمر در فرآیند قانونگذاری، نظارت مستمر بر دستگاه‌های اجرایی و اتخاذ دیپلماسی پارلمانی متوازن هوشمند و استکبارستیزی از ویژگی‌های مجلس در تراز انقلاب اسلامی است.
اولین انتخابات در گام دوم انقلاب
انتخابات مجلس یازدهم اولین انتخابات در گام دوم انقلاب بود که طی آن هم مردم و هم نمایندگان کارنامه قابل قبولی در رویکرد انقلابی در حوزه‌های گوناگون ارائه دادند. در تجربه اول، اگرچه تا رسیدن به مجلس تراز انقلاب اسلامی فاصله وجود دارد، اما کارنامه موفق و انقلابی این مجلس، سبب افزایش سطح امید و آرامش مردم شده و انگیزه آنان را برای شرکت گسترده‌تر در انتخابات مجلس دوازدهم (و مجلسی موفق‌تر و کارآمدتر از مجلس یازدهم) بیشتر کرده است. رکورد استثنایی نام‌نویسی حدود ۲۵ هزار نفر نامزد انتخابات مجلس دوازدهم، مهر تأییدی بر این ادعاست. رکورد نام‌نویسی ۲۴ هزار و ۹۸۲ نفر (نسبت به نام‌نویسی ۱۶ هزار نفر در مجلس یازدهم) با سلایق مختلف و از همه گرایش‌های سیاسی و جناحی، نشانه‌ای روشن از افزایش نشاط اجتماعی و اقبال عمومی به مشارکت در عرصه انتخابات به حساب می‌آید و انتخاباتی پرشورتر را نوید می‌دهد. این افزایش به ما می‌گوید شهروندان واجد شرایط به این باور و اعتماد به نفس رسیده‌اند که می‌توانند در تعیین سرنوشت کشور و مشارکت در تقنین قوانین ایفای نقش کنند. به عبارت دیگر، گویای این واقعیت است که نسبت به ارکان حکومت احساس تعلق خاطر می‌کنند و رابطه مطلوبی میان حاکمیت و مردم و اعتماد به نظام وجود دارد. آمار بالای نام‌نویسی موجب ایجاد شور و اشتیاق مطلوبی در آستانه انتخابات مجلس دوازدهم شده است و این در حالی است که در ادوار گذشته برای ایجاد نشاط سیاسی و ترغیب مردم برای مشارکت گسترده در انتخابات باید تلاش‌های بیشتری صورت می‌گرفت.
نظرسنجی ها چه می‌گویند
در این باره «حسن مسلمی نایینی»، رئیس جهاد دانشگاهی آخرین یافته‌های پیمایش مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران (ایسپا) را تشریح و تصریح کرد: «با توجه به اهمیت دوازدهمین دوره انتخابات مجلس شورای اسلامی در یازدهم اسفند ۱۴۰۲ و تأکید مقام معظم رهبری بر ایجاد زمینه‌های مشارکت پرشور در انتخابات پیش‌رو، این مرکز در ادامه انجام سلسله طرح‌های پیمایشی خود در خصوص سنجش افکار عمومی به منظور شناخت و تبیین بهتر وضعیت کشورمان، با رویکرد شناخت زمینه‌های مشارکت مردم در دوازدهمین دوره انتخابات مجلس شورای اسلامی، سنجش انتظارات مردم و میزان تمایل آنها به شرکت در این انتخابات، اولین موج پیمایش‌های انتخاباتی را با عنوان «مشارکت سیاسی مردم ایران در دوازدهمین دوره انتخابات مجلس شورای اسلامی» در آبان ماه ۱۴۰۲ با اندازه نمونه ۵۰۸۶ نفر در بین شهروندان ۱۸ سال به بالای ساکن در سراسر کشورمان به صورت حضوری اجرا کرده است.» رئیس جهاد دانشگاهی در ادامه درباره شکل‌گیری فضای انتخاباتی کشور در تاریخ 6 آذر گفته بود: «هرچند در حال حاضر آمارها نشان‌دهنده آن است که موضوع انتخابات در صدر توجه مردم قرار ندارد؛ به گونه‌ای که ۲۷/۹ درصد مردم اظهار کرده‌اند قطعاً در انتخابات شرکت می‌کنند. ۷/۴ درصد به احتمال زیاد در انتخابات شرکت می‌کنند. ۲۱/۹ درصد هنوز تصمیمی برای شرکت در انتخابات نگرفته‌اند. ۳۶ درصد هم گفته‌اند به هیچ وجه در این انتخابات شرکت نمی‌کنند. ۶/۸ درصد نیز احتمال کمی‌دارد در این انتخابات شرکت کنند، اما در کل می‌توان انتظار داشت پس از تأیید صلاحیت نامزدهای نهایی مجلس شورای اسلامی بر اساس رهنمودهای رهبر معظم انقلاب، مشارکت جدی‌تر شود و میزان تمایل مردم برای مشارکت تا زمان برگزاری انتخابات تغییر کند و به تدریج افزایش یابد که در بالا رفتن این میزان مشارکت، لازم است چهار اصل مورد تأکید معظم‌له، یعنی امنیت، مشارکت، سلامت و رقابت در انتخابات پیش‌رو، مورد توجه همه مسئولان مربوط قرار گیرد.»
می‌خواهم رای بدهم
این در حالی است که طبق آخرین نظرسنجی در 25 دی ماه و بر اساس حداقل چهار نظرسنجی مؤسسه در فاصله دو تا سه ماه قبل از انتخابات ۱۱ اسفند امسال، میزان مشارکت مردم در انتخابات مجلس شورای اسلامی و مجلس خبرگان تاکنون در کل کشور به طور میانگین به نرخ ۴۰ درصد رسیده است. این در حالی است که روند مشارکت در انتخابات‌ها معمولاً در ایام نزدیک به انتخابات افزایشی می‌شود. در این باره «حسینعلی حاجی‌دلیگانی» نماینده شاهین شهر، برخوار و میمه در مجلس شورای اسلامی با اشاره به اهمیت حضور حداکثری آحاد مردم در انتخابات و تأکید رهبر معظم انقلاب به این مهم، گفت: «مردم ایران آگاه هستند و به درستی به این مطلب عنایت دارند که دشمنان ایران با هر ترفند و حیله‌ای به دنبال تفرقه افکنی در ایران هستند. اما به نتیجه مطلوب خود دست پیدا نکردند و مثل همیشه تلاش‌های‌شان بی‌ثمر ماند.» وی با بیان اینکه دشمنان در وضعیت فعلی، یعنی مشارکت حداکثری در انتخابات مجلس نیز دوباره خطر را احساس می‌کنند، گفت: «دشمنان دوباره فعالیت خود را آغاز کردند و با ترغیب مردم به مشارکت نکردن در انتخابات قصد دارند به هدف خود نزدیک شوند. بنابراین هر ایرانی که کشورش را دوست دارد، به آرامش نیاز دارد، تمایل به اینکه کشورش دچار تنزل نشود و اقتدار بین‌المللی و منطقه‌ای ایران حفظ شود، باید در انتخابات پیش رو با انتخاب آگاهانه مشارکت داشته باشد.» از این‌رو باید گفت، تردید برای شرکت در انتخابات، سیاست راهبردی دشمنان انقلاب است، «مردم در مسائل اقتصادی باید وارد بشوند، در مسائل سیاسی باید وارد بشوند، در انتخابات باید جدا وارد بشوند، حتی در مسائل امنیتی باید وارد بشوند»؛ زیرا امام خمینی(ره) «نشان داد به مردم، یاد داد به مردم که حضور آنها در صحنه معجزه‌آفرین است»؛ این جملات بخش‌هایی از بیانات رهبر معظم انقلاب در دیدار روز نوزدهم دی‌ماه با جمعی از مردم قم است که آخرین تأکید بر ضرورت مشارکت سیاسی مردم در انتخابات پیش رو به شمار می‌آید. مشارکت سیاسی به صورت شرکت در انتخابات، یکی از بارزترین وجوه کنش سیاسی در جوامع است که به علت تأثیرگذاری گسترده در فرآیندهای سیاسی، وضعیت ساخت سیاسی، امنیت، توسعه و رفاه شهروندان، بسیار مورد توجه قرار گرفته است.
