در تاریخ انقلاب‌های دنیا، رهبران پیروز انقلاب، حکومت مورد نظر خود را در کشور اعمال کرده‌اند، اما پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران،حضرت امام خمینی(ره) بلافاصله بحث رفراندوم تعیین نوع حکومت را مطرح فرمودند. «سیدصادق طباطبایی» که از مجریان رفراندوم انتخاب نوع حکومت بوده، می‌گوید: «به امام خمینی(ره) عرض کردم: حالا که دنیا شما، رهبری شما و این انقلاب به این عظمت را پذیرفته و به رسمیت شناخته است، چه نیازی به رفراندوم داریم؟ من مطمئن هستم اگر شما «جمهوری اسلامی» را به عنوان نظام سیاسی کشور اعلام کنید، هم مردم ما و هم دنیا آن را خواهند پذیرفت.
ایشان در جواب گفتند شما الان نمی‌فهمید. پنجاه سال دیگر خواهند گفت با سوءاستفاده از احساسات مردم، نظام مورد نظر خود را بر مردم تحمیل کردند. نه، حتماً باید رأی‌گیری شود و دقیقاً تعداد مخالف و موافق معین شود.»
واژه «جمهوری اسلامی» از سوی امام راحل برای نخستین بار در ۲۲ مهرماه ۱۳۵۷ زمانی که در فرانسه بودند، در مصاحبه با خبرنگار «فیگارو» مطرح شد. ایشان در پاسخ به این پرسش که «عمل شما دارای چه جهتی است و چه رژیمی را می‌خواهید جانشین رژیم شاه کنید؟» برای نخستین بار نوع حکومت اسلامی را جمهوری اسلامی معرفی کردند. (صحیفه نور، ج۲، ص ۳۶). ایشان در جواب خبرنگار «تایمز لندن» هم گفتند: «ما جمهوری اسلامی را اعلام کرده‌ایم و ملت با راهپیمایی‌های مکرر به آن رأی داده‌اند، حکومتی متکی به آرای ملت و مبتنی بر قواعد و موازین اسلامی.»(همان،ج ۴، ص ۱۶۹) و در پاسخ به پرسش خبرنگار روزنامه «گاردین» که از نوع حکومت می‌پرسد، می‌فرمایند: «ما خواهان استقرار یک جمهوری اسلامی هستیم و آن حکومتی است متکی به آرای عمومی.» (همان، ج ۲، ص ۲۶) همچنین ایشان در پاسخ به پرسش خبرنگار «لوموند» که پرسیده بود: «حضرت عالی می‌فرمایید که بایستی در ایران، جمهوری اسلامی استقرار پیدا کند، نظر شما بر پایه سوسیالیسم است؟ مشروطیت است؟ بر انتخاباتی استوار است؟ دموکراتیک است؟ چگونه است؟» فرمودند: «اما جمهوری به همان معنایی که همه جا جمهوری است، اینکه ما جمهوری اسلامی می‌گوییم، برای این است که هم شرایط منتخب و هم احکامی که در ایران جاری شده است، اینها بر اسلام متکی است، لکن انتخاب با ملت است. طرز جمهوری هم همان جمهوری است که همه جا هست.» (همان، ج ۲، ص ۳۵۱)
شعار «استقلال، آزادی، جمهوری اسلامی» بیان‌کننده اهداف مردم در مقابله با رژیم ستمشاهی و مقصد آنان از مبارزه بود که با طرح عنوان جمهوری اسلامی از سوی حضرت امام(ره) به شعار مردم تبدیل شد .
