برجام و چرایی اصرار بر آن

این روز‌ها به واسطه شرایط انتخاباتی حرف‌های زیادی دوباره درباره برجام مطرح می‌شود!

بررسی و ارزیابی رویکرد برجامی دولت روحانی از سال ۱۳۹۲ تا سال ۱۴۰۰ نشان می‌دهد، دستاوردسازی از برجام رؤیایی بود که هیچ گاه به واقعیت نپیوست و صحبت از دستاورد‌های مثبت برجام سخن بیهوده‌ای است که یا فرد بیان‌کننده از آن واقعیت خبر ندارد یا آنکه دوباره پروژه «مشغول‌سازی کشور» استارت خورده است.

آنچه از نامزد پیروز در انتخابات ریاست‌جمهوری انتظار می‌رود، توجه به این مسئله است که برجام دیگر نباید به اولویت اساسی سیاست خارجی ایران تبدیل شود و به اصطلاح آزموده را آزمودن خطاست.

در واقع، برجام سیاستی مبتنی بر اعتماد به آمریکا پایه‌گذاری شد که همواره اقتصاد ایران را شرطی کرد و فضای تحریمی اثرگذار را برای آمریکا فراهم آورد. از این رو، باید از برجام به عنوان یک آدامس یاد کرد که شیرینی محدود و زودگذر دارد و پس از گذشت مدت کوتاهی دیگر از آن طعم اولیه خبری نیست. هنگامی که برجام مطرح شد و در ادامه مطرح کردند که به سبب آن همه تحریم‌ها لغو خواهد شد، همان شیرینی اولیه بود و وقتی به واقعیت آن، یعنی اجرای برجام رسید، نه تنها از لغو تحریم‌ها خبری نشد؛ بلکه طعم آن کام ملت را تلخ کرد، اما برای آمریکا به سبب محدودسازی صنعت هسته‌ای همواره شیرین ماند؛ بنابراین تصور می‌شود که ذهنیت برخی از برجام همان تصویر اولیه مبتنی بر لغو تحریم‌هاست و همچنان به نیت شیرینی اولیه آدامس، می‌خواهند برجام را بِجَوند.

تحریم‌هایی که از سال ۱۳۹۷ آغاز شد
در این روز‌ها ادعا شد بخشی از تعداد ۱۵۰۰ تحریم در هشت سال دولت یازدهم و دوازدهم مربوط به اشخاص و شرکت‌ها می‌شود، اما در دوران برجام بانک‌های ایران، نفت ایران، پتروشیمی ایران، کشتیرانی و بیمه ایران تحریم نشد و این به نوعی نقطه قوت برجام به شمار می‌آید که امکان تحریم بخش‌های یاد‌شده را نداد. این اظهارات درحالی از زبان وزیر خارجه پیشین کشورمان بیان شد که پس از خروج ترامپ از برجام و از سال ۱۳۹۷ به بعد، آمریکا رسماً دور جدیدی از تحریم‌ها را علیه جمهوری اسلامی وضع کرد و همان زمان «پمپئو» وزیر دفاع آمریکا نیز تصریح کرد، این دور جدید تحریم‌ها در زمینه بانکی، انرژی، حمل‌و‌نقل و صنایع کشتی‌سازی ایران است.

در سال ۱۳۹۹، یعنی سال آخر دولت دوازدهم، ترامپ ۱۸ بانک ایرانی را تحریم کرد، اقدامی که به ایجاد اخلال در فرآیند ارتباطی نظام بانکی ایران با نظام مالی جهان منجر شد. استدلال ترامپ برای این اقدام آن بود که ممکن است دولت ایران از نظام بانکی خود در راستای پیشبرد برنامه اتمی‌اش استفاده کند. اردیبهشت سال ۱۳۹۸ نیز دونالد ترامپ، با صدور یک فرمان اجرایی صنایع فولاد، آهن، مس و آلومینیوم ایران را تحریم کرد.

خرداد ۱۳۹۸ آمریکا طی بیانیه‌ای اعلام کرد، شرکت صنایع پتروشیمی خلیج‌فارس و ۳۹ زیرمجموعه و نمایندگی‌های فروش آن در خارج از ایران در لیست سیاه قرار گرفته است.

از سوی دیگر، در حالی که تحریم علیه بانک مرکزی ایران از سال ۱۳۹۷ شروع شده بود، آمریکا بار دیگر در سال ۱۳۹۸ تحریم جدیدی علیه بانک مرکزی ایران، صندوق توسعه ملی ایران و شرکت اعتماد تجارت پارس اعمال کرد و پس از آن نیز صنایع آهن و فولاد ایران در فهرست تحریم‌ها قرار گرفتند. این تحریم‌ها نه تنها لغو نشد، بلکه در دوران شیوع کوویدـ ۱۹ و در شرایطی که حتی برخی از چهره‌های دموکرات آمریکا خواهان لغو تحریم‌ها علیه ایران بودند، ترامپ اعلام کرد تحریم‌های جدیدی را علیه ایران وضع می‌کند.

بهمن‌ماه ۱۳۹۷ حتی برخی دانشگاه‌های ایران، از جمله صنعتی شریف و شهید بهشتی که در زمینه هسته‌ای مطالعات و فعالیت‌هایی داشتند، در فهرست تحریم‌ها قرار گرفتند.

از طرفی وزارت خزانه‌داری آمریکا در سال ۱۳۹۸ اعلام کرد، سازمان فضایی، مرکز تحقیقات فضایی و پژوهشگاه فضایی ایران به فهرست تحریم‌های دفتر کنترل سرمایه‌های خارجی اضافه شده است.

بخش عمران ایران حتی از تحریم‌های آمریکا در امان نماند و در نهایت فروش آهن، گرافیت، زغال‌سنگ ناخالص یا آماده و نرم‌افزار هماهنگ‌سازی اهداف صنعتی بخش عمرانی کشور مورد تحریم واقع شدند.

ذکر این مورد ضروری است که موارد یاد‌شده فارغ از تحریم‌هایی است که علیه تسلیحات و مجموعه‌های نظامی ایران وضع شده و چشمه بسیار کوچکی از تحریم‌های اعمال شده از سال ۱۳۹۷ به بعد علیه کشورمان است.

هرچند از این نکته نیز نباید غافل شد که اعمال تحریم‌های یاد‌شده از سال ۱۳۹۶ پیش‌بینی می‌شد؛ چراکه از همان سال آمریکایی‌ها مواردی از برجام را نقض کردند و عمر برجامی که به صورت مشروط به تأیید رهبر معظم انقلاب رسیده بود، رو به پایان می‌رفت.

کار به جایی رسید که شخص محمد‌جواد ظریف نامه‌ای گویا به مسئولان اروپایی درباره نقض روح و جسم برجام نوشت. تعبیری که خاص محمد‌جواد ظریف بود و وی برخلاف سایرین که اعلام می‌کردند روح برجام نقض شده است، به صراحت در آن نامه اظهار کرد در مواردی جسم برجام نیز نقض شده است. موضوعی که مورد تذکر رهبر معظم انقلاب قرار گرفت.

رهبر حکیم انقلاب در دیدار با مسئولان نظام در سال ۱۳۹۶ اظهار کردند: «وزیر محترم خارجه، چون انسان متدینی است، انسان باوجدانی است و انسان صاحب احساس مسئولیت است. خود ایشان هم این اعتراض را دارد می‌کند. این به‌خاطر آن است که آنجا یک مسامحه‌ای انجام گرفته از ناحیه ما؛ اگر این تسامح انجام نمی‌گرفت، اعتماد به دشمن نمی‌شد، راه دشمن بسته بود و نمی‌توانست این کار را انجام بدهد.»