ایران و پروژه عظیم جاده توسعه عراق

پروژه راه توسعه عراق ـ ترکیه ـ اروپا، که به منزله یک کریدور اقتصادی استراتژیک طراحی شده است، بنادر جنوب عراق را به بازار‌های اروپا متصل می‌کند. این طرح از دیدگاه ایران، تهدیدی برای نفوذ اقتصادی آن در عراق به شمار می‎آید و ترکیه را به منزله رقیب اصلی در این مسیر معرفی می‌کند.

در سال ۲۰۲۳، «محمد شیاع السودانی» نخست‌وزیر عراق، طرح راه‌آهن و جاده‌ای به ارزش ۱۷ میلیارد دلار و طول ۱۲۰۰ کیلومتر را معرفی کرد که بندر «فاو بزرگ» در بصره را به مرز ترکیه متصل می‌کند. این پروژه که تا پایان ۲۰۲۵ به اتمام خواهد رسید، به دنبال تبدیل عراق به یک کشور ترانزیتی مهم در خاورمیانه و افزایش درآمد‌های غیرنفتی آن است.

پروژه راه توسعه عراق ـ ترکیه ـ اروپا به عنوان رقیب کریدور NSTC، می‌تواند برای ایران و روسیه که تلاش دارند تحریم‌های آمریکا را دور بزنند، به نوعی تهدید باشد. از این رو، ایران به این پروژه با دیده شک و تردید می‌نگرد. با این حال، مقامات عراقی اظهار کرده‌اند که واکنش ایران نسبت به این پروژه نسبتاً مثبت بوده است.

وزیر خارجه ترکیه، «هاکان فیدان» تأکید کرده است، قصدی برای حذف ایران از این پروژه ندارد و ترکیه آماده همکاری با ایران است. با این حال، برخی این پروژه را به منزله تلاشی برای گسترش نفوذ «نئوـ عثمانی» ترکیه در خاورمیانه تفسیر می‌کنند.

افزون بر نگرانی‌های اقتصادی، ایران و ترکیه درگیر یک درگیری هیبریدی در منطقه کردستان عراق هستند. ایران از طریق اتحاد با حزب اتحادیه میهنی کردستان (PUK) تلاش می‌کند نفوذ خود را در این منطقه افزایش دهد. بنابراین، پروژه راه توسعه می‌تواند اقدامی در مقابل ایران باشد؛ زیرا این پروژه می‌تواند مسیر‌های ترانزیتی را که به نفع ایران هستند، به نفع ترکیه و کشور‌های خلیج تغییر دهد و اقتصاد ایران را که به دلیل تحریم‌ها تحت فشار است، بیشتر تضعیف کند.

ایران در سپتامبر ۲۰۲۳ پروژه راه‌آهن شلمچه ـ بصره را برای اتصال این دو کشور آغاز کرد. این پروژه به طول ۳۲ کیلومتر و با هزینه ۲۵۰ میلیون دلار، شهر شلمچه در ایران را به بصره در عراق متصل می‌کند. ایران امیدوار است که این پروژه بتواند به کاهش اثرات منفی پروژه راه توسعه کمک کند. با این حال، عراق به این راه‌آهن بیشتر به مثابه وسیله‌ای برای جابه‎جایی زائران مذهبی ایرانی می‌نگرد و تمایلی به استفاده از آن برای حمل بار ندارد. به این ترتیب، این امر می‌تواند موجب محدود شدن نقش ایران در پیمان‌های گسترده‌تر شود و دسترسی گسترده‌تر آن به پروژه‌های تجاری منطقه را مختل کند.

در مجموع، پروژه راه توسعه عراق ـ ترکیه ـ اروپا تهدیدی جدی برای منافع ملی ایران تلقی می‌شود و تهران آن را به مثابه چالشی برای نفوذ خود در عراق می‌بیند.