ضرورت توجه به اقتصاد دریامحور/ ظرفیت‌های مغفول مانده مکران

محمود جامساز اقتصاددان در گفتگو با خبرنگار بصیرت در خصوص سواحل مکران و اهمیت آن در اقتصاد کشور، گفت: منطقه مکران یکی از مهم‌ترین مناطق ژئوپلیتیک و ژئواکونومیک کشور است. این منطقه گستره وسیعی از سواحل آب‌های بین‌المللی را در برمیگیرد. این منطقه از جهت همسایگی و هم‌مرزی با کشور‌های پاکستان و افغانستان و ارتباط غیر مستقیم با کشور‌های آسیای مرکزی دارای اهمیت است.

وی افزود: متاسفانه سال‌های متمادی اهمیت این منطقه زرخیز از نظر ذخایر معدنی و کشاورزی از دید حاکمان مکتوم مانده بود، در حالیکه فقط اندکی از هموطنان بلوچ سنی مذهب با برخورداری از یک زندگی حداقلی و فقر در این منطقه زندگی می‌کنند؛ و از هیچ حمایت معیشتی، بهداشتی، آموزشی و… بهره‌مند نیستند.

این اقتصاددان در ادامه توضیح داد: مدت زمانی است که طرح آمایش منطقه مکران مطرح شده، اما جز مطالعات مقدماتی هیچ اقدام عملی صورت نگرفته است در حالی که این منطقه می‌تواند به عنوان یک منطقه پیشران و محور توسعه کشور با هدف کسب جایگاه ویژه منطقه‌ای و بین‌المللی در بهره‌گیری از آب‌های آزاد باشد.

جامساز افزود: بنادر چابهار و جاسک در این منطقه واقع شده‌اند که از ویژگی‌های مهمی از جمله دسترسی به آب‌های آزاد بین‌المللی و به بیانی دیگر کریدور‌های آبی جهانی برخوردار هستند، اما به دلیل عدم توسعه‌یافتگی در جایگاه واقعی خود قرار ندارند. قرار بود کشور چین در بندر چابهار سرمایه‌گذاری کند، اما متاسفانه علیرغم امضای تفاهم‌نامه ۴۵۰ میلیارد دلاری که هنوز مفاد آن نیز آشکار نشده، هیچ اقدام عملی انجام ندادند و بجای بندر چابهار، در بندر گوادر پاکستان سرمایه‌گذاری کردند.
در حال حاضر بنار گوادر و کراچی در پاکستان و کاندلا و موندرا در هند کانون اصلی تخلیه و بارگیری کالا‌ها و کانتینر‌ها در این منطقه هستند.

وی در‌خصوص اهمیت منطقه مکران از نظر مواد معدنی گفت: طبق تحقیقات انجام شده ۲۸ نوع از ٦٠ نوع مواد معدنی شناخته شده در کشور از جمله معادن سرب، روی، قلع، منگنز و معادن غیر فلزی از جمله گل سفید، سنگ‌های ساختمانی، تالک و... در منطقه مکران بویژه در استان سیستان و بلوچستان که نابرخوردار‌ترین استان کشور است قرار دارد. ۵۰ میلیون تن مس و ۳۷ تن طلا در سیستان و بلوچستان شناسایی شده که در صورت بهره‌برداری صحیح و در حاکمیت حکمرانی موثر و کارآمد ملی با نگاه توسعه‌گرا و فقدان رانت و فساد می‌تواند این استان را به یکی از منابع مهم ارزآوری کشور تبدیل کند.

این اقتصاددان در ادامه درباره پروژه‌های منطقه مکران تصریح کرد: در دولت‌های مختلف پروژه‌هایی تعریف شده و مطالعاتی نیز صورت گرفته، اما متاسفانه اراده‌ای در راستای اجرای آنها شکل نگرفته است. احداث مخادن ذخیره نفت خام و گاز، پالایشگاه‌ها، نیروگاه برق، مجتمع پتروشیمی، ساخت فرودگاه جاسک، ایجاد منطقه آزاد جاسک، شهرک صنعتی ایران و چین، احداث پروژه انتقال گاز طبیعی از طریق خط لوله به عمان پروژه‌هایی بودند که با صرف منابع سنگین مطالعاتی به علت نبود اراده قاطع اجرایی نشدند و عدم تخصیص منابع تامین مالی و اولویت بخشیدن به اهداف سیاسی ایدئولوژیک باعث شد این پروژه‌ها تنها بر روی کاغذ بمانند.

جامساز توضیح داد: قرار بود یک شرکت ایتالیایی یک کارخانه چهار میلیون تنی آهن اسفنجی تاسیس و راه‌اندازی کند، اما پس از خروج ترامپ از برجام متوقف شد و سرمایه خود را از کشور خارج کرد. از ضرورت‌های پیشین توسعه صنایع و کشاورزی در این منطقه می‌توان به وجود بنادر پیشرفته و امکان پهلوگیری تعداد زیاد کشتی‌های بزرگ اشاره کرد که تاسیس آنها مستلزم میلیارد‌ها دلار سرمایه‌گذاری است و این در حالی است که برخی از بنادر شمالی کشور مسدود است و محدودیت‌های شدید در بندرعباس وجود دارد و لزوم راه‌اندازی آنها باید در اولویت قرار گیرد.

وی با توجه به وضعیت نامناسب معیشت مردم این منطقه تاکید داشت: عدم توجه به رفاه و معیشت هموطنان بومی منطقه نیز از جمله چالش‌هایی است که با طراحی این پروژه‌ها رفع نخواهد شد. متاسفانه تصویری که مسئولین از توسعه این منطقه ترسیم کرده‌اند بی‌توجه به شرایط زندگی مردم بومی بوده است. این صنایع سرمایه‌بر و بسیار تخصصی هستند و نه کاربر، لذا در صورت اجراء هم معضل بیکاری ساکنین را حل نخواهند کرد.
نیاز‌های اولیه آماده‌سازی منطقه براى توسعه، ایجاد راه، انرژی، درمان، بهداشت و آموزش است. در صورت بى‌توجهی به آن‌ها، بیم آن وجود دارد که ساکنان بومی منطقه به سرنوشت جمعیت بومی ابوموسی دچار شوند.

این اقتصاددان ابراز کرد: اگر اهمیت ژئوپلیتیک، ژئواکونومیک و تجارت دریامحور به درستی درک و در جهت تقویت اهداف تعریف شده اقدام می‌شد حداقل تلاش‌ها در جهت احداث پایانه و مخازن ذخیره‌سازی نفت خام و فرآورده‌های نفتی در منطقه جاسک که وزارت نفت ملزم به اجرای آن شده بود صورت می‌گرفت تا از وابستگی صادرات نفت خام کشور به خلیج‌فارس و تنگه هرمز کاسته شود، و بارگیری نفت خام، خارج از منطقه خلیج‌فارس، جذابیت بیشتری را برای خریداران فراهم نماید و بر حجم تجارت دریامحور بیافزاید.

جامساز با مقایسه ایران با کشور‌های همسایه از نظر اقتصادی اظهار کرد: یک مقایسه ساده میان ایران و عربستان از لحاظ صادرات نفت، ایران و ترکیه از نظر گردشگری، ایران و امارات از منظر هاب تجارت در منطقه نشان می‌دهد که با وجود اینکه کشور ما از هر سه جنبه بطور بالقوه بر این کشور‌ها حائز برتری است، اما بشدت از آنها عقب افتاده است. 
رشد اقتصادی در برنامه‌های متعدد توسعه ٨ درصد پیش‌بینی و تعریف شده درحالی که دستیابی به رشد‌های بالاتر نیز، با توجه به امکانات بالقوه ثروت ملی و نیروی انسانی دور از ذهن نیست، اما عدم تخصیص منابع، توزیع رانت، فساد و در اولویت نبودن اهداف ملی و رفاهی جامعه و عوارض اتخاذ سیاست‌های خارجی کشور بر اقتصاد ما، دستیابی به این میزان رشد را ناممکن ساخته است.

وی بیان داشت: در تمام برنامه‌ها این ۸ درصد رشد هدف بوده و هرگز محقق نشده و این در حالی است که شرایط اقتصادی کشور نسبت به گذشته به شهادت شاخص‌های اقتصاد کلان سقوط کرده است و در بی‌ثباتی ارزی و بحران‌های ناشی از ناترازی‌های انرژی، بانکی، صندوق‌های بازنشستگی، حمل و نقل، محیط زیست، آلودگی هوا و مهم‌تر از همه ناترازی بودجه که مرگ خاموش اقتصاد را به تصویر می‌کشند، روبرو هستیم. این در حالیست که فائق آمدن بر بحران کنونی کشور مستلزم جذب حداقل ۴۰۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری است که تامین آن تنها از طریق جذب سرمایه‌های خارجی و تکنولوژی روزآمد امکان‌پذیر است.

این اقتصاددان در پایان گفت: بدون جذب سرمایه خارجی که مستلزم تغییر در سیاست‌های منطقه‌ای و استقرار روابط مسالمت‌آمیز با کشور‌های توسعه‌یافته، در ملازمت با تغییرات ساختاری در اقتصاد و مدیریت کشور است امکان فائق آمدن بر بحران‌ها وجود ندارد لذا گرچه اجرای پروژه‌هائی مانند توسعه منطقه مکران از اهمیت بالائی برخوردار است، اما مهار بحران‌های موجود باید در اولویت قرار گیرند.