سفر نخست‌وزیر عراق به ایران؛ اهداف و پیام‌ها

سفر محمدشیاع السودانی نخست‌وزیر عراق به تهران در شرایطی که منطقه شاهد تحولات مهمی از جمله فروپاشی نظام سوریه بود، سوالات و گمانه‌زنی‌هایی را درباره اهداف و پیام‌های این سفر برانگیخته است.

صرف نظر از موضوعات روتینی و رسمی مانند تقویت روابط دوجانبه در ابعاد سیاسی، امنیتی، اقتصادی و فرهنگی؛ این سفر در شرایطی انجام شد که ادعا‌هایی مبنی بر انحلال حشدالشعبی عراق با فشار آمریکایی‌ها مطرح شده و با توجه به حمایت جمهوری اسلامی ایران از این سازمان گفته می‌شود محمد شیاع السودانی این موضوع را با مقامات ایرانی در میان گذاشته است.

از دیگر ادعا‌های مربوط به این سفر انتقال پیام محرمانه واشنگتن توسط السودانی به تهران در آستانه ورود ترامپ به کاخ سفید می‌باشد. همچنین گفته شده از دیگر اهداف نخست‌وزیر عراق در مذاکره با مسئولان ایرانی، میانجی‌گری بین تهران و حاکمیت جدید دمشق بوده است.

برخی ناظران می‌گویند بغداد نگران نوع مواجهه تهران و دمشق بعد از سقوط دولت اسد و نیز قدرت گرفتن گروه‌هایی است که پیش از این از آنها به عنوان تروریست یاد می‌شده و این موضوع مقامات عراقی را به رایزنی‌های مهمی با تهران واداشته است. از نگاه عراق، گروه‌های رادیکالی که در قالب هیات تحریر الشام در سوریه حاکم شده‌اند، افکار افراطی دارند و اگرچه این گروه تلاش کرده چهره‌ای متفاوت از خود به نمایش بگذارد، اما همچنان دارای هواداران مسلحی است که در قاب گروه‌های شبه نظامی فعالیت دارند و احتمال آنکه ترکش‌های ناامنی از سوریه به عراق، به ویژه به مناطق سنی نشین، برخورد کند، وجود دارد.

این در حالی است که هیات حاکمه جدید به رهبری احمد الشرع (ابومحمد الجولانی)، پیام‌هایی را برای ایران ارسال کرده و مدعی شده که اگر تهران نسبت به سوریه تحت رهبری این گروه رویکرد مناسبی داشته باشد، احتمال فراموش کردن گذشته وجود دارد. با این حال، تحولات پیچیده سوریه به گونه‌ای است که ایجاد روابط متوازن میان ایران و سوریه در کوتاه مدت میسر نخواهد بود.

در واقع بغداد نگران است که میان ایران و دولت جدید سوریه اختلاف و تنش رخ دهد و پس لرزه‌های آن منطقه و از جمله عراق را درگیر کند، چرا که این کشور تجارب تلخی مانند داعش را از سر گذرانده و در این باره دارای حساسیت و نگرانی است.

ادعا‌های مبنی بر درخواست امریکا جهت انحلال حشدالشعبی نیز بیش از آنکه جنبه واقعی داشته باشد، صبغه تبلیغاتی و عملیات روانی دارد؛ زیرا دولت و مرجعیت عراق در روز‌های اخیر ضمن مخالفت با چنین درخواستی تاکید دارند که این گروه دارای جایگاه قانونی بوده و ذیل نیرو‌های مسلح و زیرنظر دولت عراق فعالیت می‌کند. با این حال دولت عراق قائل به کنترل سلاح خارج از حیطه دولت بوده و نیز دخالت برخی گروه‌های مقاومت در مسایل منطقه بدون هماهنگی با دولت را برنمی‌تابد.

همچنین برخی منابع مدعی شدند که سفر اسماعیل قاآنی، فرمانده نیروی قدس سپاه پاسداران به عراق یک روز پیش از سفر السودانی به تهران با هدف بررسی آینده گروه‌های مسلح وابسته به سپاه پاسداران، صورت گرفته است.

در این راستا، نخست وزیر عراق در دیدار با رهبر معظم انقلاب، حشد الشعبی را از شاخص‌های قدرت در عراق برشمرد. رهبر انقلاب نیز در دیدار با السودانی تاکید کردند حشدالشعبی یکی از مؤلفه‌های مهم قدرت در عراق است که باید در جهت حفظ و تقویت بیش از پیش آن اهتمام داشت.

انتقال پیام محرمانه از طرف آمریکایی‌ها نیز در سفر نخست وزیر عراق به ایران مطرح شده و در گذشته نیز بحث مطرح بوده است. مبنای این گمانه این است که ورود ترامپ به کاخ سفید با توجه به رویکرد تندی که علیه محور مقاومت و جمهوری اسلامی ایران دارد، نگرانی‌هایی را برانگیخته و دولت‌های عراق معمولا مایل به تنش زدایی میان تهران و واشنگتن هستند؛ زیرا معتقدند نزاع ایران و آمریکا مسایل منطقه و نیز عراق را تحت‌الشعاع خود قرار می‌دهد و در واقع، نمی‌خواهند کشورشان میدان درگیری‌های منطقه‌ای و بین‌المللی باشد.

این در حالی است که مسئولان سیاست خارجی ایران اعلام کرده اند که به رغم احتمالاتی که در رسانه‌ها مطرح می‌شود، هیچ تبادل پیامی میان ترامپ و ایران وجود نداشته است. در این حال، برخی تحلیلگران معتقدند با توجه به اینکه ترامپ هنوز به طور رسمی وارد کاخ سفید نشده، اخبار ادعایی درباره انتقال پیام به ایران صحت داشته ندارد و از طرفی، شخصیت ترامپ به گونه‌ای است که برای انتقال پیام‌های خود از وسایل ارتباط جمعی و رسانه‌های اجتماعی استفاده می‌کند.

توسعه‌طلبی و دخالت‌های اسراییل در سوریه و جنایت‌هایی که در غزه و لبنان انجام داده نیز از دیگر محور‌های رایزنی‌های السودانی با مقامات ایرانی بوده است، زیرا هر دو کشور نسبت به سیاست‌های تجاوزکارانه اسرائیل و جنگی که به راه انداخته نگران هستند. همچنین عراق به طور خاص نگران تشدید درگیری میان ایران و رژیم صهیونیستی بوده و بیم آن را دارد که در این میان عراق هدف حملات اسرائیل قرار گیرد و یا دست کم اسرائیل از فضای این کشور برای حمله به ایران سوء استفاده کند.

حضور آمریکایی‌ها در عراق نیز دغدغه‌ای است که معمولا از سوی جمهوری اسلامی ایران در دیدار با مقامات عراقی نسبت به آن هشدار داده می‌شود. اما دولتمردان عراقی به رغم مصوبه پارلمان این کشور در سال ۱۳۹۸ مبنی بر خروج اشغالگران، جدیت زیادی نسبت به این امر نشان نمی‌دهند و بر این باورند که حضور آمریکایی‌ها در عراق در قالب مربی و مستشار طبق توافقات دو طرفه امری قانونی محسوب می‌شود.

در مجموع باید گفت سفر اخیر السودانی به جمهوری اسلامی ایران، بیش از همه در راستای تحکیم مناسبات دوجانبه تهران ـ بغداد و رایزنی درباره تحولات مهم منطقه از جمله وضعیت سوریه و تجاوزات رژیم صهیونیستی انجام گرفته و بنابراین حواشی مربوط به آن که از سوی برخی رسانه‌ها بزرگنمایی می‌شود و گاه عاری از صحت می‌باشد، اهمیت چندانی ندارد.