تحقق عدالت با عزم مشترک

مفهوم «عدالت» در قرآن و آموزه‌های دینی در ابعاد گوناگون انسانی و اجتماعی نقش اساسی دارد. این امر به‌ویژه در ساختارهای اجتماعی، اقتصادی و اخلاقی برای تحقق جامعه‎ای سالم و متعادل ضروری است. عدالت از نظر قرآن معیاری برای تقوا و کمال انسانی شناخته شده و نه‌ تنها در عمل فردی، بلکه در سطح اجتماعی نیز باید تحقق یابد. همچنین به معنای قرار دادن هر چیز در جای شایسته‌اش است. این مفهوم که از آن به منزله پایه و اساس هستی یاد می‌شود، در ساختارهای اجتماعی و فردی باید مورد توجه قرار گیرد. خداوند در آیه 18 سوره آل‌عمران، عدالت را نشانه‌ای از توحید معرفی می‌کند، به این معنا که بدون وجود عدالت، هیچ نظامی قادر به حفظ نظم و کمال نخواهد بود. بنابراین، عدالت نه تنها در روابط انسانی، بلکه در کائنات و نظام هستی نیز ریشه دارد و این مطلب از دیدگاه دینی تأکید دارد که هر بی‌عدالتی در حقیقت مخالفت با اصول اساسی آفرینش است؛ زیرا آفرینش دارای نظم و شایستگی است و عدالت از مهم‎ترین نشانه‌های نظم آفرینش است. از آنجا که عدالت باید در سطح جامعه پیاده شود، این امر نیازمند همکاری آحاد جامعه است. قرآن در آیات گوناگون، از جمله آیه 25 سوره حدید و 21 سوره آل‌عمران، بر اهمیت قیام همگانی برای اجرای عدالت تأکید می‌کند. اجرای عدالت تنها از سوی یک فرد یا گروه خاص میسر نخواهد شد، بلکه باید تمامی اقشار و طبقات جامعه در آن مشارکت کنند تا عدالت به ‌طور کامل در جامعه محقق شود. در این راستا، وظیفه پیامبران نیز دعوت به اقامه عدالت و قسط بوده است. این وظیفه نه تنها در قالب تعلیم و آموزش؛ بلکه در عمل نیز باید تحقق می‌یافت؛ به‌گونه‌ای که مردم نه‌تنها با مفهوم عدالت آشنا شوند، بلکه آن را در زندگی اجتماعی خود پیاده کنند. پیامبر اسلام(ص) نیز با الگوهای رفتاری خود، بهترین شیوه برای دعوت به عدالت را به نمایش گذاشت.

اجرای عدالت در سطوح گوناگون اجتماعی نیازمند پایبندی به اصول اخلاقی و دینی است. در بسیاری از آیات قرآن، به‌ویژه در سوره‌های مائده و نساء، بر رعایت عدالت در روابط اجتماعی، اقتصادی و خانوادگی تأکید شده است. خداوند در آیات 58 و 135 سوره نساء از مومنان خواسته است تا در اعمال خود، همواره عدالت را رعایت کنند و حتی در مواردی که احساسات و عواطف شخصی دخالت دارد، از مسیر عدالت منحرف نشوند. اسلام به رعایت حقوق دیگران، به ویژه در روابط نزدیک‌تر در خانواده تأکید دارد؛ چرا که بی‌عدالتی در این روابط می‌تواند تأثیرات منفی گسترده‌ای داشته باشد. در قرآن، عدالت اجتماعی به‌گونه‌ای مطرح می‌شود که در آن هر فرد از حقوق و فرصت‌های برابر برخوردار باشد و نهادهای اجتماعی، دولتی و فردی باید بر اساس این اصول با یکدیگر تعامل کنند. در بعد اقتصادی، عدالت اجتماعی به توزیع عادلانه منابع و رفع نابرابری‌های اقتصادی اشاره دارد. این امر از طریق اصلاحات اقتصادی، توجه به نیازهای جامعه و زدودن فساد از سیستم‌های اقتصادی و مدیریتی ممکن است. در این راستا، قرآن و آموزه‌های دینی تأکید دارند که هر فرد باید سهم خود از امکانات اجتماعی را بر اساس استحقاق و نیاز دریافت کند و هیچ‌کس نباید مورد ظلم یا بی‌عدالتی قرار گیرد. تحقق عدالت اجتماعی در جامعه نیازمند تغییر نگرش‌های فردی و اجتماعی است. این تغییرات باید از طریق اصلاحات در سطح فردی، گروهی و نهادی انجام گیرد. آگاهی‎بخشی به مردم درباره حقوق خود و حقوق دیگران، زدودن تبعیض‌های نژادی، قومی و دینی و ایجاد ساختارهای اقتصادی و اجتماعی عادلانه، از جمله اقدامات اساسی در تحقق عدالت اجتماعی است؛ اما موانع مهم در تحقق این عدالت، شامل فساد اداری، تبعیض‌های نهادینه‌شده، بی‌توجهی به حقوق اقشار ضعیف و عدم همکاری توده‌های مردم است. تا زمانی که نگرش‌های ناعادلانه از میان برداشته نشود، رسیدن به یک جامعه عادلانه امکان‌پذیر نخواهد بود. سوای اینکه برخی دشمنی‌ها با اصول اساسی انسانی و اسلامی نمی‌خواهند مردم در یک جریان و سیستم عادلانه قرار بگیرند و زندگی‌شان آرامش و آسایش داشته باشد. فساد همیشه خواهان بی‌نظمی و بی‌عدالتی و نبود توازن و تعادل است. در واقع، در این شرایط است که می‌تواند رشد کند و حقوق انسان‌ها را پایمال و سهم زندگی با آرامش‌شان را در جیب عده‌ای دیگر سرازیر کند. مفسدان برای رسیدن به خواسته‌های نامشروع خود به هر کاری دست می‌زنند و همیشه به خود او حق می‌دهند. در مقابل افرادی با شناخت این جریان در برابر آنها می‌ایستند و نمی‌گذارند با تضییع حقوق مردم منافع خودشان را تأمین و ثروت خودشان را زیاد کنند. اینجاست که مفسدان به تکاپو افتاده و اجرای عدالت و مجری آن را نشانه گرفته و از هر ترفندی استفاده می‌کنند تا آن را متوقف کنند. هرچند تا تحقق عدالت در جامعه گام‌های بلندی باید برداریم؛ اما اینکه اجرای عدالت توانسته دشمن را خسته و رنجور کند، باید شکرگزار بود و به بودن در این مسیر افتخار کرد. اگر ما نتوانسته بودیم اجرای عدالت و مقابله با دشمن را جدی بگیریم، دشمنان هرگز نیاز نمی‌دیدند قضات ما را ترور کنند یا بخواهند نظام و انقلاب را با ترور شخصیتی کنار بزنند. ما نمره بالایی در تحقق عدالت گرفته‌ایم و باید همین مسیر را ادامه دهیم.