پایبندی شیعیان به مکتب جعفری در برخورد کریمانه با اهل سنت

وحدت اسلامی از اصول بنیادین دین اسلام است که همواره مورد تأکید پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله و اهل‌بیت علیهم‌السلام بوده است. در طول تاریخ، شیعیان راستین با پیروی از سیره ائمه اطهار، به حفظ وحدت و همبستگی میان مسلمانان اهتمام ورزیده‌اند. البته در برخی مقاطع، گروه‌هایی با رویکردهای افراطی سعی در ایجاد تفرقه داشته‌اند، اما این اقدامات هرگز مورد تأیید علمای بزرگ شیعه نبوده و نیست.​

امام جعفر صادق علیه‌السلام در دوران امامت خویش، با وجود اختلافات فقهی و کلامی، همواره بر وحدت مسلمانان تأکید می‌کردند. ایشان در نمازهای جماعت اهل سنت شرکت می‌کردند و این اقدام را نشانه‌ای از احترام و همبستگی میان مسلمانان می‌دانستند. این رفتار امام صادق علیه‌السلام نشان‌دهنده اهتمام ایشان به کاهش تنش‌ها و اختلافات مذهبی و تقویت وحدت اسلامی بود.

ایشان با وجود اختلافات عقیدتی، هرگز به تقابل خشونت‌آمیز روی نیاوردند، بلکه با برخورد کریمانه و احترام‌آمیز، زمینه‌های جذب آنان به معارف اهل بیت علیهم‌السلام را فراهم می‌کردند. حتی نقل شده است که امام به برخی از مخالفان نیازمند، کمک‌های مالی می‌کردند تا از این طریق، ضمن عمل به وظیفه‌ی انسانی خویش، دل‌هایشان را به سوی محبت اهل بیت علیهم‌السلام جلب کنند.

این رفتارهای انسان‌دوستانه، تأثیر عمیقی در تغییر نگرش بسیاری از اهل سنت به ویژه امامان سنیان داشت و به مرور زمان سبب گرایش عده‌ای از مسلمانان، از اسلام اموی به اسلام با پیوستِ حب عترت شد.

سنت شعرسرایی در مدح اهل بیت وحی علیهم‌السلام که در بین اهل سنت رواج یافت، شاید پایه‌گذار اولیه‌اش جناب شافعی باشد که از شاگردان امام صادق علیه‌السلام محسوب می‌شود.

ایشان در ابیاتی در رثای اهل بیت علیهم‌السلام می‌نویسد:
قَالُوا: تَرَفَّضتَ قُلتُ: کَلَّا مَا الَّرفضُ دینی وَ لا إعتِقادی
لکِن تَوَلَّیتُ غَیرَ شَکٍّ خَیرَ إمَامٍ وَ خَیرَ هَادی
إن کَانَ حُبُّ الوَلِیِّ رَفضاً فإنَّنی أرفَضُ العِبادَ

گویند: تو رافضی و مرتد شدی، گویم: هرگز رفض و ارتداد آیین من نیست
اما بی‌شک من بهترین امام و بهترین راهنما را دوست دارم

اگر محبت علی دلیل بر رفض و بی‌دینی است، دنیا بدانند که من بی دین‌ترین مردمانم.

این‌ تأثیرات مثبت در جامعه اهل سنت، ریشه در کرامات و حُسن خلق امام صادق علیه‌السلام دارد که فراتر از اختلافات مذهبی، زمینه را برای گفتگوی علمی، عدالت اجتماعی، و همبستگی اسلامی فراهم می‌کرد. با این وجود، متأسفانه عناصر افراطی و جریان نفوذ در هر دو جبهه با رفتارهای خود، در پی تضعیف این وحدت و همدلی هستند؛ همان وحدتی که همواره مورد اهتمام و تأکید ائمه اطهار علیهم‌السلام بوده است.

امام صادق علیه السلام همچنین با تشکیل حلقه‌های درسی گسترده، شاگردان بسیاری از ملت‌ها و مذاهب از جمله اهل سنت را تربیت کردند و با آموزش معارف ناب اسلامی، آنان را به سوی حق رهنمون شدند.  به عنوان مثال، مالک بن انس، یکی از فقهای بزرگ اهل سنت، از اخلاق نیکو و برخورد گرم امام صادق علیه‌السلام تأثیر پذیرفته و ایشان را ستوده است. مالک می‌گوید: «هرگاه بر امام صادق وارد می‌شدم، ایشان با من گرم می‌گرفت و مرا در جای خوبی می‌نشاند.»

امام صادق علیه‌السلام همچنین به شیعیان توصیه می‌فرمودند که با اهل سنت با نیکی و احترام رفتار کنند. معاویةبن وهب می‌گوید  به امام عرض کردم: کَیْفَ یَنْبَغِی لَنَا أَنْ نَصْنَعَ فِیمَا بَیْنَنَا وَ بَیْنَ قَوْمِنَا وَ فِیمَا بَیْنَنَا وَ بَیْنَ‏ خُلَطَائِنَا مِنَ النَّاسِ؛ چگونه باید رفتار کنیم در تعاملات با قوممان و همچنین در رفتار با کسانی که با ما معاشرت دارند از میان عامه (اهل سنت)؟امام فرمود «تُؤَدُّونَ الْأَمَانَةَ إِلَیْهِمْ وَ تُقِیمُونَ الشَّهَادَةَ لَهُمْ وَ عَلَیْهِمْ وَ تَعُودُونَ مَرْضَاهُمْ وَ تَشْهَدُونَ جَنَائِزَهُمْ؛ امانت را به آنها (دیگران) باز می‌گردانید، برای آنها و بر علیه آنها شهادت (گواهی) می‌دهید (عدالت در قضاوت مانند خودتان)، به عیادت بیمارانشان می‌روید و در تشییع جنازه‌هایشان شرکت می‌کنید. (الکافی (ط - الإسلامیة)، ج‏2، ص635)

این سیره و روش امام صادق علیه‌السلام در تعامل با اهل سنت، الگویی برای مسلمانان است تا با حفظ احترام متقابل و پرهیز از تفرقه، در مسیر وحدت و همبستگی گام بردارند. امروزه نیز پیروی از این سیره می‌تواند زمینه‌ساز تقویت وحدت اسلامی و مقابله با افراط‌گرایی باشد.