دوگانه جعلی صادرات - افزایش قیمت ارز

بررسی تجربه‌های تاریخی در حوزه اقتصاد و آموختن از تجربیات گذشته، همواره یکی از ارکان و عوامل مهم در تصمیم‌گیری‌ها به‌شمار می‌رود، به‌نحوی که قرار گرفتن تجربه در کنار دانش می‌تواند به اتخاذ کم خطاترین تصمیمات از سوی سیاست‌گذاران و تصمیم‌گیران منجر شود. برای نمونه ممکن است بر اساس یک قاعده کلی در اقتصاد، با افزایش قیمت یک کالا باید مصرف آن کالا کاهش یابد، اما بررسی دوره‌های زمانی گوناگون نشان می‌دهد در جامعه ایران، این مدل برای بعضی از کالا‌ها صادق نبوده و با بررسی دوره‌های گوناگون زمانی مشخص شد یک یا چند کالای خاص، هر گاه با افزایش قیمت مواجه شده‌اند، نه‌تنها اقبال به خرید آنها کاهش نیافته بلکه روندی رو به افزایش نیز داشته‌اند. 

در حوزه ارز، طیف فکری وجود دارد که معتقد است، برخی از کشور‌ها با کاهش تعمدی ارزش پول ملی خود به توسعه رسیده‌اند؛ بنابراین افزایش قیمت ارز (تضعیف ریال) در ایران نیز می‌تواند به افزایش صادرات غیر‌نفتی و توسعه کشور منجر شود. این طیف فکری معتقد است، تجربیات موفق توسعه صادرات نشان می‌دهد که کشور‌های پیشتاز این حوزه توانسته‌اند با استفاده از یک سیاست ارزی بادوام برای تضعیف پول ملی و کنترل هزینه‌های وارد شده به صنایع، مزیت رقابتی را برای تولیدکنندگان داخلی نسبت به رقبای خارجی خود فراهم کنند، این در حالی است که اولا در بسیاری از کشور‌ها ثبات ارزی یا تثبیت اقتصادی میل و رغبت کارآفرینان را به ورود و حضور در حوزه تولید افزایش داده و این کشور‌ها با داشتن ثبات ارزی در اقتصادشان به توسعه اقتصادی رسیده‌اند؛ بنابراین برای رونق صادرات، کاهش ارزش پول ملی یک کشور، اصلی نیست که بدون آن، افزایش صادرات محقق نشود. ضمن اینکه بررسی تاریخی اقتصاد ایران در دهه‌های گوناگون نشان می‌دهد نوسانات ارزی و افت شدید ارزش پول ملی که در دهه ۷۰ و دهه ۹۰ در اقتصاد ایران رخ داد، نتوانست به افزایش صادرات ما منجر شود. در عوض بیشترین رشد صادرات ما در دهه ۸۰ شکل گرفت که اتفاقا بر‌خلاف تصور این جریان فکری، اقتصاد ایران از یک ثبات نسبی در قیمت ارز برخوردار بود. برای نمونه سال ۱۳۸۱ قیمت ارز روی رقم ۷۲۰ تومان تک نرخی اعلام شده و تا حدود سال ۱۳۸۹ به‌مدت ۸ سال از ثبات برخوردار بوده است. چنانچه قیمت ۷۲۰ تومانی ارز در سال ۱۳۸۹ به حدود ۹۲۰ تومان می‌رسد که نشان‌دهنده رشد ۲۰۰ تومانی (حدود ۲۵ درصدی) در یک بازه زمانی ۸ ساله است. فارغ از صحیح یا اشتباه بودن این سیاست، مسئله مورد اشاره در این نوشته، افزایش صادرات غیر‌نفتی ایران در این سال‌ها باوجود ثبات ارزی است. به‌نحوی که صادرات غیر‌نفتی ما از حدود ۳ میلیارد دلار در سال ۱۳۹۱ به حدود ۴۰ میلیارد دلار در سال ۱۳۸۹ می‌رسد که نشان دهنده رشد بیش از ۱۰ برابری صادرات غیر‌نفتی است. اما در فاصله سال‌های ۱۳۹۷ تا ۱۴۰۰ باوجود اینکه قیمت ارز حدود ۷۰۰ درصد رشد کرده، صادرات ما درجا زده است. این مسئله نشان می‌دهد استدلال این افراد دال بر اینکه کاهش ارزش پولی ملی و افزایش قیمت ارز لزوما به افزایش صادرات منجر شده و ثبات ارزی، صادرات کشور را متوقف می‌کند، استدلال درستی نیست.