چرا با کاهش قیمت دلار، همچنان قیمت اجناس افزایشی است؟

چنانچه در متن سوال عنوان شده، به دفعات مشاهده می‌کنیم با وجود کاهش نرخ ارز، در بسیاری از موارد شاهد کاهش ملموسی در قیمت کالاها و خدمات  نیستیم. این پدیده، که در ظاهر با منطق اقتصادی در تضاد به نظر می‌رسد، علل و عوامل متعددی دارد که در ادامه به مهم‌ترین آن‌ها اشاره می‌شود:

1. چسبندگی قیمت‌ها: در اقتصاد ایران، همانند بسیاری از اقتصادهای دیگر، قیمت کالاها و خدمات تمایل دارند که پس از افزایش، به راحتی‌کاهش نیابند. این رفتارکه به"چسبندگی قیمت‌ها" معروف است، ناشی از ترس فروشندگان از ناپایداری شرایط اقتصادی و دشواری‌های کاهش مجدد قیمت‌هاست. فروشنده معمولاً ترجیح می‌دهد قیمت را ثابت نگاه دارد، مگر آن‌که کاهش هزینه‌ها به‌صورت پایدار و قابل اطمینان باشد. در تعریف دیگری، بیان می‌کنیم که قیمت‌ها در بازار خود را با بدترین نرخ‌ها تطبیق می‌دهند.

2. انتظارات تورمی: با کاهش قیمت دلار، صرفا انتظارات تورمی در بازارهای مالی کاهش می‌یابد و لذا قیمت‌ها صرفا در همان بازار دست‌خوش تغییراتی می‌گردد. اما عملا در بازارهای دیگر انتظارات تورمی در عاملان اقتصادی تغییر نمی‌کند. به عبارتی، تغییر در انتظارات عاملان اقتصادی که منجر به کاهش قیمت‌ها شود، زمانی رخ می‌دهد که شاهد کاهش مداوم، پایدار و باثبات نرخ ارز باشیم‌. از منظر دیگر، چنانچه شاهدیم بازارها در ایران به شدت از فضای روانی و انتظارات تورمی تأثیر می‌پذیرد. فروشندگان، به‌ویژه در شرایط بی‌ثباتی اقتصادی، ترجیح می‌دهند حتی پیش از وقوع افزایش نرخ ارز، قیمت‌ها را بالا ببرند. اما در هنگام کاهش آن، با احتیاط بیشتری عمل کرده و معمولاً منتظر تثبیت وضعیت می‌مانند.

3. هزینه‌های جانبی تولید و توزیع: حتی در شرایطی که نرخ ارز کاهش می‌یابد، هزینه‌های مرتبط با تولید و توزیع کالاها، نظیر دستمزد نیروی انسانی، هزینه‌های انرژی، حمل‌ونقل، اجاره‌بها، مالیات و بیمه، معمولاً روندی افزایشی دارند. در نتیجه،کاهش مقطعی و غیرمداوم نرخ دلار لزوماً منجر به‌کاهش هزینه نهایی تولید و عرضه نمی‌شود و به همین علت، قیمت کالاها نیز کاهش نمی‌یابد.

4.  نااطمینانی در عاملین اقتصادی: کاهش نرخ ارز در ایران اغلب موقتی تلقی می‌شود و فعالان اقتصادی اعتماد کافی به ثبات و پایداری آن ندارند. در چنین شرایطی، فروشندگان و واردکنندگان تمایلی به کاهش قیمت‌ها ندارند؛ زیرا نگران بازگشت سریع نرخ ارز به سطوح بالاتر و متضرر شدن در آینده هستند.

5. کالاهایی‌که با نرخ ارز بالاتری تهیه شده‌اند: کالاهایی‌که هم‌اکنون در بازار عرضه می‌شوند، عمدتاً در زمان‌هایی وارد یا تولید شده‌اند که نرخ ارز بالاتر بوده است. ازاین‌رو، فروشندگان تمایلی به کاهش قیمت ندارند تا از ضرر احتمالی جلوگیری کنند و اساسا در برابر کاهش قیمت‌ها مقاومت می‌کنند.

6.  ضعف در نظام کنترل و نظارت: در نبود نظام شفاف و کارآمد نظارت بر قیمت‌گذاری و همچنین در فضای غیررقابتی بازار، فروشندگان انگیزه‌ای برای کاهش قیمت ندارند. در چنین شرایطی، بازار از منطق عرضه و تقاضای آزاد فاصله می‌گیرد و قیمت‌ها انعطاف‌پذیری لازم را از دست می‌دهند.

منبع: پرسمان سیاسی هفته شماره 5