تهدید به خروج از NPT: پیامد تعلیق همکاری ایران با وین پس از حملات نظامی

ایران با تصویب قانون «تعلیق همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی» توسط مجلس شورای اسلامی در ۴ تیر ۱۴۰۴ (۲۵ ژوئن ۲۰۲۵)، اهداف متعددی را دنبال میکند که عمدتاً در پاسخ به حملات نظامی اخیر به تأسیسات هسته‌ای خود و نگرانی‌های امنیتی طراحی شده‌اند. مهمترین اهداف این اقدام عبارتند از:

۱. تأمین امنیت تأسیسات و دانشمندان هسته‌ای

ایران با استناد به حملات نظامی ایالات متحده و رژیم صهیونی به مراکز هسته‌ای نطنز، فردو و اصفهان در ژوئن ۲۰۲۵، خواستار تضمین امنیت تأسیسات و دانشمندان هسته‌ای خود شده است. شرط اول قانون تصویب شده، «حصول اطمینان از رعایت حاکمیت ملی و تأمین امنیت مراکز هسته‌ای» است که تنها با تشخیص شورای عالی امنیت ملی محقق میشود.

ایران آژانس را متهم میکند با اشتراک گذاری اطلاعات با رژیم صهیونی و آمریکا، زمینه ساز این حملات بوده است. به گفتهٔ محمدباقر قالیباف، رئیس مجلس، آژانس «اطلاعات مراکز هسته‌ای ایران را در اختیار رژیم جنایتکار صهیونی گذاشت».

۲. احقاق حقوق هسته‌ای تحت مادهٔ ۴ NPT

شرط دوم قانون، تأکید بر حق ذاتی ایران برای غنی سازی اورانیوم مطابق مادهٔ ۴ معاهدهٔ منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (NPT) است. ایران این حق را بخشی از حقوق صلح آمیز هسته‌ای خود میداند و خواهان تضمین بین‌المللی آن است.

نمایندگان مجلس مانند سیدمحمود نبویان تصریح کرده‌اند که هدف طرح، خروج از NPT نیست، بلکه تعلیق همکاری با آژانس به دلیل سوءاستفادهٔ این نهاد از اطلاعات ایران است.

۳. پاسخ به بی‌اعتمادی به آژانس و مدیرکل آن

ایران رفتار دوگانهٔ رافائل گروسی، مدیرکل آژانس، را محکوم میکند. علی نیکزاد، نایب رئیس مجلس، اشاره کرد: «گروسی در ایران یک چیز میگوید و در وین چیز دیگر!».

گزارش گروسی به شورای حکام آژانس در ژوئن ۲۰۲۵ که پیش از حملهٔ نظامی منتشر شد، از سوی ایران «غیرفنی و سیاسی» توصیف و عامل زمینه ساز حمله دانسته شد.

۴. کاهش شفافیت و افزایش اهرم چانه‌زنی

این تعلیق شامل توقف تمامی فعالیت‌های پادمانی از جمله نصب دوربین‌های نظارتی، بازرسی‌ها و گزارش دهی به آژانس است. ایران تا احراز شروط خود، هیچ نظارتی را مجاز نمیداند.

برخی تحلیلگران این اقدام را راهبردی برای افزایش اهرم فشار در مذاکرات آتی میدانند.

فداحسین مالکی، عضو کمیسیون امنیت ملی مجلس، تأیید کرد که این طرح «تأثیر مستقیم بر مذاکرات آینده خواهد داشت».

۵. واکنش به نقض حقوق بین‌الملل

ایران حملات اخیر را نقض آشکار حقوق بین الملل و اساسنامهٔ آژانس میداند، چرا که فعالیت‌های هسته‌ای آن تحت نظارت آژانس و مطابق NPT انجام میشد. سخنگوی وزارت خارجه تأکید کرد: «عضویت در NPT نه تنها مانع حمله نشد، بلکه بهانه‌ای برای هدفگیری ایران بود».

شورای نگهبان نیز در تأیید این طرح، آن را پاسخی به «نقض حاکمیت ملی» توسط آمریکا و اسرائیل دانست.

چشم‌انداز آینده

خروج احتمالی از NPT در صورت تداوم «رفتار‌های خصمانه»، خروج از NPT به عنوان گزینه‌ای جدی توسط شورای عالی امنیت ملی مطرح شده است.

واکنش‌های بین‌المللی: آلمان این اقدام را «اشتباه» خوانده، در حالی که روسیه خواستار تداوم همکاری ایران با آژانس شده است. گروسی نیز اولویت خود را «بازگشت بازرسان به ایران» برای ارزیابی خسارات اعلام کرده است

نتیجه‌گیری:

هدف اصلی ایران از تعلیق همکاری با آژانس، پاسخ به تهدیدات امنیتی پس از حملات نظامی و بازتعریف تعهدات هسته‌ای در چارچوبی است که حقوق آن طبق NPT به طور کامل به رسمیت شناخته شود. این اقدام همچنین نشان دهندهٔ تبدیل آژانس از یک نهاد فنی به ابزاری سیاسی در دیدگاه تهران است. احیای همکاری‌ها منوط به تحقق دو شرط امنیتی و حقوقی توسط جامعهٔ بین‌المللی خواهد بود.