بادبان‌های آزادگی

* «وقتی دنیا سکوت می‌کند، ما بادبان‌ها را به اهتزاز درمی‌آوریم.»؛ این، شعار حرکتی است که در روز‌های اخیر با عنوان ناوگان جهانی صمود با مشارکت بیش از ۷۰ کشتی از ۴۴ کشور جهان و حضور صد‌ها فعال مدنی و سیاسی از بنادر بارسلونا، جنوا، تونس و یونان به سمت نوار غزه حرکت خود را آغاز کرد. این ناوگان با هدف اصلی انتقال کمک‌های بشردوستانه شامل دارو، غذا و تجهیزات پزشکی و همچنین رساندن پیام سیاسی مخالفت با محاصره نوار غزه طراحی شده است. ائتلاف‌هایی، چون «ناوگان آزادی»، «جنبش جهانی غزه»، و گروه‌های منطقه‌ای مانند «الصمود نوسانتارا» مالزی، در سازماندهی این حرکت نقش فعال دارند.

از ابتدای جنگ غزه در اکتبر ۲۰۲۳ محاصره غزه بسیار شدیدتر شده و کودکان و غیرنظامیان قربانیان اصلی این جنایت هستند. ماده ۵۵ کنوانسیون چهارم ژنو دولت اشغالگر را ملزم به تضمین دسترسی غیرنظامیان به نیاز‌های اساسی می‌داند. محدودیت شدید ورود کالا‌های ضروری و منع عبور کمک‌های بشردوستانه، می‌تواند ذیل تعریف «مجازات جمعی» و در مواردی به عنوان نقض فاحش حقوق بشر و جنایت جنگی طبقه‌بندی شود.

حرکت ناوگان صمود با بهره‌گیری از کنش فراملّی غیردولتی و «دیپلماسی بشردوستانه»، سعی در اعمال فشار بر ساختار‌های تصمیم‌گیری بین‌المللی دارد. مشارکت چهره‌های بین‌المللی مانند گرتا تونبرگ و نمایندگانی از پارلمان اروپا، ضمن افزایش پوشش رسانه‌ای، ابعاد چندلایه‌تری به این ابتکار بخشیده است. چنین مشارکتی را می‌توان در قالب مفاهیم قدرت نرم، فشار اخلاقی جهانی و جامعه مدنی شبکه‌ای تحلیل کرد. با این حال، این حرکت با تهدیدات رسمی از سوی مقامات اسرائیلی از جمله اعلام قصد بازداشت فعالان و توقیف کشتی‌ها در آب‌های بین‌المللی مواجه شده است.

مطابق حقوق دریا‌ها (کنوانسیون ۱۹۸۲ مونته‌گو بی)، توقیف کشتی‌ها در آب‌های آزاد بدون مجوز حقوقی روشن، نقض آشکار اصل آزادی دریانوردی محسوب می‌شود. سابقه حمله به ناوگان آزادی در ۲۰۱۰ و کشته شدن ۹ فعال تُرک در ماجرای کشتی ماوی مرمره، احتمال تنش امنیتی و دیپلماتیک را افزایش می‌دهد. افزون بر این برخی از نهاد‌های بین‌المللی و گروه‌های بندری در اروپا (از جمله اتحادیه‌های کارگری جنوا) حمایت خود را از این کاروان اعلام کرده‌اند. این نوع از همراهی غیردولتی، نمونه‌ای از همبستگی ساختاریافته فراسرزمینی است که بر ظرفیت مقاومت مدنی جهانی در برابر سیاست‌های دولت‌محور تأکید دارد.

در ماه‌های اخیر، اسرائیل با چندین کاروان و کشتی بشردوستانه که قصد ارسال کمک به نوار غزه را داشتند، برخورد کرده است. در ماه‌های گذشته کشتی «مادلین» که شامل فعالان برجسته‌ای، چون گرتا تونبرگ بود در آب‌های بین‌المللی توسط نیروی دریایی اسرائیل توقیف شد. اخیرا نیز کشتی «حنظله» با ۲۱ فعال بین‌المللی در نزدیکی غزه متوقف و به بندر اشدود هدایت شد. این اقدامات با واکنش‌های بین‌المللی و انتقادات از نقض قوانین بین‌المللی همراه بود.

در شرایط کنونی نیز ناوگان صمود را باید نه صرفاً یک اقدام نمادین، بلکه یک کنش پیچیده در تقاطع بحران انسانی، حقوق بین‌الملل و رقابت‌های ژئوپلیتیکی دانست. موفقیت یا ناکامی این ناوگان در دستیابی به سواحل غزه، تأثیری مستقیم بر مشروعیت نهاد‌های بین‌المللی، آزمون صداقت دولت‌ها در دفاع از حقوق بشر و همچنین آینده دیپلماسی مردمی در مواجهه با منازعات منطقه‌ای خواهد داشت.