وحدت برابر بحران‌ها

هفته «وحدت» فرصتی است برای بازخوانی اهمیت اتحاد و همگرایی میان مسلمانان در جهان امروز، زمانی که امت اسلامی با چالش‌ها و بحران‌های متعددی روبه‌روست؛ از تجاوزات نظامی و ترور‌های سازمان‌یافته گرفته تا تلاش جریان‌های تکفیری و رسانه‌های معاند برای ایجاد تفرقه و اختلاف. در این میان، کنفرانس وحدت اسلامی مهم‌ترین رویداد علمی و فکری جهان اسلام است که در ترویج گفتمان وحدت، همگرایی میان مذاهب و تقویت پایه‌های اعتقادی و فرهنگی امت اسلامی نقش محوری ایفا می‌کند. در گفت‌و‌گو با «حجت‌الاسلام والمسلمین اکبر راشدی‌نیا» دبیر علمی سی‌ونهمین کنفرانس وحدت اسلامی، اهمیت وحدت اسلامی، دستاورد‌های کنفرانس، نقش نخبگان و جوانان، چالش‌های پیش‌رو و چشم‌انداز آینده این گفتمان را بررسی کردیم. مصاحبه حاضر، تصویری جامع از تلاش‌های علمی، فرهنگی و عملی جمهوری اسلامی برای پیشبرد وحدت و مقابله با تفرقه‌افکنی‌های داخلی و خارجی ارائه داده و نشان می‌دهد چگونه گفتمان وحدت اسلامی می‌تواند به یک مرجع فرامنطقه‌ای در جهان اسلام تبدیل شود.

با توجه به تحولات اخیر در منطقه، به‌ویژه جنگ ۱۲ روزه ایران و رژیم صهیونیستی، اهمیت وحدت اسلامی را در وضعیت کنونی چگونه ارزیابی می‌کنید؟
وحدت اسلامی نه تنها یک موضوع نظری، بلکه یک ضرورت عملی و راهبردی برای جهان اسلام است. قرآن و سنت ما تأکید می‌کنند که مسلمانان باید از تفرقه و نزاع بپرهیزند. اگر امروز شاهد تجاوزات گسترده، قتل‌عام‌ها و ترور‌های متعدد در کشور‌های اسلامی هستیم، دلیل اصلی آن نبود وحدت و تشتت میان مسلمانان است. 
تاریخ به ما نشان داده است، هرگاه مسلمانان متحد بوده‌اند، قدرت و عزت داشته‌اند و هرگاه متفرق شده‌اند، دشمنان بر آنها تسلط یافته‌اند. به عبارت دیگر، تفرق ضمن کاهش قدرت مسلمانان، دشمنان را جسور می‌کند و فرصت سوءاستفاده برای سلطه پیدا می‌شود.

جایگاه کنفرانس وحدت اسلامی و دستاورد‌های آن در جهان اسلام چگونه است؟
گفتمان وحدت اسلامی در ایران سابقه‌ای طولانی دارد. پیش از انقلاب، حضرت آیت‌الله بروجردی با همکاری الازهر تلاش‌هایی انجام داده بودند. پس از انقلاب، امام خمینی (ره) و بعد رهبر معظم انقلاب آن را احیا کردند. این گفتمان موجب شد ایران به مرکزی مهم برای گفت‌وگوی اسلامی تبدیل شود و امروز بسیاری از جریان‌ها که قبلاً مخالف بودند، این گفتمان را پذیرفته و از آن حمایت می‌کنند. کنفرانس وحدت اسلامی در واقع یک نهاد علمی و فکری است که وظیفه‌اش گفتمان‌سازی و تقویت همگرایی میان مسلمانان است، نه اینکه خودش عامل مستقیم وحدت باشد. حدود چهل سال است که این نشست با مشارکت صد‌ها اندیشمند از اقصی نقاط جهان برگزار می‌شود. دستاورد‌های آن بسیار ملموس است؛ برای نمونه، امروز می‌بینیم کشور‌هایی که روزی سخت‌ترین مواضع تفرقه‌افکنانه را داشتند، اکنون در مکه و مدینه مجامعی برای گفت‌وگوی میان‌مذاهبی برگزار و بیانیه‌هایی صادر می‌کنند که بر اصل مسلمان بودن همه مؤمنان تأکید دارد. این تغییر نگرش نشان می‌دهد، گفتمان وحدت اسلامی اثر واقعی و طولانی‌مدتی در جهان اسلام داشته است.

بزرگ‌ترین موانع و چالش‌ها در مسیر تحقق وحدت اسلامی چیست و نقش جریان‌های تکفیری و رسانه‌های معاند چگونه است؟
چالش‌های امروز وحدت اسلامی دو لایه است. نخست، جریان‌های تکفیری که بر اختلافات مذهبی و فکری سرمایه‌گذاری می‌کنند و می‌کوشند مسلمانان را به جان هم بیندازند. این جریان‌ها بخش بزرگی از جهان اسلام را تحت تأثیر خود داشتند و حتی بسیاری از آنها از حمایت برخی کشور‌های منطقه بهره‌مند بودند. لایه دوم، محدودیت‌ها و موانع داخلی برخی حاکمان کشور‌های اسلامی است که مانع حضور آزاد نخبگان و علما در این گفتمان می‌شوند.

در وضعیت فعلی، چه چالش‌هایی پیش روی جهان اسلام برای تحقق وحدت وجود دارد؟
چالش اصلی، رفتار نظام استکبار است که همواره درصدد ایجاد اختلاف و سوءاستفاده از سادگی و بی‌توجهی برخی مسلمانان است. رسانه‌ها و جریان‌های همسو با استکبار، اختلافات را بزرگ می‌کنند و می‎کوشند مسلمانان را به جان هم بیندازند. اما اگر مسلمانان هوشیار باشند و بر اشتراکات تمرکز کنند، این چالش‌ها قابل مدیریت هستند و مسیر وحدت ادامه خواهد داشت. یک مثال ملموس انتشار کتاب «قرآن مبارک» در فرانسه است که با هدف تحریف و ایجاد اختلاف میان مسلمانان نوشته شده است. این تلاش‌ها نشان می‌دهد، دشمنان جهان اسلام برای بزرگ‌نمایی اختلافات و ایجاد تفرقه دست به اقدامات عملی می‌زنند. با وجود این، مشارکت فعال نخبگان و جوانان و حضور مردم در فعالیت‌های وحدت نشان می‌دهد، چالش‌ها قابل مدیریت است و گفتمان وحدت مسیر خود را ادامه می‌دهد.

سهم نخبگان دانشگاهی و جوانان در پیشبرد گفتمان وحدت چگونه است؟
کنفرانس وحدت اسلامی دو بخش اصلی دارد: «علمی» و «ترویجی». بخش علمی را عمدتاً فرهیختگان، دانشگاهیان و جوانان انجام می‌دهند. امسال با وجود شرایط ویژه و همزمانی با تجاوزات رژیم صهیونیستی، حدود ۳۵۰ مقاله از سراسر کشور دریافت شد. بیش از ۸۰ درصد نویسندگان بین ۳۰ تا ۴۰ سال دارند و ۸۵ درصد دارای مدرک دکترا هستند. این نشان می‌دهد، نخبگان جوان نقش اصلی و بسیار فعال در گفتمان وحدت دارند و توانسته‌اند بخش مهمی از محتوای علمی و تحلیلی نشست را شکل دهند.

کنفرانس وحدت اسلامی چه راهکار‌هایی برای ترجمه گفتمان وحدت به همکاری‌های عملی، سیاسی و فرهنگی ارائه می‌دهد؟
مهم‌ترین راهکار، تمرکز بر اشتراکات جهان اسلام است. ما در اصول اعتقادی، مانند توحید، پیامبری، خاتمیت و معاد مشترک هستیم. حتی بررسی‌های هوش مصنوعی نشان داده است، بیش از ۷۰ درصد منابع حدیثی شیعه و سنی اشتراک دارند. این اشتراکات پایه‌ای برای همکاری‌های عملی، فرهنگی و سیاسی فراهم می‌کند. همچنین کنفرانس با ایجاد فرصت‌های تعامل مستقیم میان نخبگان و علما از کشور‌های گوناگون، مسیر مشارکت فعال در پروژه‌های مشترک فرهنگی و آموزشی را تسهیل
 می‌کند.

جمهوری اسلامی تا چه اندازه توانسته است تصویر واقعی خود را به جهان اسلام منتقل کند؟
بخشی از تخریب‌ها علیه جمهوری اسلامی و تشیع را جریان‌های استکباری و رسانه‌های معاند شکل داده‌اند؛ اما با حضور علمای اهل سنت از سراسر ایران و جهان در نشست، نشان داده‌ایم که وحدت شیعه و سنی عملی است. این تجربه تصویر واقعی جمهوری اسلامی را منتقل کرده و به همه می‌فهماند که ایران بستری واقعی برای تعامل و همگرایی مسلمانان فراهم کرده است.

چشم‌انداز آینده کنفرانس وحدت اسلامی چیست و چگونه می‌توان آن را به یک مرجع بین‌المللی تبدیل کرد؟
هدف ما این است که نشست از رویداد منطقه‌ای به یک نشست فرامنطقه‌ای تبدیل شود و هر سال در یکی از کشور‌های جهان اسلام برگزار شود. سعی داریم برجستگان دینی و فرهنگی همه کشور‌های اسلامی را مشارکت دهیم و امکان حضور آزاد برای نخبگان فراهم شود. اگرچه برخی حاکمان محدودیت‌هایی ایجاد می‌کنند، مشارکت مردم و نخبگان جهان اسلام نشان می‌دهد گفتمان وحدت اسلامی ظرفیت تبدیل شدن به یک مرجع معتبر بین‌المللی را دارد.

نکته پایانی شما درباره چالش‌های امروز وحدت اسلامی چیست؟
چالش اصلی رفتار نظام استکبار است که همواره تلاش می‌کند اختلافات را بزرگ کرده و مسلمانان را علیه یکدیگر بشوراند. رسانه‌ها و جریان‌های همسو با استکبار از کوچک‌ترین اختلافات برای ایجاد تفرقه بهره می‌گیرند. با این حال، اگر مسلمانان هوشیار باشند و بر اشتراکات خود تمرکز کنند، این چالش‌ها قابل مدیریت است و مسیر وحدت ادامه خواهد داشت.