نخبه پروری سیاسی در غبار فراموشی آسیب شناسی غفلت از «نخبه پروری سیاسی» در جامعه امروز ( بخش نخست ) / ایرج نظافتی

جنبش دانشجویی به عنوان مجموعه ای که خارج از صحنه مناسبات سیاسی ناظری هوشمند و بازویی توانمند در تحلیل و ارایه راهکارهای کارشناسانه برای رخدادها و جریان های فعال سیاسی کشور محسوب می شود، نقش مهم و جایگاه ویژه ای در عرصه سیاسی ایران اسلامی برعهده دارد.

بر همین اساس لازم و ضروری به نظر می رسد تا در روزگار کنونی ما جنبش های دانشجویی پخته تر و منسجم تر از گذشته ایفاگر نقش های محوری و کلیدی مباحث سیاسی در ابعاد داخلی و خارجی باشند.

مقام معظم رهبری در دیدار سال گذشته خود با جمعی از دانشجویان نخبه و برتران کنکور وفعالان تشکل های سیاسی و فرهنگی دانشگاه برنخبه پروری سیاسی در دانشگاه های کشور تأکید فرمودند.

بخشی از بیانات رهبر معظم انقلاب در این باره را بخوانید: «من حالا نخبه پروری سیاسی را توصیه می کنم و تأکید می کنم که در بخش های تبلیغات و صدا و سیما نخبه های سیاسی و نخبه های اجتماعی باید مطرح بشوند، بخشی از نخبه پروری هم مربوط به شماست، یعنی در محیط تشکلهای دانشجویی، نخبه های سیاسی پرورش پیدا کنند؛ فضا را آماده کنید. این دیگر دست دولت و دست محیط خارج از دانشگاه نیست، دست خود شماست، از فکر و از ذهن استفاده کنید، ببینید چگونه می توانید محیط بحث و استدلال و ارزیابی فکری و تقویت روحیه و تقویت امید و محکم کردن پایه های فکر سیاسی را در این طبقه جدیدی که بعد از شما می آیند برنامه ریزی کنید، خاطر جمع باشیم مجموعه دانشجویی در دوره بعد و دوره های بعد همچنان در جهت همین هدف های بلند و آرمان های خوب پیش خواهد رفت...»

در این سلسله گزارش به موضوع نخبه پروری سیاسی و راهکارهای تحقق آن با استفاده از ایده و نظر صاحب نظران و کارشناسان خواهیم پرداخت.

نخبه گرایی

واژه elite به معنای نخبه در قرن هفدهم برای توصیف کالاهایی با مرغوبیت خاص به کار می رفت و بعدها کاربرد آن برای اشاره به گروه های اجتماعی برتر مانند واحدهای ضربت نظامی یا مراتب عالی تر اشرافیت هم تعمیم یافت.

براساس گزارش های موجود برای اولین بار در قرن نوزدهم بود که نخبه گرایی به عنوان یک مکتب فکری در علم سیاست و جامعه شناسی سیاسی یا اندیشه های اشخاصی همچون «پاره تو» و «موسکا» مطرح شد و به تدریج رواج پیدا کرد و امروزه نخبه گرایی یکی از الگوهای رایج در جامعه شناسی سیاسی و از شاخصه های تأثیرگذار بر فرآیند تصمیم سازی و راهبردی در حکومت ها به شمار می آید.

رهبر معظم انقلاب نیز با شناخت ضرورت و اهمیت پخته بودن حرکت های سیاسی در کشور مبحث نخبه پروری سیاسی در سطح دانشگاه ها را مطرح کردند.

«محمدعلی اسدی پور» دانشجوی سال آخر رشته علوم اجتماعی در تهران در این باره می گوید: «در تاریخ سیاسی ایران همیشه جنبش های دانشجویی نقش مهمی را ایفا کرده، از همین رو برای تقویت این نقش و تأثیرگذاری مثبت آن بر شکل گیری جریان های سالم فکری در حوزأ سیاسی لازم است تا به نخبه پروری سیاسی بپردازیم.»

وی می گوید: «انقلاب اسلامی زادأ جنبش دانشجویی است، به گونه ای که می بینیم تشکل های دانشجویی در شکل دهی بسیاری از جریان های سیاسی دوران پیروزی انقلاب نقش مهمی داشتند، حال باتوجه به اهمیت این موضوع مطرح شدن نخبه پروری سیاسی از سوی رهبر معظم انقلاب بسیار بجا و به موقع است و نهادهای دانشگاهی باید در این زمینه فعالیت کنند.»

اما دوست دانشجوی وی به موضوعات دیگری اشاره می کند و می گوید: «به عقیدأ من فعالیت های سیاسی دانشگاه ها در بعد از انقلاب به خوبی هدایت نشده و حتی در زمان اصلاح طلبان به بیراهه هم رفته است تا جایی که برخی ها از نهاد مقدسی مثل دانشگاه به عنوان نردبان ترقی خود استفاده کردند و می خواستند دانشگاه و دانشجوی مسلمان ایرانی را در برابر ارزش های شناخته شدأ انقلاب قرار دهند.»

«زهرا کاشمری نیا» دانشجوی مدیریت فرهنگی در دانشگاه آزاد تهران در تحلیل روند فعالیت های سیاسی دانشگاه ها در بعد از پیروزی انقلاب می گوید: «متأسفانه آن شور و شوق سیاسی در دانشگاه ها پس از پایان جنگ در مسیر درستی قرار نگرفت و تا آنجا راه را به انحراف رفت که در زمان حاکمیت اصلاحات بسیاری از جنبش های دانشجویی حتی در نقش ستون پنجم دشمن و به نفع مخالفان انقلاب اسلامی ظاهر شدند و با برگزاری جلساتی تحت عنوان کنفرانس پژوهشی یا همایش علمی علیه بسیاری از باورهای اصیل کشور موضع گیری کرده و دستاوردهای موجود را به چالش کشیدند، گرچه آن سیل خروشان رفته رفته فروکش کرد اما اینک می توانم به جرأت ادعا کنم که امروزه فضای عقل محوری بر بسیاری از تشکل های دانشجویی حاکم است و دیگر از حرکت های احساسی و مواضع عجولانه و نسنجیده خبری نیست.»

وی که از فعالان یکی از انجمن های علمی فرهنگی دانشگاه آزاد محسوب می شود در ادامه همین بحث می گوید: «باتوجه به حاکم شدن فضای عقل مداری به جای احساس محوری باید به دنبال پیاده کردن راهکارهایی باشیم تا بتوانیم به موضوع نخبه پروری سیاسی بپردازیم و در کنار توجهی که به نخبگان علمی داریم به همان اندازه نیز زمینه های رشد نخبگان سیاسی در دانشگاه ها را فراهم کنیم.»

افزایش مشارکت جوانان

افزایش زمینه مشارکت اجتماعی جوانان در نهادهای مختلف و تشکل های گروهی و علمی، تقویت انگیزه های دانش آموزی برای ورود به دانشگاه و تشویق دانشجویان برای کسب مدارج عالیه علمی، برابری فرصت ها، مبارزه با فساد اداری و برچیدن رویه های غلطی چون تبارسالاری و فامیل بازی و... در زمره مهمترین بسترها و زمینه هایی هستند که می توانند نخبه گرایی حقیقی و بروز توانایی های نخبگی را رقم بزنند.

علی خضریان، قائم مقام سیاسی اتحادیه انجمن های اسلامی دانشجویان مستقل سراسر کشور می گوید: «اهمیت پرورش نخبگان برای هیچکس پوشیده نیست ولی آن چیزی که باعث گردیده درخصوص پرورش نخبگان سیاسی صحبت کنیم این مهم است که متأسفانه تا به امروز در نگاه غالب، اصلا نخبه سیاسی معنا و مفهوم روشنی نداشته تا چه رسد به اینکه در جهت پرورش آن یک حرکت مناسب و قابل ذکری داشته باشیم.»

قائم مقام سیاسی اتحادیه انجمن های اسلامی دانشجویان مستقل سراسر کشور با تأکید بر اینکه تاکنون در زمینه نخبه پروری سیاسی اقدام کارسازی صورت نگرفته است می گوید: «اگر امروز می توان به کسی نخبه سیاسی اطلاق کرد، لزوما نه به این معناست که تمامی این نخبگان پرورش داده شده اند، بلکه باید اذعان داشت که آنها خود به خود پرورش یافته اند و اگر قرار بود جریانی به نام نخبه پروری آنگونه که باید کار خویش را انجام دهد بی اغراق باید گفت که هم اکنون شمار نخبگان جوان کشور- چه در سطح حوزه و چه سطح دانشگاه بی شمار بود.»

فرهنگ سازی

متفکران تاریخ بشری، علم سیاست را از مهمترین و پیچیده ترین علوم انسانی برشمرده اند. علم سیاست در ایران نیز همیشه به عنوان یکی از آموزه های مطرح اما نه به صورت مستقل وجود داشته است.

در اندیشه ابن خلدون، فارابی، ابن سینا و بقیه اندیشمندان ایرانی از جمله ملاصدرا بحث سیاست مورد بررسی قرار می گیرد اما از قدمت علم سیاست به عنوان دانش نو و رشته ای آکادمیک و روشمند در ایران بیش از صد سال نمی گذرد. قائم مقام سیاسی اتحادیه انجمن های اسلامی دانشجویان مستقل سراسر کشور به اولین گام در راستای تحقق نخبه پروری سیاسی در کشورمان اشاره می کند و می گوید: «اولین و مهمترین گام در جهت نخبه پروری سیاسی این است که می بایست به فرهنگسازی در این زمینه بپردازیم، چون واقعیت غیر از این نیست که تحقق مشارکت واقعی نخبگان در فرآیندهای تصمیم سازی سیاسی بدون نخبه پروری سیاسی میسر نمی شود.»

دکتر رضا قاسمی زاده، کارشناس علوم حقوقی و قضایی و استاد دانشگاه نیز از منظر دیگری به موضوع نخبه پروری سیاسی می نگرد و می گوید: «برای تحقق مسئله نخبه پروری سیاسی باید در وهله اول دو موضوع مهم را مدنظر قرار داد، یکی اینکه به فرهنگ سازی و بسترسازی این مسئله در سطح دانشگاه ها بپردازیم و اصولا دانشجو را با واژه سیاست و کارکردهای آن به خوبی آشنا نماییم، موضوع دوم نیز این است که در ابتدا به آسیب شناسی علوم سیاسی در ایران بپردازیم و چالش های احتمالی آن را مورد تجزیه و تحلیل کارشناسانه قرار دهیم.»

این استاد دانشگاه معتقد است که هنوز بسترهای نخبه پروری سیاسی همانند نخبه پروری علمی در دانشگاه ها فراهم نیست، این درحالی است که اگر به پرورش استعدادها و توانمندی های سیاسی در دانشگاه بپردازیم قطعا در آینده ای نزدیک می توانیم از میان نخبگانی که تربیت کرده و پرورش داده ایم کادر مدیریت کشور در ابعاد اجرایی، قضایی یا قانونگذاری را به راحتی انتخاب کنیم.

اصلاح نظام آموزشی

مرحوم دکتر حسین عظیمی، پژوهشگر و محقق برجسته اقتصاد سیاسی کشورمان همواره تأکید می کرد که تا کیفیت محوری در نظام آموزشی و دانشگاهی لحاظ نگردد چیزی به نام تربیت نیروی انسانی متخصص اساساً محقق نمی شود، برهمین اساس رشد و توسعه اقتصادی، سیاسی و فرهنگی هر کشور در گرو شکوفایی نظام آموزشی آن کشور است.

بسیاری از کارشناسان و صاحب نظران بر این باورند که گسترش آموزش و سرمایه گذاری در تعلیم نسل جوان وتربیت نیروی انسانی ماهر و متخصص و نخبه سبب پیشرفت آگاهی ها شده و این مسئله نیز تأثیر مثبت و بسزایی در فراهم شدن مقدمات نخبه پروری در جامعه ایجاد می کند.

کارشناسان نیازهای کنونی به نیروی متخصص را به هرمی تشبیه می کنند که سیستم آموزش عالی ما در مقابل آن همانند یک هرم وارونه است و هنگامی که بخواهیم این دو هرم را برهم منطبق کنیم، با وضعیتی مواجه می گردیم که در جایی که نیاز بسیار محدود است بازده و خروجی نظام آموزشی فوق العاده زیاد است و بالعکس در زمینه هایی که نیاز وسیعی وجود دارد، عملکرد نظام آموزش عالی ضعیف می باشد، از همین رو اصلاح نظام آموزشی یک نیاز استراتژیک برای مقوله نخبه پروری به شمار می آید.

مفهوم نخبه پروری سیاسی

ویلفردوپارتو، از صاحب نظران علوم سیاسی غرب طبقه نخبه را به دو دسته تقسیم می کند: اول نخبگان سیاسی یا حکومتی مرکب از افرادی که مستقیم یا غیرمستقیم سهم قابل ملاحظه ای در امور حکومت دارند. دوم نخبگان غیرحکومتی که بقیه افراد را دربرمی گیرد.

نخبه پروری سیاسی یعنی تلاش برای آموزش و پرورش نخبگانی که بتوانند با قرار گرفتن در سلسله مراتب قدرت، مسئولیت های سیاسی و اجرایی را در هرم قدرت کسب کنند و مبتنی بر اندیشه های دینی، نظام سیاسی در حاکمیت را به درجات عالیه ای از کارآمدی و توانمندی برسانند.

حجت الاسلام محسن رضاوندی از مدرسین علوم قرآنی می گوید: «در اندیشه ها و نظام سیاسی اسلام ناب محمدی(ص) اصولا رقابت و تلاش برای کسب قدرت متضاد تعریف رایج آن در غرب است، چرا که در این نظام سیاسی که برگرفته از آموزه های دینی و قرآنی است افراد متدین و متعهد به ارزش های اسلامی با رعایت موازین اخلاقی، آگاهی و تقوا در هرم قدرت و تصمیم گیری های سیاسی قرار می گیرند و تمام هم و غم آنها استقرار عدالت، امنیت و تأمین معاش جامعه اسلامی است.»

وی می گوید: «در چنین نظام سیاسی الهی هیچگاه کسب قدرت سیاسی به منزله رسیدن به تاج و تخت فرمانروایی تعبیر نمی شود بلکه از آن به عنوان توفیقی برای خدمت به بندگان خدا یاد می شود.»

رضاوندی می گوید: «با توجه به اینکه 03 سال از انقلاب اسلامی می گذرد و نسل سوم انقلاب باید با مبانی فکری و عقیدتی نظام جمهوری اسلامی آشنا شوند لازم و ضروری است تا توصیه حکیمانه رهبر معظم انقلاب مبنی بر نخبه پروری سیاسی مدنظر قرار بگیرد و در این راستا فعالیت های قابل ملاحظه ای در سطح دانشگاه های سراسر کشور صورت بگیرد.»

تحقق نخبه پروری سیاسی در ایران اسلامی نیاز به ابزارهایی دارد که مهمترین آن در دو موضوع فرهنگسازی و آسیب شناسی قابل بحث و بررسی است چرا که تا این دو مسئله در سطح دانشگاه ها محقق نشود قطعاً نخبه پروری سیاسی نیز تحقق پیدا نخواهد کرد.