محمدرضا فرهادی/ تحولات شرق سوریه و فعال شدن بازیگران منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای در این عرصه تحولات پیچیده و مبهمی را پیش روی طرف‌های درگیر قرار داده است. در حالی که حشدالشعبی در عراق به مرزهای مشترک با سوریه رسیده و آزادسازی موصل هم صورت گرفته، ائتلاف آمریکایی تحرکات گسترده‌ای با هدف ورود حشدالشعبی به مرزهای مشترک سوریه و عراق صورت می‌دهد. این در حالی است که نیروهای ارتش سوریه نیز به مرزهای مشترک اردن، عراق و سوریه رسیده‌اند و تلاقی نیروهای عراقی و سوری در گذرگاه تنف است. از سوی دیگر آمریکا تحرکات گسترده‌ای در شرق سوریه انجام داده که مهم‌ترین آنها استقرار سامانه موشکی «هیمارس» با برد ۳۰۰ کیلومتر است. امروز در شرق سوریه بازیگران زیادی وجود دارند که مهم‌ترین آنها؛ آمریکا، نیروهای مقاومت و داعش است. ابتدا باید به منافع این بازیگران نگاهی گذرا انداخت، سپس به این پرسش پاسخ داد که بنابر تناقض در اهداف و منافع، آیا احتمال درگیری میان آمریکا و نیروهای مقاومت به ویژه ایران وجود دارد؟
واشنگتن در سوریه و به ویژه در شرق این کشور به دنبال دو هدف مهم است: یکی جلوگیری از نفوذ نیروهای مقاومت و به ویژه ایران و دیگری تشکیل منطقه امن.
نیروهای مقاومت به دنبال پاک‌سازی مناطق شرقی سوریه و خالی کردن این منطقه از حضور داعش هستند. به هر حال حضور داعش می‌تواند دستاویزی برای دست‌اندازی ائتلاف آمریکایی به شرق این کشور شود. «جنیفیر کافارلا» متخصص مؤسسه مطالعات جنگ طی گزارشی می‌نویسد که اگر افق و تصویر بزرگ‌تری را در نظر بگیریم، مسئله جنگ پس از داعش است؛ جنگ تسلط و حفظ امنیت منطقه بعد از بازپس‌گیری موصل. داعش که این روزها تنها در مناطق کوچکی از عراق و شرق سوریه حضور دارد، در صورت شکست در شرق سوریه باید علاوه بر فراموش کردن تشکیل خلافت خودخوانده، موجبات اضمحلال و فروپاشی خود را نیز در سوریه آماده کند. داعش امروز در مناطقی از استان‌های دیرالزور و رقه قرار دارد که با توجه به عملیات اخیر کردهای سوریه با همراهی ائتلاف آمریکایی تنها منطقه نفوذ این گروه تروریستی در شرق سوریه خواهد بود. در صورتی که داعش در منطقه شرق سوریه نیز دچار اضمحلال شود، علناً حوزه نفوذی برای این گروه در سوریه متصور نخواهد بود.
با توجه به ذکر اهداف و منافع بازیگران در شرق سوریه، حال باید به این پرسش پاسخ داد که آیا احتمال درگیری میان نیروهای مقاومت و آمریکا در شرق سوریه وجود خواهد داشت؟
به پرسش فوق باید به دو صورت ایجابی و سلبی باید پاسخ داده شود:
۱ـ ایجابی: عده‌ای معتقدند با توجه به حضور گروه‌های مقاومت و آمریکا در شرق سوریه درگیری دور از ذهن نیست.
با توجه به رویکرد دولت آمریکا و تجهیزات و وسایل نظامی در این منطقه احتمال درگیری دور از ذهن نخواهد بود. همچون حمله موشکی آمریکا به پایگاه الشعیرات و حمله به کاروان‌های نظامی سوریه، تحلیلگران ورود واشنگتن به درگیری مستقیم با نیروهای مقاومت را با توجه به مسبوق به سابقه بودن اقدامات آمریکا دور از ذهن نمی‌دانند. روزنامه گاردین نیز به این امر اشاره می‌کند و می‌نویسد: «بیم آن می‌رود که پس از محو شدن داعش از نقشه، جنگی مخرب‌تر آغاز شود؛ جنگی که نشانه‌های آن را از هم‌اکنون در حوادث اخیر در تنف می‌توان دید.»
۲ـ سلبی: بسیاری دیگر بر این نظرند که احتمال درگیری میان دو طرف دور از ذهن است، چون هیچ‌یک از آنها در مقطع فعلی به جنگ مستقیم با یکدیگر تمایل ندارند. ائتلاف آمریکایی همراه با کردها در رقه درگیر است و نیروهای مقاومت نیز با داعش درگیرند، به نوعی می‌توان گفت نیروهای مقاومت و آمریکا در مقطع فعلی دارای هدفی مشترک هستند که مبارزه با داعش اولویت فعلی آنهاست. همچنین بسیاری از کشورها همچون اردن در جایگاه حامی اصلی واشنگتن در شرق سوریه از وقوع درگیری اجتناب خواهند کرد؛ چرا که هرگونه درگیری در شرق سوریه به منزله کشاندن درگیری به اردن و مرزهای این کشور است.
علاوه بر اینها، براساس اصل هزینه و فایده مقطع فعلی برای درگیری دو طرف نیز مقرون به صرفه نیست و تنها گروهی که از این درگیری‌ها سود خواهد برد داعش است.