(روزنامه اعتماد – 1396/11/18 – شماره 4022 – صفحه 6)
زمين بحران در سوريه براي هيچ ائتلاف دايمي حاصلخيز نيست. هفت سال از آغاز بحران مي‌گذرد و به جرات مي‌توان گفت كه تنها دو كشوري كه بخش اعظمي از اين سال‌ها در يك جبهه در سوريه جنگيدند، روسيه و ايران هستند. تطويل بحران، تثبيت نسبي جايگاه بشار اسد، رييس‌جمهور سوريه و ورود بحران‌هاي غيرسوري به روابط دوجانبه كشورها عملا رنگ و رو از چهره هر ائتلافي زدود. ايران، تركيه و روسيه در يك سال و نيم اخير با ابتكار نشست‌هاي آستانه توانستند به جمعي متناقض اما مصمم براي پايان دادن به بحران در سوريه تبديل شوند.
دستاوردهاي اين اتحاد غيرعادي نيز براي سوريه كم نبود و تشكيل مناطق كاهش تنش، بسط دامنه آتش‌بس و شكست داعش به عنوان يك مجموعه منسجم در سوريه همگان را اميدوار كرده بود كه يكي از گره‌هاي كلاف هزار سر در سوريه در حال بازشدن است. با اين وجود تك‌روي تركيه براي از ميان بردن آنچه آنكارا، تهديد كردي در شمال سوريه مي‌خواند بسياري از معادله‌ها را برهم زده است. عمليات شاخه زيتون كه قريب به سه هفته از آغاز آن مي‌گذرد با موجي از واكنش‌هاي منفي در سطح بين‌المللي و اما و اگرها در سطح منطقه‌اي روبه‌رو شده است. سكوت روس‌ها، محافظه‌كاري ايراني‌ها و جملات دوپهلوي امريكا و كشورهاي اروپايي عملا امكان درك رويكرد نسبي بين‌المللي به اين تصميم نظامي- سياسي آنكارا را سخت كرده است. ايران در روزهاي نخست آغاز اين عمليات سعي كرد فاصله معقول و منطقي با آن را حفظ كند و نه اين عمليات را تاييد و نه محكوم كند اما اندك اندك با تطويل عمليات موضع‌گيري مقام‌هاي ايراني نيز از صراحت بيشتري برخوردار شد.
تنها دو روز پس از آغاز عمليات شاخه زيتون در شمال سوريه، بهرام قاسمي، سخنگوي وزارت خارجه در نشست خبري خود در تاريخ ٢ بهمن ماه با اهالي رسانه با تاكيد بر اينكه تماميت ارضي سوريه بايد مورد احترام قرار بگيرد، گفت كه ادامه چنين روندي مي‌تواند منجر به بازگشت تروريست‌ها به سوريه شود و اين به مصلحت منطقه و سوريه نيست. اين سخنان بهرام قاسمي با واكنش رضا هاكان تكين، سفير تركيه در ايران در گفت‌وگو با روزنامه شرق (٧ بهمن) روبه رو شد كه با اعلام تعجب از موضع‌گيري سخنگوي وزارت خارجه گفت: كشورهايي كه با ما اختلاف جدي دارند، در اعلام موضع خود گفتند ما نگراني تركيه را هم درك مي‌كنيم و بعد موضع خود را اعلام كردند، اما درباره ايران چنين نبود. ما با ايران بيش از يك سال است كه در چارچوب نشست آستانه همكاري نزديكي داريم و همين‌طور در ماه‌هاي اخير روابط دوجانبه ما شتاب بيشتري گرفته و تقويت شده است. ما در اين شرايط هيچ جمله‌اي در اعلام موضع آقاي قاسمي نديديم كه بگويند نگراني‌هاي تركيه را درباره امنيت ملي خود درك مي‌كنيم و اين باعث تعجب ما است.
با وجود اين سابقه اما سخنان روز دوشنبه (١٧ بهمن) بهرام قاسمي سخنگوي وزارت خارجه ايران درباره نگاه تهران به عمليات شاخه زيتون و حضور نظامي تركيه در خاك سوريه در رسانه‌هاي منطقه‌اي و فرامنطقه‌اي انعكاس قابل توجهي پيدا كرد و به نخستين موضع رسمي و اعلامي جمهوري اسلامي ايران بدل شد. بهرام قاسمي در سخنان خود تاكيد كرد كه عمليات تركيه بايد متوقف شود و به حق حاكميت و تماميت ارضي سوريه احترام گذاشته شود. اين سخنان قاسمي با تيتر درخواست ايران براي ترك سوريه توسط تركيه انعكاس پيدا كرد. برخي از رسانه‌ها حتي اين موضع‌گيري بهرام قاسمي را به اولتيماتوم ايران به تركيه تعبير كرده و ادعا كردند كه اين موضع‌گيري ايران مي‌توان تنش‌هاي جدي را در خاورميانه ايجاد كند.
رسانه انگليسي اكسپرس در اين باره نوشت: حسن روحاني و رجب طيب اردوغان، روساي جمهور ايران و تركيه در چندسال اخير در دو سوي متفاوت بحران در سوريه بوده‌اند و اكنون نيز ايران مي‌گويد كه عمليات‌هاي تركيه مي‌تواند تماميت ارضي سوريه را تحت‌الشعاع قرار داده و به افزايش بي‌ثباتي در منطقه منتهي شود. تركيه از ابتداي بحران در سوريه در مقابل بشار اسد، رييس‌جمهور سوريه ايستاد و اخيرا نيز اعلام كرده كه گروه كردي يگان‌هاي مدافع خلق در سوريه با گروه پ ك ك در تركيه كه آنكارا آنها را تروريستي مي‌داند در ارتباط هستند. تركيه در حالي عمليات نظامي خود در سوريه را ادامه مي‌دهد كه دولت بشار اسد اين اقدام را غيرقانوني خوانده است و اولتيماتوم روز دوشنبه وزارت خارجه ايران نيز در روزهايي از راه رسيده است كه ارتش تركيه عمليات نظامي خود را به سمت جنوب غربي سوريه و شهر حلب گسترش داده است.
٢٤ ساعت پس از سخنان سخنگوي وزارت خارجه ايران، حسن روحاني، رييس‌جمهور در تماسي تلفني با ولاديمير پوتين، رييس‌جمهور روسيه گفت‌وگو كرد. گفت‌وگويي كه كرملين ترجيح داد تنها بخش‌هاي اندكي از آن را رسانه‌اي كند اما ساعتي پس از اين گفت‌وگو، سايت رياست‌جمهوري ايران محورهاي اصلي اين گفت‌وگوي تلفني را منتشر كرد. بنابراين متن منتشر شده، حسن روحاني در تماس تلفني با همتاي روس خود با اشاره به اينكه ايران مخالف حضور نيروهاي خارجي در خاك سوريه بدون اجازه دولت و ملت اين كشور است، گفت: «ادامه تنش در شمال سوريه به نفع هيچ‌كس نيست و اميدواريم همه كشورهاي منطقه به تماميت ارضي و حاكميت سوريه احترام بگذارند.» ولاديمير پوتين نيز در بخش‌هايي از سخنان خود اعلام كرد كه «حضور هرگونه نيروهاي نظامي در خاك يك كشور، بايد با اجازه دولت آن كشور يا با مجوز شوراي امنيت سازمان ملل متحد باشد و خلاف اين امر دخالت آشكار در امور يك كشور مستقل محسوب مي‌شود.» پس از انتشار محورهاي سخنان روحاني و پوتين، رسانه‌هايي مانند واشنگتن‌پست تيتر زدند كه رييس‌جمهور ايران، از عمليات نظامي تركيه در سوريه انتقاد كرد.
نقشه آمريكا عليه تركيه، ايران و روسيه در سوريه
همزمان با اين گفت‌وگوي تلفني روساي جمهور ايران و روسيه، رجب طيب اردوغان، همتاي ترك آنها در سخناني به توطئه امريكا عليه سه كشور ايران، روسيه و تركيه اشاره كرد و گفت: امريكا برخلاف منافع تركيه، ايران و احتمالا روسيه در شمال سوريه عمل مي‌كند، واشنگتن تداركات نظامي به مناطق تحت كنترل كردها فرستاده است. امريكا مي‌گويد ٥ هزار كاميون و ٢ هزار محموله سلاح براي جنگ با داعش ارسال كرده اما ما باور نمي‌كنيم. نه ترامپ و نه اوباما صادقانه صحبت نمي‌كنند. امريكا بايد نيروهايش را از منبج خارج كند. ديگر گوش‌مان از اظهارات امريكايي‌ها مبني بر اينكه براي مبارزه با داعش، با يگان‌هاي مدافع خلق همكاري مي‌كنند، پر است. به نظر مي‌رسد امريكا محاسباتي عليه تركيه، ايران و حتي روسيه دارد اما ما با عزمي راسخ به پاخاسته‌ايم.
به نظر مي‌رسد كه اردوغان با اين سخنان به دنبال جلب‌توجه مثبت ايران و روسيه به اقدام‌هاي نظامي آنكارا در شمال سوريه بود. به نظر مي‌رسد كه هرچند روسيه نيز در ابتدا درباره عمليات شاخه زيتون سكوت اختيار كرده و اين سكوت طبيعتا به رضايت مسكو تعبير شد اما كرملين نيز يك روز قبل از آغاز اين عمليات به يگان‌هاي مدافع خلق هشدار داده بود كه براي جلوگيري از اين رويارويي، عفرين را به دولت سوريه تحويل دهند كه كردها با اين درخواست مخالفت كردند.
هم برادرهاي ترك كشته مي‌شوند، هم كردها
موضع حسن روحاني درباره عمليات شاخه زيتون تركيه در عفرين، همزمان به تبديل شدن به تيتري در رسانه‌هاي منطقه‌اي به سوژه‌اي براي سوال خبرنگار الجزيره از رييس‌جمهور ايران در نشست خبري روز گذشته نيز بدل شد. حسن روحاني در پاسخ به سوال اين خبرنگار درباره تغيير موضع ايران در قبال عمليات تركيه در شمال سوريه گفت: همكاري‌هاي بسيار خوبي ميان سه كشور ايران، روسيه و تركيه درباره مسائل منطقه به ويژه سوريه، صورت گرفته است.
من امروز با آقاي پوتين تماس تلفني داشتم و رييس‌جمهور روسيه احساس مي‌كرد كه برگزاري نشستي ميان سران سه كشور (روسيه، تركيه و ايران) در آينده‌اي نه چندان دور براي بررسي مسائل منطقه‌اي و سوريه ضروري است. همكاري سه كشور درباره مسائل منطقه‌اي و سوريه فرصتي مغتنم و امري مهم است و ما اين روند را ادامه خواهيم داد. رابطه ايران هم با روسيه و هم با تركيه روابط بسيار خوبي است اما در عين حال اين موضع اصولي ما است كه ورود ارتش يك كشور به داخل خاك يك كشور ديگر بايد با اجازه دولت آن كشور و رضايت مردم آن كشور باشد و اگر مردمي راضي نيستند و دولتي اجازه نداده، اين كار درست نيست.
حسن روحاني در ادامه با اشاره به تمايل ايران براي پايان يافتن هر چه زودتر اين عمليات گفت: در اين عمليات هم برادرهاي ترك ما و هم كردها كشته مي‌شوند پس اين عمليات ثمري نخواهد داشت. ما ورود بدون اجازه ارتش يا نيروهاي هيچ كشوري به كشور ديگر را نمي‌پذيريم. همان طور كه الان حضور امريكا در سوريه را نيز محكوم مي‌كنيم. البته امريكايي ها اهداف بسيار ناصحيحي در منطقه دارند و به فكر تجزيه سوريه هستند.
اين سخنان حسن روحاني بلافاصله در رسانه‌هاي منطقه‌اي به خصوص رسانه‌هاي كردي بازتاب پيدا كرد و رسانه كردي Rudaw نوشت كه رييس‌جمهور ايران خواهان پايان يافتن هرچه سريع‌تر عمليات نظامي تركيه در سوريه شد و تاكيد كرد كه در اين عمليات همه از جمله برادرهاي كرد كشته مي‌شوند.
ايران نگران رفتارهاي تركيه در سوريه
سايت تحليلي المانيتور روز گذشته در بيان چرايي موضع محتاطانه ايران در قبال عمليات تركيه در شمال سوريه با بيان منافع استراتژيكي كه عمليات شاخه زيتون مي‌تواند براي ايران داشته باشد، نوشت: با وجود برخي منافع اما ايران در نقش حامي عمليات شاخه زيتون فرونرفته است. برخلاف تركيه، ايران هوشيار و محتاط است كه كاري انجام ندهد كه كردهاي منطقه با هم متحد و يكپارچه شوند. در روز ٢١ ژانويه در حالي كه آنكارا به تازگي عمليات شاخه زيتون را آغاز كرده بود ايران ميزبان نيچروان بارزاني از اقليم كردستان عراق بود. نيچروان بارزاني در ديدارهاي خود با مقام‌هاي متفاوت ايراني تاكيد كرد كه اقليم كردستان عراق اجازه نمي‌دهد از خاك آن براي اقدامي عليه ايران استفاده شود. سفر بارزاني به تهران و زمانبندي اين سفر نشان داد كه ايران حاضر به همكاري با كردها تا زماني كه آنها منافع تهران را در منطقه تهديد نكنند، است.
ايران نگران است كه اگر تركيه تصميم بگيرد اهداف اعلامي خود در شمال سوريه را گسترش دهد اين حركت مي‌تواند كردها را نه تنها در سوريه كه در كل منطقه راديكال كرده و بر بحران‌هاي موجود در منطقه بيفزايد. اين اقدام تركيه منجر به پيچيده‌تر شدن اوضاع سياسي در سوريه مي‌شود همان طور كه تاكنون شده و كردها از شركت در نشست گفت‌وگوهاي ملي در سوچي سرباز زدند. همزمان امكان قدرت گرفتن گروه‌هاي تروريستي و راديكال در سوريه نيز افزايش پيدا مي‌كند. از سوي ديگر برنامه اعلامي تركيه براي توسعه دامنه عمليات تا منبج از يك سو و تا حلب از سوي ديگر مي‌تواند ايراني‌ها را نگران اين نكته كند كه آنكارا تنها به دنبال مهار كردها نيست و نقشه‌هاي ديگري براي سوريه كشيده است.
http://etemadnewspaper.ir/?News_Id=96726
ش.د9604963