مهدی بخشی سورکی: منشأ و آغاز قیام ۱۵ خرداد مردم قم و سایر شهرهای کشور به دنبال دستگیری امام خمینی (ره) رخ داد، قیامی که در نهایت سبب پیروزی نهایی نهضت امام خمینی (ره) شد.
ماجرا از اجرای لایحه انجمن‌های ایالتی و ولایتی از سوی رژیم طاغوت شروع شد که با تصویب این طرح شرط اسلام از انتخاب شوندگان و انتخاب کنندگان و سوگند امانت و صداقت با هر کتاب آسمانی رسمیت می‌یافت.
رژیم پهلوی با اجرای این طرح قصد ارزیابی واکنش‌ها و شرایط جامعه ایران به خصوص علما و متدینین برای اجرای سایر طرح‌های ضداسلامی دیگر داشت. با مخالفت شدید امام خمینی (ره) با تصویب این طرح، حوزه‌های علمیه و مراجع تقلید مردم را به قیام دعوت کردند که همین امر موجب عقب نشینی حکومت از اجرای آن شد.
شکست‌های پیاپی رژیم از یک سو و اصرار آمریکا بر اجرای سیاست‌های خود از سویی دیگر، سبب شد رژیم پهلوی تصمیم بگیرد، این بار اصلاحات آمریکایی تحت عنوان انقلاب سفید را دنبال کند.
رژیم طاغوت با برپایی همه پرسی در این زمینه به دنبال کسب تأیید مردم بود که این بار نیز علما و مراجع با آن به مخالفت برخاستند. از آنجا که امام راحل بر عواقب این طرح که سلطه آمریکا بر کشور را به دنبال داشت آگاه بود، مردم را با سخنرانی‌ها و صدور اعلامیه‌های خود به قیام عمومی علیه حکومت دعوت کرد.
عوامل رژیم پهلوی نیز در اقدامی شتابزده و وحشیانه در دوم فروردین سال ۴۲ و در سالروز شهادت امام صادق علیه‌السلام به مدرسه فیضیه حمله کردند و طلاب را به خاک و خون کشیدند.
امام راحل در واکنش به این اقدام بار دیگر سازش ناپذیری خود را در اجزای سیاست‌های ضد دینی رژیم اعلام کرد و در فاصله بین فروردین سال ۴۲ تا خردادماه همان سال اعتراض خود به سیاست‌های ضداسلامی حکومت را بیان کرد که همین امر موجب متشنج شدن جو قم، تهران و سایر شهرهای کشور شد.
سخنرانی شدیدالحن امام خمینی (ره) در مدرسه فیضیه علت دستگیری امام
امام در این سخنرانی تاریخی از پشت پرده ارتباط رژیم پهلوی با اسرائیل سخن به میان آورد و به محمدرضا نصیحت کرد تا از سرنوشت پدرش رضاخان عبرت بگیرد.
امام خمینی (ره) در سخنان خود گفت: «اسرائیل نمی‌خواهد در این مملکت علما اسلام باشند، اسرائیل نمی‌خواهد در این مملکت دانشمند باشد، اسرائیل به دست عمال سیاه خود مدرسه فیضیه را کوبید، ما را می کوبد، شما ملت را می کوبد، می‌خواهد اقتصاد شما را قبضه کند، می‌خواهد تجارت و زراعت شما را از بین ببرد، می‌خواهد ثروت‌ها را تصاحب کند، اسرائیل می‌خواهد به دست عمال خود آن چیزهایی را که مانع هستند، آن چیزهایی را که سد راه هستند از سر راه بردارد. قرآن سد راه است باید برداشته شود، روحانیت سد راه است باید شکسته شود، مدرسه فیضیه و دیگر مراکز علم و دانش سد راه است باید خراب شود، طلاب علوم دینیه ممکن است بعدها سد راه بشوند باید کشته شوند، از پشت بام پرت شوند، باید سر و دست آنها شکسته شود، برای اینکه اسرائیل به منافع خودش برسد دولت ایران به تبعیت از اغراض و نقشه‌های اسرائیل به ما اهانت کرده و می‌کند.»
حضرت امام همچنین بیان کرد: «امروز به من خبر دادند که عده‌ای از وعاظ و خطبای تهران را برده‌اند سازمان امنیت و تهدید کرده‌اند که از سه موضوع حرف نزنند: ۱) از شاه بد گویی نکنند. ۲) به اسرائیل حمله نکنند. ۳) نگویند که اسلام در خطر است و دیگر هر چه بگویند آزادند. تمام گرفتاری‌ها و اختلافات ما در همین سه موضوع نهفته است. اگر از این سه موضوع بگذریم دیگر اختلافی نداریم و باید دید که اگر ما نگوییم اسلام در معرض خطر است، آیا در معرض خطر نیست؟ اگر ما نگوییم شاه چنین و چنان است آیا آن طور نیست؟ اگر ما نگوییم اسرائیل برای اسلام و مسلمین خطرناک است آیا خطرناک نیست؟ و اصولاً چه ارتباطی و تناسبی بین شاه و اسرائیل است که سازمان امنیت می‌گوید از شاه صحبت نکنید، از اسرائیل نیز صحبت نکنید؟ آیا به نظر سازمان امنیت شاه اسرائیلی است؟ آیا به نظر سازمان امنیت شاه یهودی است؟»
آغاز قیام ۱۵ خرداد در پی بازداشت امام خمینی (ره) توسط عوامل رژیم طاغوت
پس از این سخنرانی که برای رژیم طاغوت بسیار سنگین بود، در شب ۱۵ خرداد سال ۴۲ تعدادی از کماندوها، چتربازان و سربازان مسلح گارد پهلوی وارد قم شدند و بیت امام خمینی (ره) در محله یخچال قاضی قم را به محاصره خود درآوردند و سرانجام امام خمینی (ره) را در سحرگاه ۱۵ خرداد سال ۴۲ دستگیر کرده و به تهران انتقال دادند.
پس از با خبر شدن مردم از بازداشت امام راحل بازار تهران تعطیل شد و مردم در تهران و سایر شهرها به خیابان آمدند و قیام ۱۵ خرداد اینگونه شکل گرفت.
مردم قم که زودتر از دیگر شهرها از این خبر آگاه شدند به درب منزل امام آمدند و به همراه آیت الله سید مصطفی خمینی فرزند ارشد امام به سمت حرم مطهر حضرت فاطمه معصومه سلام الله علیها حرکت کردند.
آیت الله سید محمدرضا گلپایگانی به همراه سایر مراجع تقلید و علمای قم با صدور اعلامیه‌ای اقدام رژیم طاغوت در بازداشت امام راحل را اقدامی زشت برشمردند.
پس از تجمع مردم قم، علما و روحانیت در حرم حضرت معصومه سلام الله علیها، آیت الله سید مصطفی خمینی در سخنرانی خود به شرح ماجرای بازداشت امام پرداخت و پس از آن شعار «یا مرگ یا خمینی» طنین انداز شد و مردم به خیابان آمدند و با نیروهای امنیتی و نظامی حکومت درگیر شدند که در این درگیری‌ها عده‌ای به شهادت رسیدند و شماری نیز مجروح شدند.
خاطراتی از یک شاهد عینی حادثه ۱۵ خرداد قم
مرحوم حجت الاسلام عبدالحسین چهل اخترانی یکی از شاهدان عینی حادثه ۱۵ خرداد قم بود درباره آن روزهای تاریخی می‌گوید: «پس از شنیدن خبر دستگیری امام همراه با هیاتی‌ها با شعار (یا مرگ یا خمینی) به سمت حرم حضرت معصومه (س) حرکت کردیم، وارد صحن حرم که شدیم، حاج آقا مصطفی فرزند امام خمینی (ره) سخنرانی کوتاهی کرد پس از آن عده‌ای از مردم از در قبله حرم به مسجد اعظم رفتند و در اینجا بود که ما رفته رفته متوجه شدیم ساواک است که دارد جمعیت را به سمت چهارراه غفاری، جایی که کماندوها منتظر هستند هدایت می‌کند و جمعیت ناخواسته با شعارهای خود در حال حرکت به قتلگاهی بود که شاه برای حفظ تاج و تخت آن را تدارک دید».
این روحانی مبارز در ادامه افزود: «کماندوها به سمت مردم آتش گشودند، درگیری آغاز شد، من و ابراهیم فخار در کنار هم بودیم که برای در امان مانده به سمت کوچه آبشار فرار کردیم، اما گلوله سرعتش از فرار ابراهیم بیشتر بود و به وی اصابت کرد و من حتی نتوانستم جنازه وی را با خود ببرم و ابراهیم فخار اولین شهید ۱۵ خرداد ۱۳۴۲ شد».
وی با بیان اینکه همراه با عده‌ای از مردم در قبرستان نو تجمع کردند تا شاید اینجا امانی برای آنها باشد، گفت: ناگهان هواپیماها دیوار صوتی را شکستند و به جمعیت نزدیک شدند و ترسی سخت از بمباران ناگهانی مردم را فرا گرفت ولی همه این‌ها مانع حضور مردم در صحنه‌های انقلاب نشد و مبارزه مسیر خود را با سرعت بیشتری در پیش گرفت.
تظاهرات و اعتراضات به شهرهای دیگر از جمله تهران، مشهد، تبریز، شیراز، ورامین و اصفهان نیز کشیده شد و این درگیری‌ها تا ۱۸ خرداد ادامه داشت و به تدریج حکومت این قیام‌ها را سرکوب کرد.
دستاوردهای قیام خونین ۱۵ خرداد مردم قم و سایر شهرهای ایران
از جمله دستاوردهای قیام خونین ۱۵ خرداد مردم قم و سایر شهرهای ایران که نمونه بارزی از پیوند مرجعیت و توده مردم بود را می‌توان به بر ملاکردن ماهیت واقعی رژیم پهلوی و اتحاد بیشتر جامعه در مخالفت با رژیم و همچنین تضعیف پایه‌های حکومت طاغوت و آگاهی بیشتر مردم در قبال مسائل سیاسی و اجتماعی آن روز برشمرد.
این قیام خونین و تاریخی ملت ایران همانند آتش زیر خاکستر بود و مقدمه ساز پیروزی انقلاب اسلامی در ۲۲ بهمن ۵۷ شد.
از قیام ۱۵ خرداد سال ۴۲ به عنوان یکی از حوادث عجیب تاریخ ایران یاد می‌شود که موجب ناباوری رژیم طاغوت و دیگر قدرت‌های جهانی شد و در واقع این رویداد نقطه عطفی در تاریخ مبارزات ملت ایران برابر حکومت طاغوت بود و سبب شد بذر پیروزی نهایی نهضت امام راحل کاشته شود.
امام پانزده خرداد را از ایام الله خواند و با نفی ملی بودن قیام پانزده خرداد آن را قیامی قرآنی و اسلامی نامید که شهادت طلبی مردم آن را پدید آورد.
امام خمینی (ره) پانزده خرداد را مبدأ عظیمی در تاریخ ایران شمرد و بر حفظ آن تأکید کرد و از نگاه ایشان قیام پانزده خرداد اسطوره قدرت ستم شاهی را درهم شکست و افسون‌ها و افسانه‌ها را باطل کرد و شهدای ۱۵ خرداد در آن روز با نثار خون خود راه قیام را برای نسل‌های آینده گشودند و ناشدنی‌ها را شدنی کردند.
تصاویری از روزنامه‌های ۱۶ خرداد ماه سال ۴۲