حقوق معنوی مخاطب در سینما، موضوعی است که در کشورهای غربی توجه ویژهای به آن شده و درباره آن قوانین بسیاری وضع شده است؛ اما در ایران هنوز این مسئله آنطور که باید و شاید مورد توجه قرار نگرفته است. در واقع، سینما به منزله یک هنر، صنعت و رسانه، مانند هر فرآیند رسانهای دیگر، بهطور خاص به ارتباط بین فرستنده و گیرنده پیام توجه دارد. در این فرآیند، مخاطب به منزله یک ضلع از این ارتباط، نقشی اساسی ایفا میکند. در نتیجه، همانطور که تولیدکنندگان آثار سینمایی حقوق دارند، مخاطبان نیز باید از حقوق خود در این زمینه برخوردار شوند.
یکی از مهمترین جنبههای حقوق معنوی مخاطب در سینما، رعایت شرایط سنی است. در غرب، به ویژه در کشورهای توسعهیافته، به این موضوع توجه خاصی میشود. برای نمونه، در این کشورها، اگر فیلمی محتوای خشونتآمیز یا ترسناک داشته باشد، با توجه به محتوا، محدودیت سنی برای تماشای آن اعمال میشود. بهطور معمول، هیچکس این رفتار را با عنوان محدودیت یا منع نمیبیند، بلکه این اقدام را به منزله یک اقدام محافظتی و تضمینکننده حقوق معنوی کودکان و نوجوانان میپذیرد. برای نمونه، اجازه نمیدهند کودکان به سینما بروند و فیلمهایی با محتوای پر از خشونت و خونریزی را تماشا کنند. در واقع، اینگونه محدودیتها به مثابه یک حق برای حفظ سلامت روانی و جسمانی مخاطب شناخته میشود.
اما در ایران، وضعیت متفاوت است. متأسفانه در کشور ما، حقوق معنوی مخاطب در سینما چندان مورد توجه قرار نگرفته است. برای نمونه، قوانین موجود بهطور عمده در حمایت از تولیدکنندگان آثار سینمایی است و توجه کمتری به حقوق مخاطبان دارد. این در حالی است که اگر قانون با حمایت از حقوق مخاطب مواجه شود، ممکن است بسیاری از افراد به جای حمایت از این حقوق، بر آن اعتراض کنند. به عبارت دیگر، در جامعه ما، گاهی حتی خود مخاطب هم حقوق خود را نمیشناسد و بهطور ناخودآگاه ممکن است در معرض محتوای نامناسب قرار بگیرد.
یک نمونه بارز این موضوع، برچسبگذاری محدودیت سنی روی فیلمهاست. بهطور معمول، در ایران، اگر فیلمی برچسب «ممنوعیت نمایش برای سن خاصی» داشته باشد، مخاطب با اشتیاق بیشتری برای تماشای آن فیلم به دنبال راهی برای دیدن آن میگردد. این رفتار ناشی از نبود فرهنگسازی صحیح درباره حقوق معنوی مخاطب است. باید اذعان کرد که در ایران، همچنان مسئله حقوق معنوی مخاطب در سینما بهطور کامل تثبیت نشده است و حتی خود مخاطبان هم ممکن است به این باور نرسند که نباید هر محتوای سینمایی را بدون توجه به سلامت روحی و روانی خود پذیرا شوند.
بنابراین، لازم است هم در سطح قوانین و هم در سطح فرهنگسازی، توجه بیشتری به حقوق معنوی مخاطب در سینما شود. باید توجه داشت که سینما تنها یک هنر یا صنعت نیست، بلکه یک رسانه با تأثیرات گسترده بر ذهن و روان مخاطب است و در این میان، حفظ حقوق معنوی مخاطب باید در اولویت قرار گیرد.