هیولاهای آدم‎خوار

یکی از جریان‌های غالب در هنر هفتم ما، جریانی است که به نام «سینمای اجتماعی» نامگذاری و مشهور شده است. هر چند این عنوان چندان دقیق و سنجیده نیست، چون سینما به طور کلی یک نهاد و هنر اجتماعی است و هر فیلمی از زاویه‌ای به جامعه و مسائل اجتماعی توجه دارد؛ اما به هر حال این عنوان در ادبیات سینمایی ما جا افتاده است و مجموعه درام‌هایی را در بر می‌گیرد که به کشمکش‌های انسانی از خانواده تا خیابان، فقر و مشکلات معیشتی و تضاد طبقاتی یا بحران جوانان و زنان توجه دارد.

امسال در چهل‌وسومین جشنواره فجر، این نوع فیلم‌ها حضور پررنگی داشتند و حدود نیمی از آثار بخش مسابقه جشنواره را فیلم‎هایی با درونمایه اجتماعی در بر می‌گرفت. فیلم‌هایی، چون «رها»، «ناتور دشت»، «شوهر ستاره»، «مرد آرام»، «فریاد»، «زیبا صدایم کن»، «گوزن‌های اتوبان»، «بچه مردم»، «بازی را بکش»، «داد»، «ماریا»، «ترک عمیق»، «لولی»، «چشم بادومی»، «دست تنها»، «خاتی» و... فهرست پرتعدادی از فیلم‌هایی با موضوعات اجتماعی چهل‌وسومین جشنواره فیلم فجر را تشکیل داده‌اند. همچنین در بخش خارج از مسابقه (ویژه) هم فیلم‌هایی، چون «پیر پسر»، «رکسانا»، «غریزه» و... درونمایه‌ای اجتماعی دارند.

با مروری بر این فیلم‌ها می‎توان به این برداشت رسید که مانند خیلی دیگر از فیلم‌های اجتماعی یک دهه اخیر سینمای ما، پدر‌ها نقشی منفی و تاریک دارند. متأسفانه، برخلاف هالیوود که معمولاً از پدر چهره‌ای قهرمان و بزرگ نمایش می‌دهد، در بسیاری از آثار اجتماعی سینمای ما این رویکرد معکوس است و بیشتر پدر‌ها در مقام ضدقهرمان قرار دارند. البته فیلم «ناتور دشت» یک استثنا در این زمینه به شمار می‎آید و در آن فیلم که رویکردی متفاوت دارد، پدر یک قهرمان است؛ اما در سایر آثار اجتماعی، وضعیت علیه پدرهاست. برای نمونه، فیلم «پیر پسر» ساخته جدید «اکتای براهنی» که در بخش خارج از مسابقه جشنواره حضور داشت، افزون بر نمایش غلیظ و سنگین ادوات مواد مخدر و مصرف چنین موادی، پدرستیزی را محور قرار داده است. این فیلم روایت پدری است که ظلم‎های بسیاری علیه فرزندانش روا می‌دارد و در نهایت نیز به دست همان فرزندان به کام مرگ می‌رود. دیگر فیلم این دوره جشنواره فجر که تصویری سیاه از پدر نمایش می‌دهد، «فریاد» است. بخشی از داستان این فیلم به کارگردانی «محمدرضا اردلان» به یک پدر اختصاص دارد که دو فرزندش را به جرم معلولیت به قتل رسانده و به فرزند دیگرش که زنده است و او نیز معلولیت جسمی و ذهنی دارد، آزار و اذیت می‌رساند. همچنین در فیلم «رها» به کارگردانی «حسام فرهمند» نیز ماجرای پدری روایت می‌شود که دچار بحران روحی و روانی است و توان اداره زندگی‌اش را ندارد و با رفتارهایش آسیب‌های فراوانی به خانواده‌اش می‌رساند و موجب مرگ دخترش می‌شود. 

ضمن اینکه در این فیلم‌ها خشونت به شکل‌های گوناگون برجسته‌سازی شده است. در فیلم «رها» صحنه‌های متعددی از کتک‌کاری، توهین و مواجهه غیراخلاقی و آسیب زننده افراد با یکدیگر به نمایش درآمده است. این تصویرسازی، در فیلم «فریاد» سنگین‌تر است و شاهد فیلمی پر از قتل و کشت و کشتار آدم‌ها هستیم!