رویداد انتقالی سینما

جشنواره فیلم فجر به منزله مهم‌ترین رویداد سینمایی کشور، که نموداری از سیاست‌ها و برنامه‌های سالانه دولت و نهاد‌های تولیدکننده فیلم به شمار می‎آید، امسال وضعیت ویژه‌ای داشت؛ در حالی که آثار عرضه شده در این جشنواره، به نوعی محصول دولت قبل بودند؛ اما اجرا و برگزاری جشنواره به عهده دولت و مدیران جدید بود. از این نظر، می‌توان چهل‌وسومین دوره جشنواره فیلم فجر را یک جشنواره انتقالی دانست؛ به این معنا که منتقل‌کننده سینما از یک دولت، به دولت بعدی است.

نکته مهم این است که سیاست‎گذاری‌های دولت سیزدهم در زمینه سینما در این دوره از جشنواره فجر بارزتر بود؛ برای نمونه، یکی از سیاست‎گذاری‌های اعمال شده در سینما از سوی مدیران سینمایی دولت شهیدرئیسی، سوق دادن سینما به سمت پوست‌اندازی و حمایت از ورود و فعالیت فیلم‎سازان جدید و جوان بود. امسال بیشتر آثار جشنواره به فیلم‎سازان نسل تازه سینمای ایران و کارگردانانی تعلق داشت که اولین یا دومین و سومین فیلم خودشان را ساخته بودند. این اولین بار بود که در جشنواره فجر هیچ یک از کارگردان‌های نسل قبل از انقلاب حضور نداشتند و از نسل اول سینمای بعد از انقلاب هم فقط سه کارگردان (ابراهیم حاتمی‌کیا، رسول صدرعاملی و ابوالفضل جلیلی) حضور داشتند. سیاست دیگری که در دولت قبل پیگیری شد، تلاش برای تنوع بخشیدن به ویترین سینمای ایران بود. برنامه این بود که هم به موضوعات، مضامین و اقوام و اقلیم‌های مختلف توجه شود و هم ژانر‌های مغفول مانده احیا شوند. یکی از ویژگی‌های مثبت چهل‌وسومین جشنواره فیلم فجر نیز این بود که شاهد تنوع بالایی در مضامین و ژانر‌های این جشنواره بودیم؛ یعنی هم تعداد قابل توجهی فیلم با موضوعات اجتماعی و خانوادگی داشتیم، هم فیلم کمدی، هم فیلم فانتزی و هم آثار دفاع مقدسی و استراتژیک در جشنواره بودند، حتی یک فیلم، رگه‌هایی از ژانر وحشت را در خود داشت. حضور پررنگ آثاری با درونمایه راهبردی، دفاع مقدسی و انقلابی هم از نکات بارز این دوره جشنواره فجر بود. فیلم‌های «موسی کلیم‌الله»، «اسفند»، «تاکسیدرمی»، «اشک هور»، «پیشمرگ»، «۱۹۶۸»، «خدای جنگ»، «شمال از جنوب غربی»، «بازی خونی»، «صیاد» و «بچه مردم» در این حیطه قابل شناسایی بودند.

برخلاف آنچه از سوی برخی افراد و رسانه‌ها با سویه سیاسی و مبنی بر محدودیت فیلم‌های اجتماعی القا می‌شد، جشنواره فجر امسال نشان داد که چنین ادعایی واهی بود، چون نیمی از فیلم‌های چهل‌وسومین جشنواره فیلم فجر، آثاری با مضامین اجتماعی بودند. برخی از این فیلم‌ها عبارتند از: «رها»، «زیبا صدایم کن»، «گوزن‌های اتوبان»، «بچه مردم»، «بازی را بکش»، «داد»، «ماریا» و....

متعاقب تغییر دولت و مدیران سینمایی و دبیر جشنواره، تغییراتی در نحوه برگزاری و اجرای این جشنواره صورت گرفت. اولین تغییر، افزایش آثار بخش مسابقه بود. به این ترتیب که برخلاف معمول که ۲۲ فیلم در بخش مسابقه حضور داشتند، این بار این تعداد به ۳۷ اثر افزایش یافت! ۳۳ فیلم سینمایی و ۴ پویانمایی در این جشنواره با هم رقابت کردند. این افزایش در شرایطی رخ داد که برخی از این فیلم‌ها به طور آشکار، در حد و اندازه ورود به بخش مسابقه نبودند و می‌شد با نادیده گرفتن برخی فیلم‌ها یا انتقال آنها به بخش خارج از مسابقه، بار بخش مسابقه را کاست و ضریب فیلم‌های خوب و متوسط را بالا برد. همچنین در این دوره تعداد قابل توجهی کار از فیلم‎سازان فیلم‌اولی به جشنواره راه یافته بود. ۱۳ فیلم مربوط به کارگردانانی بود که برای اولین بار فیلم ساخته‌اند. این امکان وجود داشت که مانند خیلی از ادوار قبلی، با دایر کردن بخش نگاه نو، فضایی را فراهم کرد تا فیلم‌های اول در بخش جداگانه‌ای با هم رقابت کنند.

همچنین، یکی دیگر از تغییرات اجرایی در این دوره جشنواره فجر، راه‌اندازی بخش ویژه بود. این بخش برخلاف عنوان آن، چندان هم ویژه نبود و فقط به نمایش آثاری اختصاص داشت که به لحاظ مقررات و آیین‌نامه امکان ورود به بخش مسابقه جشنواره را نداشتند، برای نمونه فیلم‌هایی که سال‌های قبل درخواست ورود به جشنواره فجر را داشتند؛ اما از سوی هیئت انتخاب پذیرفته نشده بودند و قانوناً فیلمی که یک بار رد شده باشد، دیگر امکان پذیرش در جشنواره را ندارد. شاید بهتر بود که نام این بخش، خارج از مسابقه گذاشته می‌شد، چون وقتی نام «ویژه» برای یک بخش تعیین می‌شود، معنای برتری و خاص بودن از آن برداشت می‌شود، این درحالی بود که حداقل ۸۰ درصد فیلم‌هایی که در این بخش از جشنواره به نمایش درآمد، آثاری ضعیف و فاقد کیفیت ویژه بودند.

یکی از ضعف‌های سال‌های اخیر سینمای ما که به جشنواره امسال هم کشیده شد، ابتذال در فیلم‌های کمدی است. متأسفانه خیلی از کمدی‌های پذیرفته شده در جشنواره چهل‎وسوم فجر، پر از شوخی‌های لوده و موهن بودند؛ مانند «آنتیک» که متأسفانه با تظاهر به نقد خرافه، خودش به یک محصول ضدفرهنگی و مبتذل تبدیل شده است یا فیلم «صد دام» که با وجود ایده جالب و خوبش و اشاراتی که به دفاع مقدس دارد، پر از طنازی‌های غیراخلاقی و شنیع است!

شاید بزرگ‎ترین مشکل چهل‌وسومین جشنواره فیلم فجر، بخش داوری و انتخاب برگزیدگان بود. یکی از عوامل پرانتقاد شدن این بخش از جشنواره فجر، رویکرد تقسیم جواز و راضی کردن همه بود! وقت چنین رویکردی اتخاذ شود، نتیجه‌اش این است که همه ناراضی می‌شوند!
در مجموع، چهل‌وسومین جشنواره فیلم فجر با وجود برخی از آثار ضعیف و دون شأن این جشنواره و برخی نقاط ضعف، به لحاظ ارائه آثار کیفی و محتوایی در مقایسه با پنج دوره گذشته در وضعیت بهتری بود؛ امید که دولت جدید ومدیران تازه بر سر کار آمده، در جهت رشد و ارتقای این جشنواره عمل کنند و نه بازگشت به عقب.