در اواخر سده شانزدهم، به تدریج قدرت دریایی پرتغال رو به افول نهاد و استفاده از راه «دماغه امیدنیک» برای سایر اروپایی‌ها ممکن شد. در این دوران، پرتغالی‌ها با احداث قلعه‌های مستحکم در تمامی مناطق استراتژیک ساحلی، که کشتی‌ها برای تأمین تدارکات خود مجبور به استفاده از آنها بودند و استقرار نیرو‌های مسلح کافی در این مناطق، از راه دریایی «دماغه امیدنیک» به شدت و خشونت محافظت می‌کردند و مانع استفادة سایر اروپایی‌ها از این مسیر می‌شدند.
نخستین کسانی که این انحصار را درهم شکستند، هلندی‌ها بودند. آنها در سال ۱۵۹۵، موفق شدند از این مسیر، چهار کشتی تجاری خود را به هند برسانند. سه سال بعد، هلندی‌ها تهاجم به مستملکات پرتغال در سواحل قارّه آفریقا را آغاز کردند؛ با این حال، تا اوایل سده هفدهم برتری پرتغالی‌ها در دریا‌ها و سواحل و جزایر شرق تداوم یافت و تنها در این زمان بود که در پی یک رشته از حوادث، این اسطوره درهم شکست:
۱- تصرف گجرات (۱۵۷۳) و بنگا (۱۵۷۶) به وسیله اکبرشاه گورکانی و امتداد اقتدار دولت مرکزی دهلی به سواحل هند؛ ۲- تصرف جزایر ملک (شرق اندونزی) به وسیله هلندی‌ها (۱۶۰۵)؛ که از مستملکات مهم پرتغال و مرکز مهم تجارت فلفل به شمار می‌رفت؛ ۳- جنگ دریایی پرتغالی‌ها با ناوگان تجاری کمپانی هند شرقی انگلیس به فرماندهی «کاپیتان یست» (۱۶۱۲) که به شکست پرتغالی‌ها انجامید؛ ۴- اخراج پرتغالی‌ها و سایر اروپایی‌ها از جزیره فرمز (هرمز) و پایان دادن به سلطه ۱۰۸ ساله آنان بر این بندر مهم تجاری به وسیله امامقلی خان، حکم‌ران فارس و سردار شاه عباس صفوی (۱۶۲۲)؛ ۵- پایان دادن قریب به یک سده سلطه پرتغالی‌ها و سایر اروپایی‌ها بر بندر حقلی به وسیله قاسم خان، حکم‌ران بنگال و سردار شاه جهان گورکانی (۱۶۳۲)؛ ۶- تصرف مستملکات پرتغال در مالاکا (۱۶۴۱) و سیلان (۱۶۵۸) و در سواحل مالایا (۱۶۶۳) به وسیله کمپانی هند شرقی هلند؛ ۷- و سرانجام انضمام مدرس و بنادر جنوبی هند به دولت مرکزی دهلی به وسیله اورنگ زیب و پایان دادن به بیش از یک و نیم قرن سلطه اروپایی‌ها بر این منطقه (۱۶۸۷).
مجموعه حوادث فوق، بر سلطه بلامنازع نخستین امپراتوری مستعمراتی معاصر غرب، پایان داد؛ هرچند تا سده نوزدهم، پرتغال همچنان یکی از قدرت‌های مهم استعماری در آسیا، آفریقا و آمریکای جنوبی به شمار می‌رفت و تا سال ۱۸۸۹ اعضای خاندان سلطنتی پرتغال به نام «امپراتور برزیل» کنترل این سرزمین پهناور را، که دارای معادن غنی طلا و الماس بود، به دست داشتند.
پس از افول قدرت پرتغالی‌ها، آنها تنها بنادر گوا، دامان و دیو را در سواحل هند حفظ کردند. این بنادر تا سال ۱۹۶۱؛ یعنی دوازده سال پس از استقلال هند، همچنان در تملک دولت پرتغال بود. بدین‌سان در سده هفدهم میلادی امپراتوری مستعمراتی پرتغال در شرق فروپاشید و میراث آن به ملت‌های دیگر اروپایی، به ویژه انگلیسی‌ها و هلندی‌ها انتقال یافت.