سپاه و مردم یاری، بازسازی و سازندگی کشور

مقدمه
جمهوری اسلامی ایران از ویژگی های فراوان و منحصر به فردی برخوردار است که در مقایسه با سایر دولت ها کم نظیر و یا بی نظیر است. هر یک از این خصوصیات، دارای اهمیت و جایگاه خاص بوده و موجب شده اند که علاوه بر آثار پربرکت آن در بهبود شرایط داخل و خارج از کشور، ملاک و معیار سایر دولت ها و مردم دنیا برای شناخت نظام اسلامی قرار گیرند.
دستیابی به این جایگاه در حالی صورت گرفته که در همان روزهای آغازین پیروزی انقلاب اسلامی هر از گاهی در بخش هایی از شمال، جنوب، شرق، مرکز و به ویژه در مناطق شمالغرب آشوب های بزرگ و کوچکی توسط دشمنان قسم خورده نظام اسلامی، شکل می گرفت و به دنبال ناکارآمدی این تحرکات، جنگ و تهاجم گسترده نظامی نیز آغاز گردید. اما رهبری حکیمانه حضرت امام (ره) با استراتژی مشارکت و به کارگیری ملت و حضور همه جانبه مردم در صحنه های مختلف دفاع از انقلاب اسلامی باعث شد توطئه ها یکی پس از دیگری خنثی و با ایجاد ثبات در کشور، انقلاب اسلامی به شرایط مطلوب تری دست پیدا کند.این دشمنی ها پایان نپذیرفت و هر روز به شکلی متفاوت و نوعی جدید ادامه دارد و لذا حفظ و ارتقای آمادگی های لازم برای پاسخگویی در شرایط مختلف، پیوسته به عنوان یک وظیفه شرعی و ملی به شمار رفته و مورد توجه و تأکید می باشد.
همگام با این تحولات نهاد مقدس سپاه پاسداران انقلاب اسلامی به فرمان حضرت امام (ره) معمار کبیر انقلاب اسلامی شکل گرفت و این شجره طیبه، منشأ خیر و برکات فراوانی برای اسلام و انقلاب شد. به همین منظور در این مقاله درصددیم که نقش این نهاد مقدس را در عملیات مردم یاری به ویژه بازسازی و سازندگی در دوران دفاع مقدس و پس از آن مرور نماییم.
مردم یاری: مردم یاری مجموعه اقداماتی است که به منظور رفاه عمومی، توسعه و تعالی در سطح محلی، منطقه ای، ملی و فراملی انجام می پذیرد.
سازندگی در سپاه: مجموعه اقداماتی که با به کارگیری اعضای سپاه و بسیج و همکاری و هماهنگی سایر دستگاه های دولتی و با استفاده از امکانات مازاد در عرصه های مختلف سازندگی در جهت کمک به تأمین نیازهای عمرانی و آبادانی و همچنین رفع محرومیت و هدایت و نیز توزیع مناسب و حتی المقدور عادلانه امکانات کشور اعم از (عمرانی یا خدماتی) در مناطق مختلف کشور به ویژه مناطق محروم انجام می شود.
محرومیت (فقر): ارائه تعریف صحیح از این واژه علاوه بر نظر و سلیقه افراد به عوامل دیگری مانند موقعیت جغرافیایی منطقه یا محل مورد نظر، زمان ارائه تعریف و قیاس آن با زمان های گذشته، الگوی مصرف و سطح بندی زندگی افراد یک جامعه نیز بستگی دارد، اما در هر حال تعاریف مختلفی در این رابطه ارائه شده است.
«سازمان ملل متحد در قطعنامه شماره 2626(مصوبه مجمع عمومی) فقیر را کسی می داند که از حداقل زندگی در شأن انسان، محروم است.»
البته امروز فقر را در ابعاد مختلف زندگی از جمله فقر اقتصادی، فقر سیاسی، فقر فرهنگی و سایر ابعاد و زوایای آن مطرح کرده و مورد مطالعه و بررسی قرار می دهند و لذا باید با نگاهی همه جانبه به آن نگریسته شود، به همین دلیل در تعریفی دیگر فقر اینگونه بیان شده است: «فقر عبارت است از محرومیت حداقل زندگی مادی و معنوی برای زیستن و تأمین امکانات برای استفاده از قابلیت ها و نیروهای خلاق، جهت دستیابی به خواسته ها و حقوق حقه انسانی.»
در نهایت می توان چنین بیان داشت: «محرومیت(فقر) عبارت است از عدم برخورداری از حداقل امکانات زندگی فردی و یا اجتماعی.»
محرومیت زدایی (فقرزدایی): با توجه به تعاریف فوق، محرومیت زدایی را می توان اینگونه تعریف کرد: مجموعه اقداماتی است که به منظور دسترسی افراد یا جامعه به حداقل امکانات زندگی فردی یا اجتماعی انجام می شود.
توسعه: برداشت مشترک از مفهوم توسعه حاکی از این است که هدف اساسی توسعه رشد و تعالی همه جانبه جوامع انسانی است که شامل جنبه ها و ابعاد مختلف زندگی می شود.
توسعه روستایی: در یکی از تعاریف آمده است: توسعه روستایی فرآیند همه جانبه و پایداری است که در چارچوب آن توانایی های اجتماعات روستایی در جهت رفع نیازهای مادی و معنوی و کنترل موثر بر نیروهای شکل دهنده نظام سکونت محلی (اکولوژیکی، اجتماعی، اقتصادی و نهادی) رشد و تعالی می یابد. از دیدگاه بانک توسعه جهانی نیز توسعه روستایی راهبردی است که به منظور بهبود زندگی اجتماعی و اقتصادی گروه خاصی از مردم یعنی روستاییان فقیر طراحی شده است.
فرآیند حضور: سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در راستای (اصول 150 و 147 قانون اساسی) و مأموریت های محوله مبنی بر پاسداری از انقلاب اسلامی و دستاوردهای آن وظیفه خود می داند که این حرکت مقدس را با همکاری مردم انجام داده و به اصولی از قانون اساسی پاسخگو باشد.
با حراست از دستاوردهای انقلاب اسلامی در اوایل انقلاب و همچنین حضور فعال در دوران دفاع مقدس، خدمات سپاه و نقش موفق و تأثیرگذار این نهاد انقلابی در پیروزی های جنگ برای مردم و مسئولان کاملاً ملموس و به اثبات رسیده بود، در دوران پس از جنگ نیز می بایست این قابلیت ها به نحوی مورد استفاده قرار گرفته و میزان تأثیرگذاری سپاه در صحنه های داخلی و خارجی نشان داده می شد، مشارکت و همکاری با دولت در امر عملیات مردم یاری، بازسازی و سازندگی یکی از عرصه ها برای حفظ این وضعیت محسوب می گردد.
صاحب نظران و ناظران حوادث و بحران ها و تهاجم نظامی دشمن علیه کشور اذعان می دارند که سپاه در این دوران چه اقدامات مثبتی را انجام داده و اثرات پایداری را از خود به جای نهاده است و این حرکتی است که همچنان ادامه دارد. سپاه با همکاری برخی از نهادها و موسسه های دولتی، عملیات مردم یاری را از سال 1359 به ویژه در شمال غرب آغاز و آن را بیش از یک دهه استمرار بخشید. در این راستا، اصولی به شرح زیر برای انجام کار تعیین و بر همین اساس حرکت شکل گرفت:
1- عدم موضع گیری در برابر فرهنگ قومی و مذهبی مردم و اجتناب و احتراز از تحقیر هویت فرهنگی و مذهبی مردم.
2- گسترش اخوت، وحدت اسلامی، پرهیز از تفرقه و یاری نمودن مردم براساس تعالیم اسلامی.
3- تفکیک صف مردم از صف ضدانقلاب توأم با عطوفت و مهربانی هرچه بیشتر نسبت به مردم مسلمان.
مردم یاری سپاه با پیروی از اصول ذکر شده و با همکاری نهادهایی همچون جهاد سازندگی و سایر دستگاه های مسئول و با فعالیت های متنوع و متعدد به سامان رسید که در ادامه به بخشی از آن اشاره خواهد شد.
الف: عملیات مردم یاری به ویژه در دوران دفاع مقدس
1- تلاش برای کاهش میزان بی سوادی: در این رابطه با همکاری وزارت آموزش و پرورش، سربازان واجد شرایط توسط سپاه جذب و پس از اقدامات آموزشی و توجیهی با آمادگی لازم راهی مناطق روستایی، محروم و ناامن می شدند و بدین ترتیب در امر مبارزه با بی سوادی و یا با سواد نمودن فرزندان این مرز و بوم تلاش خوبی در قالب طرحی به نام سرباز معلم صورت گرفت.
2- اقدامات بهداشتی و درمانی: بهداری سپاه در جهت امور بهداشتی و درمانی مردم در مناطق محروم در حین پاکسازی مناطق عملیاتی، اقدامات موثری را به اجرا می گذاشت و همگام با این اقدامات سایر نهادها، این امر را توسعه داده و زمینه جذب مردم بیشتر فراهم شد.
3- تلاش های فرهنگی: در این دوران از سوی سپاه تلاش های فرهنگی و تبلیغی گسترده و فراوانی با همکاری افراد با نفوذ منطقه انجام می گرفت و تمامی این حرکات موجب افزایش اعتماد و محبت متقابل مردم و سپاه می گردید.
میزان رضایت مردم مناطق مختلف کشور به خصوص مناطق شمال غرب از عملکرد سپاه در دوران بحران و جنگ، موجب تقویت پیوند و انسجام مردم با نهادهای انقلاب اسلامی و در نهایت دولت اسلامی گردید. روحیه جدایی طلبی کمرنگ تر شد و وحدت، همدلی، صفا و صمیمیت بیشتر گردید. بنابراین جامعه عملکرد این نهاد مردمی و انقلابی را مثبت و رضایت بخش دانسته و به تعبیر دیگر با درک این واقعیات، بر این باور است که سپاه به خوبی توانسته در توسعه و آبادانی کشور، کمک به ریشه کنی بی سوادی، توسعه فرهنگ انقلابی، از بین بردن عقب ماندگی ها و رفع محرومیت ها سهیم باشد.
آشکار است که اقدامات و فعالیت های سپاه در دهه اول انقلاب اسلامی ایران موجب نگرش مثبت مردم در مناطق محروم به ویژه در شمال غرب شد و این نکته بیانگر آن است که انقلاب و جامعه اسلامی، همچنان نیازمند این نوع تعاملات اصولی، منطقی و صحیح با مردم فهیم و بزرگوار است.
4-تلاش های مهندسی (عمرانی): واحد مهندسی سپاه در حین عملیات ها، برای استقرار پایگاه های عملیاتی و همچنین رسیدن به مناطق دور از دسترس، صدها کیلومتر جاده روستایی را احداث کرد که ضمن ایجاد امنیت، مورد استفاده مردم هم قرار گرفت، همچنین واحدهای مهندسی با رسیدن به روستاها در جهت جلب رضایت عمومی مردم و رفع یا کاهش مشکلات عمومی، اقدامات دیگری از جمله تأمین منابع آب آشامیدنی، ترمیم مساجد، مدارس و امثالهم را مورد توجه قرار دادند. به همین دلیل نه تنها مردم از این حرکات خوشحال بودند بلکه به این ترتیب زمینه ایجاد امنیت بیشتر نیز فراهم شد.
ب: بازسازی و سازندگی
بر همین اساس، سپاه پس از تأیید و تصویب مقام معظم رهبری و فرمانده کل قوا برای همکاری بیشتر با دولت، با اعتقاد به اثربخشی این اقدامات و با توجه به تجارب کسب شده در دوران دفاع مقدس، با تمام توان به حرکت خود در این زمینه ادامه داد و سرانجام در چارچوب اصل 147 قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران و به منظور مشارکت در اجرای برنامه های توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی دولت جمهوری اسلامی ایران در زمان صلح، با حفظ آمادگی رزمی، به صورت مجری طرح، پیمانکار و مشاور، به طور جدی وارد عرصه سازندگی و محرومیت زدایی و بازسازی آسیب ها و خرابی های ناشی از تهاجم گسترده دشمن به تأسیسات و شهرها شد. این مأموریت با کمک به مردم در حوادث غیرمترقبه، امور بهداشتی و همچنین بازسازی مناطق عملیاتی شروع و به تدریج با پذیرفتن مسئولیت اجرای انواع پروژه های کوچک و بزرگ ملی و منطقه ای که بعضاً برای اولین بار توسط نیروهای متخصص سپاه صورت می گرفت، توسعه یافت، به گونه ای که امروزه دستاوردهای این حرکت مقدس و ارزشمند که در ادامه به مصادیقی از آن اشاره خواهد شد، برای همگان انکارناپذیر است.
قرارگاه سازندگی خاتم الانبیا(ص) سپاه نیز در راستای مأموریت دفاع از دستاوردهای انقلاب اسلامی و توسعه همه جانبه کشور، به عنوان یک رده تخصصی و مجهز، همگام با سایر رده های سپاه از جمله بسیج که با اجرای ماموریت هایی مانند: طرح واکسیناسیون فلج اطفال، مأموریت های امدادی در حوادث غیرمترقبه، بیمه روستاییان، آمارگیری اماکن مذهبی و اجرای طرح های بسیج سازندگی در شهرها و روستاها افتخار آفریده است، فعالانه وارد عرصه سازندگی شد و تا پایان سال 1385 با اجرای بیش از 8580 طرح بزرگ ملی و استانی در گرایش ها، رشته ها و زمینه های مختلف مانند: سد سازی، ساخت بندر، اسکله و موج شکن، ساخت سازه های شناور، احداث شبکه های آبیاری، زهکشی و کانال های انتقال آب، احداث حوضچه های ساخت و تعمیر کشتی و سایر سازه های دریایی، ساخت تجهیزات مهندسی، ساخت تصفیه خانه فاضلاب، احداث انواع خطوط انتقال آب، نفت و گاز، ساخت مخازن نفت و آب، تونل و سازه های زیرزمینی، ابنیه مسکونی و اداری، راهسازی، معدن، خدمات حمل و نقل دریایی و زمینی، کشاورزی، خدمات مهندسی و مشاوره ای و پذیرش کار در رشته های جدید مانند ساخت پالایشگاه وپتروشیمی ، کمک به دولت جمهوری اسلامی و خدمت به مردم در این زمینه را هدف خود قرار داده است. ارزیابی نتایج و دستاوردهای این حضور مبارک، بیانگر نکات مثبت فراوانی است که شاید کمتر مورد توجه قرار گرفته باشد. کسب این دستاوردهای ارزشمند، مرهون حضور و تلاش همه جانبه و مخلصانه نیروهای سپاه و بسیجیان ایثارگر بوده که می توان آن را در چند بخش جداگانه به شرح ذیل مورد توجه قرار داد:
الف ـ دستاوردهای درون سازمانی: افزایش و ارتقای توان رزمی و دفاعی، کسب و ارتقای دانش فنی جدید و به روز، رشد کیفی توان مدیریت فنی و تخصصی، اثبات کارآمدی مجموعه سپاه به عنوان نهادی چند منظوره و خدمتگزار در عرصه های مختلف، توسعه و تقویت ساختار و سازمان، تربیت نیروی انسانی مجرب و متخصص، دستیابی به جدیدترین ماشین آلات و تجهیزات مهندسی و تأمین بخشی از هزینه های دفاعی.
ب - دستاوردهای برون سازمانی : کمک به دولت در اجرای بخشی از نیازهای عمرانی، صنعتی، کشاورزی و مشاوره فنی، کاهش اتکا به شرکت های خارجی و فراهم نمودن شرایط برای ورود به عرصه های جدید تجربه نشده، ایجاد فرصت برای رشد و شکوفایی دستگاه های ذی ربط به ویژه در بخش خصوصی، توسعه و تقویت زیرساخت های عمرانی و صنعتی کشور، احیا و توسعه زمین های کشاورزی، کمک به تقویت و توسعه امنیت ملی به ویژه در مناطق مرزی و دور افتاده از طریق مشارکت دادن اهالی بومی در اجرای پروژه ها، ارتقا و ترویج فرهنگ کار و تلاش در جامعه، کمک به رفع محرومیت ها و تقویت و ارتقای سطح رفاه عمومی، کارآفرینی و کمک به توسعه اقتصادی و رشد سطح معیشتی مردم.
بدیهی است که کسب این دستاوردها، از آنچنان اهمیتی برخوردار بوده که نگرانی و خشم دشمن را در پی داشته و او را وادار ساخته تا به هر شگردی حتی نسبت اتهام تروریسم، برای تخریب چهره خدمتگزار سپاه رو آورد. اما اگر آنان این حرکت مقدس را تروریسم معرفی می کنند، باید بدانند که سپاه با تقویت و توسعه حضور خود در خدمت به امت اسلامی، به دنبال عصبانیت بیشتر آنها بوده و پیوسته به این تلاش افزوده و هر روز به این مسئله می اندیشد که چگونه و با چه روشی دامنه تشعشع نورانی برکات انقلاب اسلامی را به اقصی نقاط کشور و جهان گسترش دهد و به همین دلیل خدمتگزاری به مردم و دولت اسلامی را برای خود یک افتخار می داند.
در پایان ضمن شکرگزاری به درگاه احدیت، پاسداران و بسیجیان را همین بس که مردم قدرشناس و همچنین مراد و رهبرشان، فرمانده معظم کل قوا بارها نقش ارزشمند آنان را در حفاظت از دستاوردهای انقلاب اسلامی و خدمت به سازندگی جامعه تأیید و در تقدیر از نقش سپاه در ساخت سد کرخه در تاریخ(1/4/76)فرمودند:«سلام و سپاس مرا به آن عزیزان ابلاغ کنید، خداوند آنان را در نشان دادن تأثیر معجزه آسای نیروی ایمان به خدا و توانایی های خداداد، موفق تر و سربلندتر بدارند.»
با اعتقاد به همین اصل، وظیفه داریم شکر این نعمت را به جای آوریم که توفیق یافته ایم طی سالیان گذشته در خدمت به ملت و مملکت از هیچ کوششی دریغ ننموده و آمادگی بیشتر خود را برای دفاع از ارزش های انقلاب اسلامی و ارکان آن و به ویژه شرکت در پروژه های بزرگ، ملی و ماندگار اعلام داریم.
ما زنده به آنیم که آرام نگیریم
                      موجیم که آسودگی ما عدم ماست