ملاک‌ها و معیارهای نماینده خوب /حسین عبداللهی‌فر

در شماره پیشین نشریه در خصوص اهمیت و جایگاه مجلس شورای اسلامی تحت عنوان «مجلس خوب، مجلس بد» سخن راندیم و مطالبی را تقدیم خوانندگان عزیز نمودیم اما بدون تردید مجلس مجموعه‌ای است از نمایندگان مردم که هر یک از آنها می‌توانند در جهت مثبت یا منفی تأثیرگذار باشند، لذا می‌توان گفت که نقش اصلی در تعیین یک مجلس مفید و کارآمد را همان مردمی بعهده دارند که با انتخاب خود، وکلای خویش را بر کرسی‌های مجلس می‌نشانند. براین اساس یک سؤال مهم پیش می‌آید که برای تشکیل یک مجلس خوب، چه نمایندگانی را با چه شرایط و شاخصه‌هایی باید برگزید؟ و چه ملاک‌ها و معیارهایی برای انتخاب نماینده اصلح وجود دارد؟ آنچه در این نوشتار می‌آید پاسخی است کوتاه بر این پرسش مهم؟

روش‌های گزینش نماینده اصلح

جهت شناخت نماینده اصلح یا صالح راههای مختلفی وجود دارد که آگاهی از وظایف و اختیارات و کارکرد مجلس یکی از آنهاست. عملکرد، توانایی، تعهد، تخصص، آشنایی با ساختار و شناخت مشکلات عمومی و منطقه‌ای و محلی مردم از دیگر شیوه‌های ارزیابی یک نماینده خوب برای تصدی کرسی مجلس می‌باشد.

بررسی کارنامه نمایندگانی که دارای سابقه نمایندگی در مجلس را دارند، ولایت‌پذیری، هماهنگی با سایر جریانات همسو با نظام، دشمن‌ستیزی، مواضع سنجیده و کارآمدی و تسلط بر حرفه نمایندگی نیز از ملاک‌های گزینش مجدد این دسته از نمایندگان می‌باشد.

اما از آنجا که ارزیابی کارنامه نمایندگان با سابقه و همچنین احراز ویژگیهای تخصصی سایر کاندیداها برای همه اقشار مردم کار ساده‌ای نیست. یکی از شیوه‌های مطمئن و ... گزینش براساس ملاک‌ها و معیارهایی است که حضرت امام(ره) رهبر معظم انقلاب بیان فرموده‌اند.

ملاک‌های حضرت امام (ره) برای نماینده اصلح

1- دیانت و دینداری

نخستین شرط حضرت امام (ره) برای نماینده اصلح، دیانت و دینداری است چرا که از منظر آن بزرگوار اگر نماینده‌ای مقید به مسائل شرع مقدس باشد می‌تواند برای کشوری که مردمش متدین و مومن هستند کار کند و در غیر اینصورت نه خواهد توانست اولویت‌های جامعه اسلامی را درک کند و نه بی‌قیدیش اجازه فعالیت دلسوزانه و خالصانه را به وی خواهد داد.

از دیگر عوارض نماینده غیر متعهد به اسلام و قانون اساسی، ترجیح منافع شخصی بر مصالح عمومی کشور می‌باشد. برهمین اساس امام راحل (ره) در جمله‌ای تکان دهنده این تقاضا را مطرح می‌سازند که «من متواضعانه از شما می‌خواهم که حتی‌الامکان در انتخاب اشخاص با هم موافقت نمایید و اشخاص اسلامی، متعهد، غیر منحرف از صراط مستقیم الهی را در نظر بگیرید و سرونوشت اسلام و کشور خود را به دست کسانی دهید که به اسلام و جمهوری اسلامی و قانون اساسی معتقد و نسبت به احکام نورانی الهی متعهد باشند و منفعت خود را بر مصلحت کشور مقدم ندارند.([1])

حضرت امام (ره) در عبارت صریح‌تری نیز بر مقوله تدین تأکید ورزیده و از مردم خواسته بودند تا «کوشش کنند که وکلای صالح متدین بفرستند» و همچنین اظهار امیدواری کرده بودند «امیدوارم همین طور هم بشود برای اینکه مملکت ما همه متدینند اکثراً، و وکیل متدین تعیین می‌کنند.» از نظر آن مرحوم اگر وکلا و نمایندگان متدین باشند «آن وقت این مسائل همه‌اش حل می‌شود.» ([2])

2- وفاداری به قانون اساسی

دومین ویژگی نماینده اصلح از نقطه نظر بنیانگذار جمهوری اسلامی، وفاداری به قانون اساسی جمهوری اسلامی به عنوان منشور ملت ایران می‌باشد و کسانی که با گرایش به چپ (شرق) یا راست (غرب) نسبت به اساس یا بخشی از قانون اساسی نقد و انتقاد دارند نباید در مسئولیت بزرگ نمایندگی مردم در مجلس قرار گیرند. از همین رو معمار بزرگ انقلاب اسلامی انتظار دارند مردم در انتخاب نماینده برای مجلس با مطالعه و دقت عمل نموده و به سوابق آنها در پای‌بندی به قانون اساسی توجه نمایند لذا به عنوان یک توقع می‌فرمایند: «امید است ملت مبارز، متعهد به مطالعه دقیق در سوابق اشخاص و گروهها، آراء خود را به اشخاصی می‌دهند که به اسلام عزیز و قانون اساسی وفادار باشند و از تمایلات چپ و راست مبراء باشند و به حسن سابقه و تعهد به قوانین اسلام و خیرخواهی امت معروف و موصوف باشند. باید ملت شریف بدانند که انحراف از این امر مهم اسلامی، خیانت به اسلام و کشور است و موجب مسئولیت عظیم است.» ([3])

3- خدمت‌رسانی و خدمتگزاری

خدمت به خلق‌ا... و خدمتگزاری به ملت، اصل دیگری است که از منظر حضرت امام (ره) باید در انتخابات نمایندگان مجلس مورد توجه قرار گیرد و اگر نماینده‌ای به این اصل اعتقادی نداشته باشد نخواهد توانست برای موکلینش مؤثر و مفید باشد و این ویژگی پس از دیانت و تعهد به قانون اساسی یک اصل ضروری است چنانچه حضرت امام (ره) تصریح می‌فرمایند: «مردم آنی را انتخاب بکنند که می‌شناسند که به این ملت خدمتگزار است و دلش برای این طبقه ضعیف می‌سوزد و یک اشخاصی که معروف است پیش‌شان به امانت، به دیانت، به خدمت به مردم، آنها را تعیین کنند، باید همه تعیین بکنند.» ([4])

4- آراستگی اخلاقی

هنگامی نمایندگان متدین و پای‌بند به قانون اساسی می‌توانند به فکر خدمت‌رسانی به مردم باشند که فضای عمومی مجلس آرام و سالم باشد و لازمه آن حضور نمایندگان متخلق به اخلاق اسلامی است. افراد کم حوصله، فاقد سعه صدر، بی‌نزاکت و احیاناً اهل نزاع و زد و خورد بسرعت فضای مجلس را متشنج نموده و با رد و بدل نمودن سخنانی که در شأن خانه ملت نیست می‌توانند مجلس را از کارکرد اصلی خود بازدارد. برهمین اساس حضرت امام (ره) توصیه فرمودند: «افرادی را انتخاب کنید که متعهد به اسلام، شرقی و غربی نباشند، بر صراط مستقیم انسانیت و اسلامیت باشند. وکیل‌هایی که آراسته هستند به اخلاق خوب، متعهد هستند به اسلام، وفادار هستند به کشور خودشان، خدمتگزار هستند به شما و به کشور، آن اشخاص را انتخاب کنید.» ([5])

5- شجاع مثل مدرس

شجاعت و نهراسیدن از قدرت‌های بیگانه یکی دیگر از شاخصه‌های نماینده صالح از نگاه حضرت امام (ره) می‌باشد که بر آن تاکید زیادی نموده و مصداق آن را مرحوم مدرس معرفی می‌فرمایند. اگر چه معتقدند مثل مدرس کم وجود دارد اما شجاعت و نترسیدن همچو مدرس را برای نماینده مجلس لازم دانسته و می‌فرمایند:«سعی کنید مثل مرحوم مدرس را انتخاب کنید، البته مثل مدرس که این زودیها پیدا نمی‌شود، شاید آحادی مثل مدرس باشند. کسانی را که انتخاب می‌کنید باید مسائل را تشخیص دهند، نه از افرادی باشند که اگر روس یا آمریکا یا قدرت دیگری تشری زد بترسند، باید بایستند و مقابله کنند.» ([6])

آگاهی به مسائل روز، برخورداری از بصیرت، دلسوز محرومان، امانت‌دار و خیرخواه امت از جمله سایر ویژگیهایی است که برای گزینش نماینده صالح مورد توجه حضرت امام (ره) قرار داشته و به آن توصیه فرموده‌اند.

معیارهای مقام معظم رهبری برای نماینده اصلح

1- اهل تقوی و معنویت

یک ویژگی بارز نماینده خوب برای مجلس این است که اهل تقوی و معنویت باشد که این خود زیربنای همه خوبیهاست و همه مفاسدی که ممکن است برای یک نامزد مجلس مطرح باشد اعم از سودجویی‌های شخصی و گروهی، مواضع ناهمخوان و بی‌توجه به مطالبات مردم و نظام و ... از روی بی‌تقوایی است که البته هم مراتب دارد و هم ابعاد مختلف. با عنایت به همین نقش زیربنایی تقواست که رهبر معظم انقلاب تصریح دارند که «آن کسی که تقوای لازم را ندارد و اهل معنویات نیست و اهل دنیاست و فقط برای نام و نشان و استفاده‌های شخصی، این مسئولیت را می‌خواهد. او لایق و شایسته این کار نیست.»([7])

2- مخالف نظام نباشد

پس از تقوای الهی یک اصل مهم در گزینش نماینده باید این باشد که نظام اسلامی را با تمامی شاخصه‌ها و ابعادش پذیرفته باشد و با آن به مخالفت نپردازد که چنین نماینده‌ای هرگز نمی‌تواند برای کشور و ملتش مفید واقع شود.

رهبر معظم انقلاب برخی از این مخالفت خوانی‌ها با نظام را ناشی از ترس عده‌ای از فشارهای بیگانگان می‌داند با این وجود معظم له تأکید دارند مجلس سنگر است، در سنگر نبایستی افراد ضعیف در برابر دشمن و قلدر در برابر ملت و نظام اسلامی، حاضر شوند.

رهبر معظم انقلاب با تأکید بر اینکه ساده‌لوح‌ها و مرعوبان، نمی‌توانند نمایندگان خوب و عزتمندی برای ملت باشند می‌فرمایند: «بنابراین مجلس در هیچ کشوری جای مخالفان نظام نیست و اگر کسانی که می‌گویند باید به مجلس برویم تا با قانون اساسی و جمهوری اسلامی مبارزه کنیم، این کاملاً غلط و غیرمنطقی است.» ([8])

3- بطور واقعی در خط امام باشد

از دیگر ویژگیهای کلیدی نماینده و وکیل خوب آنست که بطور واقعی در خط امام باشد چرا که اگر فردی آراسته به چنین زیوری باشد متخلق به خلقیات و مشی سیاسی و فرهنگی امام نیز می‌گردد و راه آن را ادامه می‌دهد یعنی در مسیر انقلاب و نظام و خواست مردم گام برمی‌دارد. البته تفاوت زیادی میان خط امام واقعی با انواع تابلودار و شعاری و سوء استفاده‌کنندگان از آن وجود دارد؛ اما از منظر رهبر معظم انقلاب، یک شاخصه مهم برای نمایندگان مجلس، قرار داشتن در خط امام می‌باشد؛ چنانچه در تعبیری صریح می‌فرمایند:«وکیل آینده‌ی مجلس، باید دنبال راه امام و در خط او با آن مرد بزرگ و انسانی که دشمنانش هم، به عظمت و صداقت و شجاعت او اذغان و اعتراف می‌کردند.» ([9])

معظم له در توصیف ویژگیهای وکیل شایسته می‌فرمایند:

«این طور آدمی، شایسته‌ی آن است که به عنوان وکیل این ملت، به مجلس شورای اسلامی برود، آن کسی که بفهمد امام (ره) چه می‌گفت، چه می‌خواست و چرا می‌خروشید.» ([10])

4- فعال، پرتحرک و خوش‌فکر

علاوه بر ویژگیهای سیاسی و اجتماعی، برخورداری از خلاقیت‌های فردی، قدرت برنامه‌ریزی، داشتن تحرک کاری، ..... فکری نیز برای یک نماینده لایق لازم و ضروری است چرا که صرف حضور انسانهای مومن و متدین، امور کشور و مردم را به پیش نمی‌برد و کارآمدی مجلس را کاهش می‌دهد.

رهبر معظم انقلاب تا جایی بر این شاخصه‌ها تاکید دارند که صراحتاً می‌فرمایند: «مجلس ساکت و راکد بدرد نمی‌خورد» و آنچه به مجلس تحرک می‌بخشد حضور نمایندگان فعال است، لذا در ادامه تصریح دارند: «مجلس به عناصر فعال، پرتحرک فکری و کاری نیاز دارد اما باید همه این اقدامات در چارچوب نظام صورت گیرد. چرا که مجلس جای برنامه‌ریزی برای پیشرفت کشور و نظام است نه جایی برای تحرک بر ضد نظام.» ([11])

5- مرعوب و ساده‌لوح نباشد

با توجه به اهمیت صفت شجاعت در مسئولیت‌های سنگین، رهبر معظم انقلاب نیز این صفت مرحوم مدرس را که بارها از سوی حضرت امام مورد تاکید قرار گرفته بود را مورد توجه قرار داده و می‌فرمایند:

امام (رضوان‌ا... علیه) بارها اسم مدرس را می‌آوردند. مگر خصوصیت مدرس چه بود؟ از مدرس عالمتر هم داشتیم. مدرس خصوصیت عمده‌اش این بود که هیچ عامل ارعاب و تهدید و تطمیع و فریبگری در او اثر نمی‌کرد.

بر همین اساس معظم له با تقبیح این ویژگی و ساده‌لوحی در برابر شیوه‌های غرب، شجاعت را امری لازم برای مسئولین برشمرده و تصریح دارند: «مرعوب شدن صفت خیلی بدی است. حالا یک وقت انسان در خانه‌ی خودش نشسته است و مرعوب می‌شود. این یک نفر آدم است. اما یک وقت در مسند مسئولیتی نشسته است، در مجلس است، در دولت است، او اگر مرعوب شد واویلاست.» ([12])

ملاک‌های دیگری نیز مدنظر مقام معظم رهبری قرار گرفته که به جهت خودداری از اطاله بحث به اختصار مورد اشاره قرار می‌گیرد.

1- سوء استفاده‌چی نباشند.

«باید مراقب باشید که آدم‌های اهل سوء استفاده و بی‌اعتقاد به رسالت انقلابی و مسئولیت نمایندگی... وارد مجلس نشوند.» ([13])

2- مبری از هرگونه فساد.

«اگر کسی فاسد است، نباید وارد مجلس شود، حالا فساد اعم است از فساد مالی و فسادهای گوناگون اخلاقی و یا عقیدتی و سیاسی، همه اینها فساد است.» ([14])

3- دلداده و دل‌سپرده غرب نباشند.

«افرادی که تعهدی به اسلام ندارند و نسبت به مقررات اسلامی پایبند نیستند، در واقع دل‌دادگان سفره دشمنان انقلابند و شایسته حضور در مجلس نیستند.» ([15])

4- بدنبال خرید رأی نباشد.

«اگر دیدید کسی است که دارد پول به مردم می‌دهد و یا دهن آن‌ها را برای اینگونه کارها شیرین می‌کند، بدانید که این طور آدم‌ها، آدمهای نامناسبی هستند.» ([16])

5- مدافع انقلاب باشد.

«این مجلس برای ملت سنگر است اما سنگری در مقابل دشمنان، در مقابل آمریکا، در مقابل ضد انقلاب، آن کسی که مردم او را به این سنگر می‌فرستند، می‌فرستند تا در این سنگر، از انقلاب دفاع کند.» ([17])

البته شرایط نماینده شایسته برای مجلس شورای اسلامی چیزی نیست که بتوان در این مجال احصاء کرد چرا که بار این مسئولیت به اندازه‌ای سنگین است که به تعبیر رهبر معظم انقلاب «آگاهان باتقوا و مردان خدا، اگر وظیفه نباشد به زور هم حاضر به پذیرش آن نیستند.» چرا که از نگاه معظم له «بردوش کشیدن این بار امانت، قدرت و تحمل می‌خواهد و نیز مستلزم داشتن صلاحیت، هوشمندی و توان تدبیر، تعقل و فراست است.» که حمل آن از عهده هر کسی برنمی‌آید.

اما نکته مهم این است که مجلس خوب و مطلوب شکل نمی‌گیرد مگر با عناصر مؤمن و کارآمدی که با رأی آحاد مردم روانه مجلس می‌شوند. بنابراین می‌توان گفت رأی خوب، مجلس خوب می‌سازد. چنانچه رهبر معظم انقلاب می‌فرمایند:

«مجلس مطلوب هنگامی شکل می‌گیرد که مردم با بصیرت و چشمانی‌باز، نمایندگان مطلوب یعنی کسانی را که واجد شرایط لازم هستند به مجلس بفرستند.» ([18])