بازی دوگانه آنکارا با کارت داعش و تبعات داخلی آن/حمزه عالمی

پایگاه بصیرت؛ گروه بین الملل: بررسی سیاست خارجی ترکیه در تحولات سال های اخیر، به ویژه بعد از آغاز بحران سوریه، اقدامات ناشایست زیادی را نشان می دهد؛ ناشایستگی هایی که گاه آشکارا رنگ اقدامات ضدانسانی علیه مردم بی گناه سوریه، عراق، اعم از شیعه، سنی و کردها را به خود می گیرد.

ترکیه مبتنی بر راهبرد نوعثمان گرایی، بحران سوریه را برای خود به مثابه فرصت تلقی کرد و با دامن زدن جدی به این بحران تلاش کرد، به زعم خود تا حد امکان  از تحولات منطقه جهت احیای اقتدار دوران عثمانی بهره گیرد و حتی اگر زمینه ای باشد، نقشه منطقه را در برخی جاها جهت توسعه مرزهای خود تغییر دهد.

دولت ترکیه از ابتدای بحران سوریه، به جمع آوری، ساماندهی، تسلیح و پشتیبانی گروه های مخالف دولت سوریه تحت عنوان ارتش آزاد و جبهه النصره پرداخت و در ادامه از ساماندهی و تسلیح داعش نیز دریغ نکرد تا در کنار عربستان، آمریکا، امارات متحده، قطر، رژیم صهیونیستی و دیگر همراهان آن ها، با ایجاد یک جبهه قدرتمند علیه نظام سوریه، دولت بشار اسد را سرنگون کنند و آنگاه هر یک بهره خود را از اوضاع بعد از سرنگونی اسد در سوریه ببرند و از جمله ترک ها با تسلط بر اوضاع سوریه، حتی مرزهای خود را در جهت راهبرد کلان نوعثمان گرایی توسعه دهند. عمده کمک های لجستیکی و تسلیحاتی جبهه مخالف دولت سوریه، از طریق ترکیه در اختیار گروهک های تروریستی داعش و جبهه النصره قرار می‌گرفت. این کمک ها نوعی ارتباط سازمانی میان دولت ترکیه و داعش به وجود آورد. دولت ترکیه در ماه مارس ۲۰۱۴ خواهان مداخله نظامی مستقیم در جنگ داخلی سوریه بود. گفته می‌شد که مقام‌ها نظامی و سیاسی ترکیه حتی در پی «صحنه‌‌آرایی یک حمله ساختگی» از سوی سوریه به ترکیه بودند، تا دلیل موجهی برای مداخله در سوریه داشته باشند.

ترک ها و دیگر اعضای جبهه مخالف دولت سوریه، سه سال به این اقدامات پرداختند و آمریکا را ترغیب به حمله مستقیم به سوریه کردند، که به مدد طرح روسیه و ایران، اوباما خود را از این مخمصه نجات داد. 

بعد از شکست طرح های جبهه مخالف سوریه، ترکیه تا حدی به اشتباهات خود پی برد و درصدد بازیابی روابط خود با دولت بشار اسد برآمد و حتی دولت اردوغان طی ماه های گذشته بارها از ایران خواسته است که برای بهبود مناسبات آنکارا - دمشق پادرمیانی کند.

پی بردن دولت ترکیه به اشتباهات خود در سوریه، به این معنا نبود که سران آنکارا دست از ماجراجویی در منطقه بردارند، بلکه آن ها برنامه های نیمه تمام خود در عراق را دوباره از سر گرفتند و پیش روی های داعش در مناطق سنی نشین عراق را به مثابه فرصتی جهت اعمال نفوذ در صحنه سیاسی عراق - که دولت جدید آن در آستانه شکل گیری بود- دانستند. آنکارا چندین ماه قبل از این برنامه، با ایجاد ارتباط با مقامات اقلیم کردستان عراق، بدون هماهنگی با دولت نوری مالکی، تلاش هایی را جهت امتیازگیری از دولت مرکزی عراق شروع کرده بود، که در بحبوحه تحولات سوریه با وقفه روبه رو شد و در ماه های گذشته که ترکیه بار دیگر وارد مداخله در عراق شد، این تلاش ها از سر گرفته شد.

 قبل از اعلام راهبرد جدید آمریکا مبنی بر ائتلاف علیه داعش، و قبل از این که واشنگتن، ترکیه را مجبور به همراهی با راهبرد جدید خود کند، سران آنکارا در مواجهه با بحران سازی داعش در عراق گمان می‌کردند، آمادگی عربستان برای ایفای نقش مستقیم در روند تروریستی عراق و نیز آشفتگی اوضاع سیاسی عراق در آستانه شکل گیری دولت جدید، امکان تحقق اهداف مشترک آمریکا، عربستان، ترکیه و... را پدید آورده است. بر این مبنا ترکیه همزمان با تلاش برای به قدرت رساندن آن دسته از نیروهای کرد، شیعه و سنی که به آنکارا بطور نسبی گرایش دارند، در پروسه امنیتی عراق نیز به ایفای نقش پرداخت. ترکیه در آن زمان تلاش زیادی کرد تا به ارتباط استراتژیکی با دولت اقلیم کردستان دست پیدا کند و تا حدی هم در تحقق این هدف موفق بود. همزمان با آن ترکیه از طریق گسترش ارتباطات با طیف‌هایی از اهل سنت شامل حزب اسلامی به رهبری ایاد السامرایی و ائتلاف متحدون به رهبری اسامه نجیفی تلاش کرد تا ترکیبی از نیروهای کرد و سنی حول محور آنکارا دست پیدا کند.  

دولت ترکیه که تحولات ماه های قبل در شهرهای موصل، صلاح الدین و انبار را «قیام سنی علیه دولت شیعه» عراق تلقی کرده بود، با این امید که نتیجه کار به نفع سنی‌ها است، ارتباط نزدیک خود را با این گروه‌ها حفظ کرده بود و به همین خاطر با اعلام راهبرد جدید آمریکا و نمایش ائتلاف علیه داعش، آنکارا در ابتدا حاضر نشد در ائتلاف آمریکا علیه داعش شرکت کند، گویا ترکیه کارت داعش را برای بازی های خود در منطقه همچنان مناسب می دانست. با این حال آنکارا نمی توانست از خارج از راهبرد آمریکا عمل کند. واشنگتن از ترکیه خواسته بود که در صف مقدم مقابله با داعش حضور یابد.

این وضعیت مقامات ترکیه را به درد سر انداخت و ترک ها با شرایط پیچیده ای جهت حضور در ائتلاف علیه داعش روبه رو شدند: اول این که ترکیه، داعش را ابزاری جهت اعمال نفوذ در صحنه سیاسی عراق می دانست و حاضر نبود علیه آن وارد عمل شود. دوم این که تعداد زیادی از کارکنان کنسولگری ترکیه در موصل توسط داعش گروگان گرفته شده بودند و آنکارا نگران شهروندان خود بود. سوم این که ترکیه مرزهای طولانی با داعش دارد و در صورت حضور در ائتلاف علیه داعش می بایست آثار امنیتی این موضوع را نیز در نظر بگیرد.

دولت ترکیه برای خروج از این سردرگمی تصمیم گرفت، مشارکت مشروط در ائتلاف علیه داعش داشته باشد و بار دیگر تلاش کرد تا این وضعیت را برای خود تبدیل به فرصت نماید. از این رو رجب طیب اردوغان، که اکنون بر جایگاه ریاست جمهوری ترکیه تکیه زده، وارد معامله با اوباما شد. سه هفته قبل، روزنامه «جمهوریت» ترکیه گزارش داد که ترکیه برای حضور در ائتلاف علیه داعش چند شرط دارد. شرایطی که ترکیه مطرح کرده است، عبارتند از:

- به گروگان‌های ترک که به دست داعش اسیر شده‌اند، نباید هیچ گونه آسیبی برسد.

- توازن قدرت در منطقه نباید تغییر کند و در این زمینه، به شیعیانی که در بغداد قدرت دارند، نباید سلاحی ‌داده شود.

- روند حل و فصل مشکلات دولت ترکیه با کردها ادامه دارد. داشتن سلاح‌های غیرنظارت شده در این منطقه، تهدیدی برای امنیت داخلی ترکیه به شمار می‌رود.

- این عملیات نباید به تقویت دولت بشار اسد در سوریه منجر گردد.

با این وضعیت، در هفته قبل، پارلمان ترکیه، طرح پیشنهادی دولت این کشور برای مداخله نظامی در خاک سوریه و عراق به بهانه مبارزه با داعش را تصویب کرد.

دولت ترکیه نیز رسما اعلام کرد 10 هزار سرباز آمادۀ جنگی را در مرز سوریه مستقر کرده و در مبارزه با داعش مصمم به نظر می‌رسد. همچنین "احمد داودوغلو" نخست‌وزیر ترکیه طی سخنانی اعلام کرد: «هر اقدامی لازم باشد انجام می‌دهیم تا از ورود تروریست‌های داعش به "عین العرب" شهر مرزی سوریه جلوگیری شود.»

با این همه، ترکیه اهداف خاصی را در ائتلاف علیه داعش دنبال می کند. ترکیه شرایط ورود به این ائتلاف را با دو پیش شرط تعیین منطقه پرواز ممنوع بر فراز یک سوم خاک سوریه و به طور مشخص استان های همجوار با ترکیه و تغییر اهداف و سیاست گذاری های ائتلاف مذکور از مبارزه با داعش به مبارزه تا نابودی دولت سوریه به ریاست بشار اسد رییس جمهور سوریه اعلام نموده است؛ گفتنی است که طرح موضوع تعیین منطقه پرواز ممنوع در خاک سوریه،  به دور از واقعیات موجود جهانی و قوانین حقوقی بین المللی بوده، چرا که مطابق قوانین بین المللی ایجاد منطقه پرواز ممنوع بر فراز سوریه در صلاحیت شورای امنیت سازمان ملل متحد قرار دارد و در شورای امنیت، روسیه و چین حاضر نخواهند بود چنین وضعی شکل گیرد.

در هر حال، این شرایط سختگیرانه ترکیه علیه دولت بشار اسد، به معنای این است که ترکیه همچنان از کارت داعش و دیگر گروه های تروریستی می خواهد استفاده کند. البته این به این معنا نیست که آمریکا و دیگر همراهان او به ویژه عربستان، داعش را تماما کنار گذاشته اند و آن را دشمن دائمی خود می دانند. ائتلاف آمریکا و همراهانش علیه داعش به معنای ائتلاف برای نابودی داعش نیست، بلکه ائتلاف برای به خط کردند دوباره داعش در مسیر اهداف خویش به ویژه در سوریه است.

اکنون داعش در مناطق کردنشین سوریه عملیات می کند و صحنه درگیری در این مناطق جدی است. به طور مشخص درگیری ها در اطراف شهر عین العرب (کوبانی) شدت زیادی دارد. داعش نزدیک به 60 روستای شهر عین العرب را اشغال کرده و اعضای داعش پس از درگیری خیابانی با مدافعان این شهر، سه منطقه صنعتی، مقتل‌الجدیده و کانی آرابانی در شرق شهر کوبانی (عین العرب) را اشغال کردند.
 

 گروه تروریستی داعش یکشنبه گذشته (13 مهرماه) کنترل قسمتی از تپه راهبردی مشی النور مشرف بر شهر عین العرب یا کوبانی  را به دست گرفته بود. به دنبال وخامت اوضاع و شدت حملات داعش، نیروهای کرد سوری از تمامی شهروندان خواسته‌اند کوبانی را ترک کنند. شهر کوبانی یکی از نقاط استرتژیک در مرز ترکیه و سوریه به شمار می‌رود و طی سه هفته گذشته به شدت تحت محاصره سنگین داعش بوده است.

 تروریست های داعش علاوه بر شهر کوبانی، در حسکه نیز با کردها درگیر شدند و به وسیله 2 خودروی بمبگذاری شده به دو مرکز نیروهای کرد حمله کرده و 30 نفر را کشتند. البته اوضاع در دیگر مناطق سوریه به نفع دولت سوریه است. جدیدترین اخبار گویای این است که درگیرهای شدیدی میان ارتش سوریه و گروههای تروریستی در شمال و ریف دمشق ادامه دارد و نیروی هوایی در پنج استان این کشور،‌ مواضع تروریست ها را بمباران کردند، که بر اثر آن دهها تن از آنان کشته یا زخمی شدند.

در بحبوحه اوضاع مناطق کردنشین سوریه و بازی دوگانه ترک ها با کارت داعش، علاوه بر این که به پیش روی داعش، کشتار غیرنظامیان و آوارگی شمار زیادی از مردم کوبانی انجامیده، اوضاع داخلی ترکیه را تحت الشعاع قرار داده و کردهای ترکیه در اعتراض به سیاست های دوگانه آنکارا با داعش، به خیابان ها ریخته اند. ده‌ها هزار نفر روز سه‌شنبه (۱۵ مهر، ۷ اکتبر) به خیابان‌های ترکیه آمدند و علیه عدم مداخله دولت این کشور در دفاع از شهر کوبانی سوریه در برابر پیکارجویان تکفیری داعش تظاهرات کردند. دست‌‌کم ۱۲ نفر در اعتراض کردهای ترکیه به مداخله نکردن دولت این کشور در دفاع از شهر کوبانی کشته و ده‌ها نفر مجروح شده‌اند. آنکارا تهدید کرده است از خشونت بیشتری علیه معترضان استفاده می‌کند.

 به گزارش‌ روزنامه‌های ترکیه این اعتراض‌ها بیشتر در استان‌های کردنشین شرق و جنوب این کشور برگزار شد. همچنین، معترضان در شهرهای استانبول و ترکیه با نیروهای امنیتی درگیر شدند. در درگیری‌های پلیس با معترضان در شهر دیار بکر، بزرگ‌ترین شهر کردنشین جنوب شرق ترکیه، پنج نفر کشته شدند. در درگیری‌های شهر واراتو در استان موش ترکیه نیز یک جوان ۲۵ ساله کشته و دست‌کم شش نفر زخمی شدند. همچنین، درگیری پلیس ترکیه با معترضان در شهرهای ماردین و سعرد چند کشته بر جا گذاشت و یک نفر نیز در شهر باتمان کشته شد.

 در همین حال، "علی اومری"، دبیرکل "جنبش ملی کُرد برای تغییر مسالمت آمیز" در سوریه، ترکیه را به همدستی با داعش در محاصره شهر عین العرب (کوبانی) متهم، و تهدید کرد که دامنۀ درگیری های این شهر را به استانبول و آنکارا خواهد کشاند. وی تصریح کرد: نیروهای کُرد رو در رو با عوامل داعش می جنگند، اما ترکیه از داعش برای تصرف عین العرب حمایت می کند. اومری خاطرنشان کرد: بان کی مون، دبیر کل سازمان ملل متحد، می گوید که در پی کمک کردن به عین العرب است ولی باید از وی پرسید که چگونه می تواند به عین العرب کمک کند در حالی که این شهر تحت محاصره داعش و ارتش ترکیه است و پیش بینی می شود که حلقه محاصره با گذشت زمان تنگ تر شود. وی، دولت ترکیه را به حمایت مالی از داعش متهم کرد و افزود: کُردهای سوریه از دولت قانونی بشار اسد حمایت می کنند و همچنان به دفاع از شهر عین العرب، رأس العین، الحسکه، القامشلی ، دمشق و درعا خواهند پرداخت و از ذره ای از خاک سوریه چشم پوشی نخواهند کرد.

مسلما ا��ن اوضاع به نفع ترکیه نخواهد بود و " ماهی گرفتن از آب گل آلود" بار دیگر مقامات ترک را پشیمان خواهد کرد. این بار بازی سران آنکارا با کارت داعش، تبعات آن را در ایجاد ناآرامی در خیابان های استانبول و آنکارا نشان خواهد داد. این اعتراضات در حالی که جامعه ترکیه از اعتراضات مدنی سال قبل در پارک گزی استانبول دست نکشیده است، می تواند دولت ترکیه را در داخل با بحران مواجه کند. شاید ترکیه به نیروی نظامی خود جهت جلوگیری از حملات احتمالی داعش به ترکیه اطمینان داشته باشد، اما قطعا نمی تواند با نیروی پلیس، اعتراضات داخلی خود را سرکوب کند و اوضاع را آرام نماید./