همگرایی شرقی در برابر تهدیدات غربی

علی موحد

دکتر حسن روحانی، رئیس‌جمهور اسلامی ایران چهارشنبه سفری رسمی به روسیه داشت. این سفر در حالی صورت گرفت که بسیاری از ناظران سیاسی و اقتصادی آن را سفری مهم می‌دانند که به نوبه خود، دارای پیام و ارزش‌های قابل‌توجهی است.

این سفر چهار بعد داشته است. اول؛ حضور در نشست سران شانگهای که ایران در جایگاه عضو ناظر، نقشی فعال و مؤثر را در آن ایفا می‌کند. سازمان شانگهای شامل شش عضو اصلی، یعنی روسیه، چین، قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان و ازبکستان و پنج کشور ناظر، یعنی هند، پاکستان(که البته این دو کشور در اجلاس اخیر جزو اعضای اصلی بودند)، ایران، افغانستان و مغولستان است. بلاروس و ترکیه و سریلانکا طرف گفت‌وگو هستند و کشورهای سوریه، آذربایجان، ارمنستان، بنگلادش و نپال نیز درخواست عضویت داده‌اند. سازمان همکاری شانگهای که از سال 1380 فعالیت خود را آغاز کرده است، نسخه تحول‌یافته سازمان شانگهای 5 است که در سال 1375 تأسیس شده و تا به حال 14 اجلاس سران را برگزار کرده است.

دوم؛ حضور در نشست کشورهای نوظهور موسوم به بریکس به‌مثابه میهمان ویژه است. بریکس، سازمانی است متشکل از کشورهای برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی که به صورت مقدماتی، کار خود را از سال 1380 و به صورت رسمی از سال 1388 آغاز کرده است. بریکس برنامه‌های متعددی از جمله ایجاد یک بانک توسعه با 100 میلیارد دلار اعتبار را در دستور کار دارد.

نکته قابل توجه درباره بریکس آنکه، اعضای این اتحادیه در نشست خود در مسکو به موضع‌گیری در قبال دخالت‌های غرب در افغانستان، عراق، سوریه و... پرداخته و بر لزوم وحدت جهانی در برابر تروریسم و یک‌جانبه‌گرایی غرب تأکید کردند. رویکردی که نشان می‌دهد بریکس در حال تبدیل شدن به ساختاری فراتر از امور اقتصادی است که می‌تواند نقشی مهم در معادلات جهانی ایفا کند.

سوم؛ حضور در اجلاس اوراسیا است. اتحادیه اقتصادی اوراسیا نیز که با حضور سه کشور روسیه، بلاروس و قزاقستان از سال گذشته کار خود را آغاز کرده، بیشتر بر حوزه مسائل گمرکی و تسهیل تجارت بین کشورهای عضو متمرکز است. وجود تعرفه پایین واردات در این اتحادیه، کشورهای مختلف از جمله ایران را به همکاری با این اتحادیه علاقه‌مند کرده است.

چهارم؛ توسعه مناسبات میان جمهوری اسلامی ایران و روسیه است که در دیدار رؤسای جمهور دو کشور بر آن تأکید شد. طرفین با تأکید بر ظرفیت‌های گسترده دو کشور، خواستار توسعه مناسبات در ابعاد مختلف شدند تا ضمن تأمین نیازهای طرفین، اقدامی در مقابله با طرح‌های غرب برای برهم زدن ثبات اقتصادی و جایگاه منطقه‌ای و جهانی ایران و روسیه باشد.

دکتر روحانی پس از بازگشت به کشور و در بدو ورود به تهران، با اشاره به دیدار خود با ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهوری روسیه گفت: در این دیدار اقدامات انجام شده برای توسعه مناسبات تهران - مسکو در دوره فعالیت دولت یازدهم مرور و برنامه‌های آتی برای تقویت این روابط بررسی شد.

به نوشته خبرگزاری اینترفکس، پوتین در ابتدای نشست بریکس به خبرنگاران گفت: روابط تهران و مسکو با وجود تمام محدودیت‌ها، توسعه‌ای مثبت داشته است. پوتین با تقدیر از رئیس‌جمهور به دلیل پذیرش دعوت برای حضور در نشست بریکس، گفته است: «ایران، شریک سنتی و قابل اتکای ماست. روابط ما به صورتی مثبت توسعه یافته و خواهد یافت.»

این چهار مؤلفه مهم در سفر روحانی به روسیه در حالی محقق شد که مواضع کشورهای حاضر در نشست بریکس و شانگهای و مذاکرات دوجانبه‌ای که رئیس‌جمهور با سران برخی از کشورها داشتند، دارای نکات قابل توجه و برجسته‌ای است.

اولاً؛ حضور فعال ایران در نشست‌های شانگهای و بریکس نشان داد که ادعای غرب مبنی بر انزوای جهانی ایران ادعایی واهی است، چنانکه نشست شانگهای بر عضویت دائم ایران در این پیمان منطقه‌ای تأکید کرد و بریکس نیز همگرایی با ایران را زمینه‌ساز ارتقای جایگاه و پدیدآورنده دستاوردهای بسیار برای آن دانست.

آنچه در مسکو روی داد نشان داد که مؤلفه‌‌های اقتصادی بسیاری پیش‌روی ایران به صحنه جهانی قرار دارد و ادعای غرب مبنی بر اینکه خود را تنها گزینه اقتصادی برای برون‌رفت ایران از چالش‌های اقتصادی معرفی می‌کند، صرفاً یک فریب و تصور باطل است که برای تسلیم‌سازی ایران در برابر زیاده‌خواهی غرب مطرح می‌شود.

ثانیاً؛ حمایت‌های گسترده حاضران در این اجلاس‌ها از حقوق هسته‌ای ایران و مواضع ایران در مذاکرات هسته‌ای ایران و گروه 1+5 نشانگر اعتماد جهانی به ایران و اذعان همگان بر لزوم دستیابی آن به حقوق هسته‌ای‌اش است. این تأکید را باید سندی دیگر بر واهی بودن ادعای غرب دانست که با نام نگرانی جهانی از فعالیت‌های هسته‌ای ایران، خواستار تعطیلی دستاوردهای هسته‌ای ایران است.

نکته قابل توجه آنکه؛ حاضران در این نشست‌ها خواستار همگرایی سراسری با حضور ایران در مبارزه با تروریسم شدند که نشانگر اذعان جهانی بر نقش و جایگاه ایران در برقراری ثبات و امنیت جهانی است که دروغ بوده و ادعای غرب مبنی بر تروریسم بودن ایران را مورد تأکید قرار می‌دهد.

به هر تقدیر می‌توان گفت که؛ سفر روحانی به روسیه نشانه‌ای دیگر بر ظرفیت‌های گسترده ایران و نقش و جایگاه آن در معادلات جهانی است که واهی بودن انزوای ایران و لزوم رویکرد به غرب برای به اصطلاح خروج از انزوا را نشان می‌دهد. تقویت جایگاه ایران در بریکس و شانگهای می‌تواند مؤلفه‌ای مهم در تقویت اقتصادی کشور و نقش‌آفرینی ایران در اقتصاد جهانی باشد، در حالی که جهانیان اذعان دارند این نقش‌آفرینی و گرایش جهانی به ایران برگرفته از دستاوردها و پیشرفت‌های بومی ایران و تسلیم نشدن جمهوری اسلامی در برابر زیاده‌خواهی غرب است. اجلاس‌های مذکور با حضور ایران را می‌توان نشست‌هایی برای تقویت همگرایی شرقی در برابر تهدیدات غربی دانست که محقق شدن مصوبات آنها از جمله رویکرد همگانی به طرح‌های ارائه شده از سوی ایران می‌تواند زمینه‌ساز شکست طرح‌های سلطه‌گرایانه غرب شود.