بررسی رویکرد جدید روسیه در حمایت از سوریه/فرزان شهیدی

پایگاه بصیرت؛ گروه بین الملل: این روزها اخبار مربوط به افزایش کمک های روسیه به سوریه تا حد اعزام نیروی نظامی، توجه محافل مختلف را به خود جلب کرده است. روسیه به عنوان هم پیمان راهبردی سوریه، از ابتدای بحران در این کشور تا کنون، در کنار دمشق ایستاده است. عمده حمایت های مسکو از سوریه در حمایت های سیاسی در سطح بین الملل به ویژه در مجامع رسمی (مانند شورای امنیت) خلاصه شده است و البته روند کمک های تسلیحاتی نیز همچنان ادامه دارد. زمزمه حضور نظامیان روسی در سوریه، اما موضوع تازه ای است که از ابعاد مختلف قابل بررسی می باشد.

تغییر معادلات میدانی

با توجه به آن که طی چند ماه گذشته، معادلات میدانی در سوریه به نفع گروه های تروریستی و حامیانشان در جبهه ضد سوری رقم خورده است، روسیه تصمیم گرفته است کمک های خود را به سوریه افزایش دهد. علاه بر سقوط ادلب و تدمر، گروه های تروریستی تا نزدیکی لاذقیه، زادگاه بشار اسد، رسیده و جبهه دمشق نیز در اکثر خطوط تماس میان گروه های افراطی همچون «جیش الاسلام» به رهبری زهران علوش از یک سو، و نیروهای نظامی ارتش و شبه نظامیان حزب الله از سوی دیگر، گشوده شده است.

 در شمال نیز گروهک تکفیری «جیش الفتح» در جبهه‌های شمالی با تصرف ادلب به منطقه حائل میان نیروهای بشار اسد و مخالفانش در «سهل الغاب» رسیده است.

در غرب منطقه دهکده‌ای «جورین» وجود دارد که برخی آن را «لنینگراد» نیروهای بشار اسد لقب داده اند. یعنی اگر سقوط کند، مخالفان تا لاذقیه پیشروی خواهند کرد.

به گفته برخی کارشناسان حمایت های تازه روسیه فقط به مساله افزایش حجم کمک های نظامی محدود می شود و در حال حاضر روسیه قصد ورود مستقیم به صحنه سیاسی سوریه را ندارد، اما طبق برخی گزارش ها، نیروهای واکنش سریع روسیه وارد سوریه شده و در پایگاهی در نزدیک شهر دمشق مستقر شده اند. همچنین خبرهایی درباره ارسال تجهیزات جنگی تازه روسی به سوریه منتشر شده است، از جمله تحویل جنگنده‌های مدرن میگ ۳۱ به ارتش سوریه، انتقال آخرین محصولات زرهی روس مانند A ۸۲ که سال ۲۰۱۳ از آن رونمائی شد، انتقال یک پایگاه سیار کنترل پروازهای هوایی به فرودگاهی در جنوب لاذقیه، انتقال صدها نظامی روس و ایجاد اقامت ‌گاه‌های پیش‌ ساخته برای آن ها در لاذقیه و طرطوس.

ارتش سوریه در چند هفته گذشته استفاده از انواع جدید تسلیحات هوایی و زمینی روسی را آغاز کرده است؛ تسلیحاتی که به گفته کارشناسان نظامی، بسیار کارآمد و دقیق می باشند. این تحولات نشان می دهد موضع روسیه در قبال بحران سوریه ابعاد تازه و متفاوتی به خود گرفته است که احتمالا آثار و نتایج آن در هفته ها و ماه های آینده روشن خواهد شد.

به ادعای برخی منابع غربی، روسیه و ایران در حال آماده کردن طرحی برای آینده سوریه هستند، طرحی که بر تقسیم سوریه به مناطق نفوذ میان گروه‌های درگیر استوار است. برخی منابع عربی هم خبر داده ‌اند روسیه علاوه بر اعزام افسران عالی ‌رتبه،‌ به زودی تعدادی خلبان نیز به سوریه اعزام خواهد کرد تا هدایت جنگنده ‌های پیشرفته میگ ۳۱ و هواپیماهای جاسوسی را بر عهده بگیرند.

در هر حال تقویت کمک های نظامی به سوریه حاکی از آن است که مسکو درصدد حفظ سوریه به عنوان تنها منفذ راهبردی خود در خاورمیانه است. به گفته برخی ناظران، حتی اگر بشار اسد سقوط کند، روس‌ها حضور خود را در منطقه ساحلی در غرب سوریه تداوم بخشیده و اجازه ورود دیگر نیرو‌ها را نخواهند داد.

دلایل و انگیزه ها

درباره دلایل و انگیزه های افزایش حمایت های روسیه از سوریه، نکات مختلفی مطرح شده است. در بعد سیاسی با توجه به عدم دریافت نتایج مطلوب مسکو از رایزنی های دیپلماتیک برای حل و فصل بحران سوریه و عدم توجه کشورهای غربی به خواست این کشور، مسکو درصدد است مستقیما وارد معرکه شود تا صحنه را به نفع خود تغییر داده و طرف های مقابل را وادار به پذیرش خواست خود کند.

با توجه به تحولات سریع خاورمیانه به ویژه گسترش جریان افراط گری در منطقه، روسیه نقش مهمی را برای خود قائل است؛ اما نقطه اتکای مطمئنی برای ورود به خاورمیانه به جز سوریه ندارد. به عبارت دیگر سویه تنها پایگاه و عمق راهبردی مسکو است که روس ها از طریق آن می توانند بر روند مسایل خاورمیانه تاثیرگذار باشند و در سطح بین المللی نیز موضع خود را به عنوان یک قدرت جهانی تثبیت کنند.

به همین دلیل زمانی که معادلات در سوریه به نفع جبهه ضدسوری رقم می خورد، روسیه ناگزیر به ورود جدی تر در پرونده سوریه است. طی دو ماه اخیر روس ها تلاش زیادی کردند تا از طریق راه حل های دیپلماتیک، این نقش را ایفا کنند. در این راستا نشست های مختلفی میان وزیر خارجه روسیه از یک طرف و وزرای خارجه عربستان و آمریکا از سوی دیگر برگزار شد. اجلاس سه جانبه دوحه میان عربستان، آمریکا و روسیه نیز به همین منظور شکل گرفت .تماس های میان دستگاه سیاست خارجی روسیه و جریان های مخالف بشار اسد نیز در همین چارچوب قرار صورت گرفته است، اما پس از چند ماه تلاش در عرصه دیپلماتیک، روسیه هیچ دستاوردی کسب نکرده است؛ زیرا تمامی طرف های مذاکره کننده با روس ها، بر حذف بشار اسد تاکید داشتند. در واقع تاکید طرف مقابل این بود که پیش از انجام هرگونه همکاری مشترک برای مقابله با افراط گری و داعش، باید بحران سوریه حل و فصل شود و تنها راه حل بحران، کناره گیری بشار اسد از قدرت است. طبعا چنین شرطی مورد پذیرش روس ها قرار نگرفت، لذا وضعیت موجود آنان را به کمک های نظامی جدی تر به دولت بشار اسد و حتی حضور نظامی در این کشور سوق داد تا بدین وسیله موازنه قدرت را در منطقه تغییر دهند.

البته آمریکا و فرانسه اخیرا مواضع خود را در قبال بشار اسد و سوریه را تعدیل کرده اند، اما این تعدیل تنها پیرامون مذاکرات مربوط به تشکیل دولت فراگیر است. وزیر خارجه فرانسه در سخنانی اذعان کرد که سخن گفتن از کناره‌گیری بشار اسد به عنوان پیش شرط مذاکرات، بیهوده است. به رغم موضعگیری جدید فرانسه، مقامات این کشور همچنان نسبت به طرح روسیه بدبین هستند. وزیر خارجه فرانسه درباره پیشنهاد روسیه برای تشکیل ائتلاف بین المللی مبارزه با تروریسم با مشارکت دمشق تاکید کرد مسکو خواهان ائتلاف علیه تروریسم است، اما چنین چیزی با وجود بشار اسد ممکن نیست.

پیامدها

در باره حدود گسترش نظامی روسیه در سوریه بحث وجود دارد. بعید است روس ها بخواهند به صورت آشکار مداخله نظامی یا حضور نظامی در سوریه را گسترش دهند، چون چنین اقدامی واکنش جبهه ضدسوری اعم از غربی ها و نیز همسایگان سوریه را برخواهد انگیخت. برای نمونه ترکیه که یکی از اعضای مهم پیمان ناتو به حساب می‌آید، از حضور روسیه در سوریه ابراز نگرانی کرده و به همین منظور هفته گذشته میزبان رؤسای ستاد ارتش ۲۸ کشور عضو ناتو در شهر استانبول بود. رییس ستاد ارتش ترکیه در این جلسه هشدار داد امروز ترکیه میان سه بحران سوریه، عراق و اوکراین واقع شده است که نه فقط امنیت منطقه را تهدید می‌کنند، بلکه امنیت جهان را به مخاطره انداخته‌اند.

نگرانی از رشد داعش نیز از جمله اموری است که به ویژه از سوی کشورهای غربی مطرح شده است. روسیه نزد طرفداران داعش به ویژه افغان های عرب و چچنی ها، نماد ارتش اشغالگر سرخ است که سالیان دراز در افغانستان و چچن جولان می داد. اکنون با حضور این ارتش در سوریه، انگیزه تکفیری ها برای پیوستن به داعش و «جهاد» با ارتش سرخ دوچندان خواهد شد.

ترس سربازان روسی از فرو افتادن در باتلاق سوریه نیز از جمله اموری است که مانع حضور نیروی رزمی گسترده در سوریه خواهد شد. بنابر این عوامل، روسیه بیشتر سعی خواهد کرد کمک های نظامی به دولت بشار اسد صورت گیرد و حمایت ها از طریق حضور افسران نظامی، عمدتا در چهارچوب رایزنی و آموزش خواهد بود.

واکنش جبهه ضدسوری

به طور طبیعی غرب و به ویژه آمریکا، نگران اقدامات تازه روسیه در سوریه است. در واقع هرگونه تقویت و تشدید قدرت نظامی در بیرون از مرزهای روسیه از جمله اوکراین و اینک سوریه، موضوع نگران کننده ای برای غربی هاست. آمریکا می داند که اگر روسیه بخواهد تاثیرگذاری جدی بر بحران سوریه داشته باشد، امکان این که بخواهند موضوع سوریه را به روش خود حل و فصل کند، کمتر خواهد شد و عملا موازنه قدرت در منطقه به نفع جبهه حامی سوریه تغییر خواهد یافت.

از طرفی عربستان و دیگر کشورهای عربی و نیز ترکیه سعی داشتند که از طریق گفت وگو و برقراری روابط نزدیک با روسیه، این کشور را به سمت خود جلب کرده و ایران را در بحران سوریه تنها بگذارند، اما با اقدام جدید روسیه، اعراب و ترک ها به خواسته خود مبنی بر انزوای ایران و سوریه دست نیافتند.

در پایان باید گفت روسیه با افزایش حمایت نظامی از سوریه قصد دارد معادلات منطقه ای را به نفع خود رقم بزند و پیشروی های جبهه ضدسوری و ناکامی های میدانی دمشق را به نحوی جبران کند. تحولات روزها و هفته های آینده نشان خواهد داد که آیا رویکرد جدید مسکو در حمایت از سوریه به عقب نشینی جبهه ضدسوری خواهد انجامید یا این که پیامدهای دیگری برای این کشور و هم پیمانش سوریه، در برخواهد داشت؟/