دولت عربستان برای سرپوش گذاشتن بر ناکارآمدی سیاست‌های غلط داخلی و خارجی و از سوی دیگر برای ممانعت از نفوذ و توسعه دو چندان ایران دست به یک حرکت روانی در قالب اعدام شیخ نمر زد. اقدامی که متعاقب آن اعتراض ایران و سایر کشورهای مسلمان به‌خصوص شیعیان را در پی داشت و فرصت را برای انسجام و اتحاد از دست رفته گروه‌ها و کشورهای سنی مذهب در قالب ایران هراسی و شیعه هراسی فراهم کرد.
در منطقه ژئوپلیتیک و استراتژیک خاورمیانه که در طول تاریخ جایگاه برجسته‌ای را به خود اختصاص داده است، شاهد شکل‌گیری سه مدل حکومتی: اسلام سلفی‌گری و محافظه‌کار عربستان و کشورهای حوزه خلیج‌فارس، پسااسلامیسم در قالب حکومت سکولار کشورهای ترکیه، تونس... و از سوی دیگر مردم‌سالاری دینی و اسلام سیاسی انقلاب اسلامی ایران، در سطح دولت‌ها هستیم. رقابت و تنش گسترده‌ای میان این سه مدل برای نفوذ و حضور در منطقه همواره وجود داشته است.
به دنبال وقوع حوادث منطقه‌ای چون سقوط صدام، ظهور و بروز طالبان، بیداری اسلامی و مسئله سوریه، تنش و تعارض میان ایران و گروه موسوم به مقاومت با عربستان و هم‌پیمانان منطقه¬ایش افزایش یافته است. این رقابت امروزه در قالب جنگ نیابتی علیه ایران در عراق، سوریه، یمن، بحرین، لبنان و.. از سوی صاحبان دو مدل حکومتی (عربستان و ترکیه) دنبال می‌شود.
در پی ناکامی این کشورها در اهداف مدنظر خود و از سوی دیگر موفقیت و پیشرفت¬های چشمگیر ایران در مذاکرات هسته‌ای با گروه 1+5 برای برداشته شدن تحریم‌ها در قالب اجرایی شدن برجام، عربستان و هم‌پیمانانش برای تغییر موازنه قدرت به ضرر ایران و گروه‌های مقاومت، در یک حرکت از قبل تعیین‌شده اقدام به اعدام روحانی برجسته شیعیان کردند که متعاقب آن با حمله به سفارت عربستان، جنگ سفارتی و ائتلاف عربی ـ سنی در قالب قطع روابط دیپلماتیک در دستور کار قرار گرفت. در پژوهش حاضر به دنبال واکاوی و تحلیل علت حادثه هستیم
اعدام شیخ نمر با هدف تحریک شیعیان، ایران هراسی، شیعه‌هراسی و ایجاد ائتلاف علیه ایران
به دنبال حوادث کشتار حجاج ایرانی در عربستان و وقوع حوادث منا و سقوط جرثقیل در کعبه یکی از حوادث تنش‌آفرین در روابط ایران و عربستان در چند سال اخیر، اعدام شیخ نمر روحانی برجسته در عربستان بود که در نهایت منجر به هجوم به سفارت و کنسول گری عربستان و قطع روابط دیپلماتیک دو کشور از سوی عادل الجبیر، وزیر خارجه عربستان سعودی شد. مقارن همین خبر در پی احضار سفیر کشورمان توسط وزارت خارجه امارات متحده عربی، شاهد خبرهای مربوط به اعلام قطع رابطه کشور بحرین، سودان ، کویت، جیبوتی و... با ایران بودیم. این حادثه از زوایای مختلفی موردبررسی و تحلیل قرارگرفته است.
اعدام یکباره شیخ نمر بدون اعلام قبلی و آن‌هم در شرایطی که چند وقتی در زندان سعودی حضور داشت، شگفتی تحلیلگران سیاسی را با خود به همراه داشت. در این باره برخی از تحلیل¬گران معتقدند که به دنبال روی کار آمدن محمد بن سلمان که وزیر دفاع و جانشین ولیعهد عربستان است، رفتارهای سرزده و ناگهانی زیادی از وی رخ‌داده است؛ به طوری که رفتارها و سیاست‌های این کشور در قبال کشورهای منطقه چون سوریه، یمن، جمهوری اسلامی ایران و... رادیکال‌تر شده و از آن بافت محافظه‌کاری پیشین فاصله گرفته است؛ از سوی دیگر برخی به ناکامی غرب و عربستان در دستیابی به اهداف ایدئولوژیک ـ استراتژیک خود بر علیه گروه‌های مقاومت به‌طور اخص در جنگ‌های نیابتی در عراق و سوریه و از سوی دیگر به تثبیت اقتدار و هژمونی ایران در جریان مذاکرات هسته‌ای اشاره می‌کنند، که بازخورد آن را در تلاش رقبای ایران برای برهم زدن موازنه قوا به ضرر ایران و کاهش نفوذ گروه مقاومت در منطقه شاهدیم؛ بدین معنی که اینان به تاکتیک جدید به عنوان آخرین راهبرد در قالب جنگ سفارتی ـ روانی در قالب اعدام شیخ نمر روی آوردند، تا بتوانند از احساسات هویتی ـ ایدئولوژیک کشورهای عربی ـ سنی برای تأمین منافع خود در منطقه استفاده کنند.
کارشناس موسسۀ بروکینکز در آخرین مقاله‌اش پیرامون چرایی اعدام شیخ نمر از سوی عربستان می‌نویسد: ملک سلمان خاورمیانه را خارج از کنترلش می‌بیند، تحولات خاورمیانه و تغییر در ساختار سیاسی کشورها سعودی‌ها را گیج و بیش از همه نگران کرده است [ 2] . به دنبال ناکامی در اداره کشور و به‌طور اخص کشتار حجاج در حادثه سقوط جرثقیل و حادثه منا ابهت و هیمنه عربستان برای مدیریت حج و خادم امن حرمین شریفین در اغلب کشورهای مختلف مسلمان مخدوش شده است. از سوی دیگر ساختار قدرت و ماهیت پادشاهی مطلقه و موروثی رژیم سعودی، بسترساز تنش و کشمکش دائمی میان شاهزادگان آل سعود برای استیلا بر رقیب شده است؛ از همین رو در نبود قانون اساسی مدوّن و بی‌توجهی به رعایت حقوق شهروندی، همواره نارضایتی عمومی و نافرمانی مدنی در گستره سرزمینی حجاز وجود داشته که اغلب با سیاست مشت آهنین پاسخ‌داده‌شده است. از سوی دیگر می‌توان به گرفتار شدن عربستان در گرداب یمن و حمایت مالی ـ نظامی گسترده از تروریست‌های داعش و ناکامی هر چه بیشتر آن‌ها در منطقه اشاره کرد که دولت عربستان را با یک سردرگمی جدی مواجه کرده است[3] از این رو به نظر می‌رسد که دولت عربستان برای سرپوش گذاشتن بر ناکارآمدی سیاست‌های غلط داخلی و خارجی و از سوی دیگر برای ممانعت از نفوذ و توسعه دو چندان ایران دست به یک حرکت روانی در قالب اعدام شیخ نمر زد. اقدامی که متعاقب آن اعتراض ایران و سایر کشورهای مسلمان به‌خصوص شیعیان را در پی داشت و فرصت را برای انسجام و اتحاد از دست رفته گروه‌ها و کشورهای سنی مذهب در قالب ایران هراسی و شیعه هراسی فراهم کرد. عربستان به همراه دیگر متحدینش دنبال آن‌اند که فضای بین‌المللی ـ منطقه‌ای و افکار عمومی مردم منطقه را علیه ایران بسیج کنند و مدعی شوند ایران واقعاً تهدیدی برای منطقه به شمار می‌آید.
نتیجه‌گیری و یافته‌ها:
باید گفت که با وقوع انقلاب اسلامی و مطرح شدن مدل حکومتی جدید در خاورمیانه و جهان اسلام تحت عنوان اسلام سیاسی و حکومت مردم‌سالاری دینی، پایه‌های حکومت پاتریمونیالیستی ـ موروثی عربستان و کشورهای محافظه‌کار خلیج‌فارس سست شده است. مردم در ایران توانستند یکی از همین حکومت‌ها و هم‌پیمانان اصلی غرب در منطقه را تسلیم خواسته‌های خود کنند. همین امر باعث گردید تا از همان ابتدای انقلاب رویه و نگرشی تعارض‌آمیز میان ایران و عربستان به عنوان دو قدرت منطقه‌ای که هر کدام دنبال گسترش اهداف خود در منطقه بودند، بوجود آید. با وقوع موج بیداری اسلامی و سقوط دومینو وار حکام و پادشاه‌های وابسته غرب و عربستان، تنش و تعارض ایران و عربستان بیش از پیش نمایان شده ، چرا که عربستان این جریانات را مرتبط با اهداف و انگیزه‌های صدور انقلاب ایران در نظر گرفته است؛ ازاین رو سعی کرده با اقدامات گوناگون و خشونت‌آمیز، اعتراضات مردمی در کشور خود، یمن، بحرین و ... را سرکوب کند. برای پایان دادن به نفوذ و قدرت گروه‌های مقاومت در منطقه علاوه بر تلاش برای موج‌سواری بر حرکات و جنبش‌های مردمی، سعی کرده با همکاری برخی از قدرت‌های منطقه چون ترکیه، قطر، مصر و... و کشورهای غربی به حمایت‌های مالی ـ نظامی و انسانی گسترده از گروه‌های تروریستی( داعش) در دو کشور مهم و کلیدی منطقه یعنی عراق و سوریه بپردازد تا بلکه توازن ژئوپلیتیک و استراتژیک منطقه را به نفع خود تغییر دهد؛ اما به دنبال ناکامی در اهداف مذکور، ناتوانی در مدیریت مهم‌ترین مراسم جهان اسلام یعنی حج،گرفتار شدن در باتلاق یمن، موفقیت‌های ایران در مذاکرات برجام، عربستان و کشورهای هم‌پیمان خود دست به آخرین اقدام برای کاهش نفوذ و اقتدار ایران، با ایجاد ائتلاف با کشورهای منطقه به راه انداختن جنگ سفارتی و قطع روابط دیپلماتیک با ایران روی آورد. این حرکت که به دنبال اعدام یک روحانی برجسته اهل تشیع در عربستان رخ داد و به دنبال آن محکومیت‌های فراوان از سوی کشورهای مسلمان و سایر سازمان‌ها و نهادهای حقوق بشر در سطح جهان را در پی داشت. با حملات عده¬ای از مردم به سفارت عربستان در تهران بهترین بهانه دست عربستان آمد که افکار عمومی جهان برای ایران هراسی و شیعه هراسی آماده کند و از احساسات جوانان و کشورهای اهل سنت برای به دست گیری منافع خود نهایت استفاده را ببرد.
البته این سیاست عربستان تا کنون هیچ موفقیتی در پی نداشته است. امروز ایدئولوژی ایران در مقایسه با عربستان، همپوشانی و هماهنگی بیشتری با نظام بین‌المللی دارد. چرا که ایران با توجه به دارا بودن مؤلفه‌هایی چون بافت فرهنگی- اجتماعی، تاریخ و تمدن، جامعه مدنی، ساختار حکومت، تنوع اقتصادی، زایش سیاسی، ثبات و امنیت و علاقه‌مندی ایران به تعامل با منطقه، به عنوان بازیگری مسئول و قابل اطمینان خود را مطرح کرده است.
در این باره باید به راهکارهای ایران برای خنثی کردن این شرایط هم اشاره کرد: به دنبال شعارهای استکبارستیزی و حمایت از آرمان فلسطین به عنوان اهداف کلان انقلاب، ایران پتانسیل بیشتری برای جذب ملت‌های منطقه دارد، از سوی دیگر حمایت‌های مالیـ نظامی عربستان، ترکیه ... از گروه‌های تروریستی به خصوص داعش که با اقدامات وحشیانه خود در قالب افکار تکفیری ـ سلفی اقدام به کشتار و اعدام بخش‌های مختلفی از مسلمانان زده است و از سوی دیگر سیاست‌های مطلوب ایران در مقابله مؤثر با هر گونه تروریسم، وجهه منطقه‌ای ـ بین‌المللی ایران به‌عنوان کشور خواهان صلح و ثبات در منطقه افزایش یافته است. .
منابع:
1- دوستی،محمدمهدی(1391) کالبدشکافی مخالفان دولت سوریه، فصلنامه مطالعات راهبردی جهان اسلام،مش 50 .
2- میریوسفی، علیرضا( 1394) تنش در روابط عربستان و ایران و جعبه سیاه آمریکا : سه‌شنبه 29 دى 1394 در :
http://www.irdiplomacy.ir/fa/page/19557573- خدایی ، زهرا(1394) گفت و گو با نوذر شفیعی : باید سیاست‌های تهاجمی عربستان مدیریت شود/ ریاض دنبال تشدید تنش‌های سیاسی و روانی است: سه‌شنبه 22 دی 1394
