- صفحه نخست
- |
- استان ها
- |
- بین الملل
- |
- سیاسی
- |
- چند رسانه ای
- |
- اقتصادی
- |
- فرهنگی
- |
- حماسه و جهاد
- |
- صبح صادق
- |
- صدای انقلاب
- |
- محرومیت زدایی
(روزنامه اطلاعات – 1395/05/07 – شماره 26498 – صفحه 12)
واکاوي ماهيت کودتا در ترکيه
اصولا ماهیت کودتای نظامی تمام عیار نه توسط یک گروه کوچک که با حمایت تمامی ارکان نظامی اجرا می شود و طی آن مراکز رسانه ای، اقتصادی، فرودگاه‌ها و مراکز حساس دولتی تسخیر می شوند؛موضوعی که در کودتای اخیر ترکیه شاهد آن نبودیم و دیدیم که اقدام شمار کمی از نظامیان ترک ظرف چند ساعت به شکست انجامید.
خبرگزاری مهر نوشت، خبر به تسخیر درآمدن فرودگاه آتاترک و بسته شدن پل‌های تنگه بسفر توسط نیروهای نظامی کودتاچی شوکی غیر منتظره را به ترکیه وارد کرد. خبری که توسط نخست وزیر این کشور تائید شد. اما حقیقت ماجرا چیست؟ترکیه بعد از ۳۶سال با یک کودتای نظامی از پیش طرح ریزی شده روبرو شد.
در این کودتا دو فروند هواپیمای اف ۱۶نزدیک کاخ ریاست جمهوری مورد هدف قرار گرفت، مجلس توسط بالگرد جنگی بمباران شد که بلافاصله مورد هدف قرارگرفته و سرنگون شد، ساختمان شرکت ترک ست سازنده ماهواره‌های مخابراتی مورد حمله قرار گرفت که طی آن شماری پلیس و غیرنظامی کشته شدند و هتلی که اردوغان در شهر مرمریس در آن اقامت داشت بلافاصله پس از خارج شدن وی از هتل مورد حمله یک فروند بالگرد نظامی قرارگرفت که تا به این ساعت در مورد خسارات جانی و مالی آن خبری منتشر نشده است.
بلافاصله پس از انتشار اخبار کودتا، اخبار درگیری‌های شدید بین مردم و پلیس از یک سو و کودتاچی‌ها از سوی دیگر به صورت پی در پی در صدر اخبار قرار گرفت و در پس بمباران خبری، اردوغان رئیس جمهوری و بینالی ایلدیریم نخست وزیر و دیگر مقامات عالیرتبه بر دست داشتن گروه فتح الله گولن که به ادعای آنها وی هدایت تشکیلات موازی دولت ترکیه را به عهده دارد تاکید کردند. در همین حال اما، گولن که در پنسیلوانیای آمریکا زندگی می‌کند، با انتشار بیانیه ای نه تنها دست داشتن در کودتای نظامی را رد کرد، بلکه آن را به شدت محکوم کرد.نکته آنکه؛ اصولا ماهیت کودتای نظامی تمام عیار نه توسط یک گروه کوچک نظامی که با حمایت تمامی ارکان نظامی اجرا می شود و طی آن مراکز رسانه ای، مراکز اقتصادی مانند نیروگاه‌های برق، فرودگاه‌ها و مراکز حساس دولتی تسخیر شده و تمامی نیروها اعم از زمینی، دریایی و هوایی هماهنگ عمل کرده و در طی کوتاه ترین زمان ممکن کار را یکسره می کنند.
یادآور می شود در دو کودتای نظامی مورخ ۲۷می ۱۹۶۰و ۱۲سپتامبر ۱۹۸۰نظامیان کشور حکومت مطلق را به دست گرفتند.
در سال‌های ۱۹۷۱و ۱۹۹۷هم با کودتایی پست مدرن حکومت‌های وقت مجبور به استعفا شدند. بدین معنا که این کشور در ادوار مختلف طعم کودتا را به خوبی چشیده و با ماهیت آن کاملا آشنا هستند.از سوی دیگر با نگاهی اجمالی به سیاست‌های اردوغان از بدو به دست گرفتن قدرت تا به امروز، متوجه می شویم که وی همواره درصدد تصفیه ارتش بوده است.
وی که از سال ۲۰۰۲تا به امروز به مدت ۱۴سال یک تنه بر ترکیه حکومت کرده است، تصمیم دارد با تغییرات بنیادی در قانون اساسی، سیستم اجرایی کشور را از پارلمانی به ریاستی تبدیل کرده و با ادامه دوره ریاست جمهوری اش قدرت مطلق سیاسی کشورش باشد.در حقیقت روند معکوس رویاهای اردوغان از زمانی کلید خورد که بحث تشکیلات کودتاچی «ارکنه کن» (هنوز صحت و سقم وجود فیزیکی این تشکیلات اثبات نشده است) و دستگیری نظامیان و شروع دادگاه آنان در سال ۲۰۰۷همواره در صدر بحران‌های داخلی ترکیه قرار گرفت و به کرات باعث شده تا نظامیان سکولار و حزب حاکم رو در رو قرار گیرند.
ولی رجب طیب اردوغان از این حربه به خوبی استفاده کرد و توانست بال و پر نظامیان را در تصمیم‌گیری‌های سیاسی داخلی و حتی خارجی کشور کوتاه کند و به نوعی جبهه سکولار را در آن کشور تضعیف کرده و زمینه تغییرات اساسی در نظام جمهوری ترکیه را فراهم آورد.در کودتای اخیر ملاحظه می‌کنیم که یک گروه کوچک نظامی برای ساقط کردن دولتی که نزدیک به ۱۴سال ریشه‌های نظامیان خشک کرده وارد عمل می شود. به این دلیل است که برخی این سئوال را می پرسند که آیا اصولا در ترکیه کودتایی صورت گرفته یا سناریویی از پیش طراحی شده برای رسیدن به بعضی اهداف سیاسی بوده است؟
کودتا برای تحقق اهداف اردوغان سودمند خواهد بود
در همین حال،رئیس دانشکده علوم سیاسی دانشگاه آلاباما آمریکا معتقد است که در فردای بعد از کودتا اردوغان راحت تر خواهد توانست اهداف سیاسی خود را داخل پیش ببرد که تغییر ساختار سیاسی یکی از آنهاست .
کودتای نظامی در حالی در ترکیه به شکست انجامید که چند ساعتی از وقوع آن نمی گذشت. برخی معتقد هستند که متعاقب این کودتا اردوغان راحت تر خواهد توانست خواست خود مبنی بر تغییر نظام سیاسی ترکیه از پارلمانی به ریاستی را دنبال کند .خبرگزاری مهر در گفتگو با پروفسور نادر انتصار رئیس دانشکده علوم سیاسی دانشگاه آلابامای جنوبی آمریکا به بررسی دلایل کودتای نظامی در ترکیه و تبعات آن پرداخته که در ادامه می آید.
دلایل اصلی وقوع کودتای نظامی در ترکیه چه بود؟
*دلایل زیادی برای تلاش جهت این کودتا وجود دارد. هیچ عشق گمشده ای بین حاکمان حزب عدالت وتوسعه و عناصری خاص از ارتش وجود ندارد. اردوغان تلاش‌های زیادی برای پاکسازی افسران ارتش انجام داده است. همچنین وی تلاش‌هایی برای پاکسازی عناصر سکولار ارتش ترکیه که مخالف سیاست‌های داخلی و خارجی اردوغان هستند انجام داده است.اما هنوز زود است که بخواهیم مشخص کنیم که این کودتا توسط چه کسانی صورت گرفته است.
چه جریان‌هایی پشت این کودتا بودند؟
** بله عرض کردم خیلی زود است که مشخص کنیم چه عواملی پشت این کودتا قرار داشتند. مسلما رهبران عالیرتبه ارتش ترکیه پشت این کودتا نبوده اند. به عبارت دیگر کودتا به شیوه ای مشخص رهبری شده است؛ شیوه ای که مطابق آن رهبران عالیرتبه غیر نظامی دولتی فوراً بازداشت شدند.
چرا این کودتا زود شکست خورد؟
در یک تحلیل سطحی می‌توان گفت یک دلیل شکست کودتا عدم سازماندهی خوب آن بوده است. حتی می توان تحلیل کرد چون احزاب مخالف از آن حمایت نکردند زود شکست خورد. در این خصوص توجه داشته باشید حتی حزب طرفدار کردها نیز کودتا را محکوم کرد.برخی کودتا را کار خود اردوغان می دانند.
در این برهه زمانی شواهدی برای تأیید این نظر وجود ندارد.
** برخی معتقدند با شکست این کودتا اردوغان تغییر نظام سیاسی از پارلمانی به ریاستی و تسویه حساب در ارتش ترکیه را با دست بازتری دنبال می کند نظر شما چیست؟
* اردوغان مسلما از شکست کودتا سود خواهد برد. او بعد از این کودتا قدرت خود را تحکیم خواهد کرد. او قانون اساسی را برای رسیدن به اهدافش تغییر خواهد داد و در مواجهه با مخالفانش با شدت و حدت بیشتری برخورد خواهد کرد و از آنها انتقام جویی خواهد کرد.
پاسخ به ۵ پرسش کلیدی درباره کودتای ترکیه
نوزده سال از آخرین باری که ژنرال‌ها در ترکیه توانستند با فرآیندی غیر دموکراتیک قدرت را در این کشور تغییر دهند، گذشته است. جایی که در کودتای پست مدرن ۱۹۹۷، ارتش این کشور، توانست بدون خونریزی نجم الدین اربکان را از قدرت کنار بزند. از آن سال‌ها بسیار گذشته و در این سال‌ها بسیار از قدرت نظامیان این کشور کاسته شده است.
مطابق موازین کپنهاک، ترکیه به سمت محدود کردن دخالت نیروهای نظامی در روندهای غیر نظامی پیش رفته است. اما کودتای ۲۰۱۶را چگونه باید مطالعه و تحلیل کرد؟
۱- کار چه کسی بود؟
ژنرال‌های میانی ارتش
آنطور که در اخبار آمده بدنه میانی ارتش این کودتا را مدیریت و به انجام رسانده است. عدم حضور ژنرال‌های عالیرتبه در این کارزار از تسویه نیروهای غیر سمپات به اردوغان و حکومت عدالت و توسعه مربوط می‌شود.
ژنرال‌هایی که عادت کرده بودند هر 10 سال یکبار از روندهای موجود در صحنه سیاسی نگران شوند و میراث آتاتورک را در معرض خطر ارزیابی کنند، مدت زمان نسبتا زیادی تحمل کردند تا یکبار دیگر پوتین‌های خود را به پا کنند و به خیابان‌ها بیایند و شهر را به تصرف خود در آورند.
۲- فتح‌الله گولن پشت این ماجرا بود؟
آنها که از نقش داشتن فتح الله گولن در کودتای اخیر سخن گفتند، احتمالا اطلاع چندانی از مناسبات سیاست و قدرت در ترکیه ندارند. فتح الله گولن که زمانی متحد کلاسیک رجب طیب اردوغان بوده، هیچگاه روابط نزدیکی با نظامیان و ارتش این کشور نداشته است. اردوغان که به قدرت رسیدن خود را تا اندازه بسیار زیادی مدیون و مرهون حمایت‌های پدر معنوی وقت خود (گولن) است در سال‌های اخیر و با جدی شدن اختلافات میان این دو، تمامی اقدامات علیه خود را به گولن و پنسیلوانیا نسبت داده است،اما کافیست کمی مناسبات قدرت در این کشور را بشناسید تا دریابید گولن از کمترین دامنه نفوذی در بدنه نظامیان و ارتش این کشور برخوردار است.
گولن و اردوغان بدنه و دامنه مشترکی از حامیان دارند و طبقات سنتی، بازریان و مذهبی‌های ترکیه از گروه‌های اجتماعی به شمار می‌روند که هم گولن و هم اردوغان روی آنها تاثیر و نفوذ دارند. بعید نیست تلاش برای نسبت دادن این کودتا به فتح الله گولن از سوی نیروهای نزدیک به اردوغان برای به حاشیه راندن هرچه بیشتر این شخصیت ذی نفوذ در جامعه ترکیه صورت گرفته باشد.
۳- آیا این یک کودتای نمایشی بوده است؟
ساعاتی پس از انتشار اخبار مربوط به کودتا، تحلیلی مبنی بر عامدانه و نمایشی بودن این کودتا از سوی رجب طیب اردوغان در رسانه‌های مجازی دست به دست شد. اما شواهد و قرائن اندکی برای اثبات این فرضیه وجود دارد. جنگنده‌ها بر فراز شهر به پرواز در‌می‌آیند. تانک‌ها شهر را اشغال می‌کنند، تلویزیون ملی ترکیه تسخیر می‌شود و بیانیه ارتش از آن قرائت می‌شود. تیراندازی در سطح شهر، انفجار در نزدیکی پارلمان، اشغال فرودگاه، کشته شدن بیش از 250تن، زخمی شدن بیش از 1500نفر و دستگیری بیش از 3000 نفر فقط برای نمایش اردوغان، کمی هزینه زیادی نیست؟ برای اردوغانی که انتخابات پارلمانی را با انواع اقسام راهکارهای معمول و غیر معمول برده است.
دوره ریاست جمهوری اش تازه آغاز شده است. هیچ تهدید امنیتی خارجی او و حکومتش را تهدید نمی‌کند. سیاست خارجی اش را به تازگی رختی نو در انداخته و با دوستان قدیم که دشمن شده بودند، از در آشتی در آمده است. در این شرایط چرا و با چه منطقی باید دست به این نمایش دوست نداشتنی بزند؟ البته که از این پس اقتدار و تسلط اردوغان بر امور بیشتر خواهد شد، اما شواهد برای اثبات نمایشی بودن این کودتا اصلا قانع کننده نیست.
۴- تاثیر کودتا بر آینده ترکیه چگونه خواهد بود؟
کودتا هم که واقعی بوده باشد، نمایش اردوغان در جذب و به صحنه آوردن نیروهایش ستودنی است. او با یک تماس فیس تایمی با تلفن همراه ورق را برگرداند.
طرفداران همیشه در صحنه اش بار دیگر دست یاری به سوی او دراز کردند و اجازه ندادند دوران سیاه کودتاها بار دیگر در این کشور رخ نمایی کند. رهبران احزاب جمهوریخواه خلق و دموکراتیک خلق‌ها که اصلی‌ترین رقبای عدالت و توسعه به شمار می‌روند به سرعت و پیش از اینکه نتیجه کودتا مشخص شود این روند را محکوم کردند.
صلاح الدین دمیرتاش که بیش از هر شخصیت سیاسی دیگری در ماههای اخیر اردوغان را به باد انتقاد گرفته هم از کودتا حمایت نکرد. این نشان از آن دارد هرچند انتقادات جدی نسبت به عملکرد اردوغان وجود دارد، اما دلیل نمی‌شود مخالفان، ارتش و نظامیان را به عدالت و توسعه‌ای که به هر حال از صندوق رای (ولو با تخلفاتی در برگزاری انتخابات) خارج شده، ترجیح دهند. به هر ترتیب پرواضح است که این اتفاق به سود اردوغان و گسترش دامنه نفوذ او بر امورات کشور خواهد انجامید. این کودتای نافرجام حتما اردوغان و ییلدریم را در پروسه تغییر قانون اساسی ترکیه و تبدیل نظام پارلمانی به ریاستی یاری خواهد کرد.
۵- کدامیک مطلوب ایران بود؟ وقوع کودتا یا نافرجامی‌اش؟
این واقعیتی انکار ناپذیر است که اردوغان در سال‌های اخیر، ادبیات تندی در قبال ایران در پیش گرفته، سیاست‌هایش در خصوص ما چندان دوستانه نبوده و نارضايتی‌ها و خصومت‌هایی را هم در تهران برانگیخته است.
همین اتفاق سبب شده برخی در ایران هر نوع تحت فشار قرار گرفتن اردوغان را مطلوب ارزیابی کنند و از هر شکستی که برای رجب طیب پیش آید استقبال کنند. حال آنکه شاید این نگاه چندان جامع نباشد. آلترناتیو اردوغان و عدالت و توسعه که حزبی اسلامگرا هستند چیست؟ رجوع به تاریخ نه چندان دور نشان می‌دهد روابط ایران و ترکیه در زمان حکمرانی سکولارها و نظامیان اصلا مناسب نبوده است.
دوران سلیمان دمیرل، مسعود ییلماز، تانسو چیلر و ... آینه خوبی برای توصیف روابط احتمالی ایران با نظامیان، سکولارها و لائیک‌های غیر اسلامگرا است. رصد مناسبات ایران و ترکیه طی چند دهه اخیر هم نشان می‌دهد بهترین مراودات میان تهران و آنکارا از زمان روی کار آمدن حزب عدالت و توسعه رقم خورده است.
از سوی دیگر فتح الله گولن که یکی دیگر از آلترناتیوهای اردوغان و عدالت و توسعه است، فردی با باورهای عمیق مذهبی، ضد شیعه و ضد ایران است و قدرت گرفتن او، حتما کار را برای روابط دوجانبه دشوارتر خواهد کرد. با این وجود اردوغان حتما از این پس با اعتماد به نفس بیشتری در سیاست داخلی گام برخواهد داشت.
از آنجا که سیاست خارجی امتداد سیاست داخلی است، این اعتماد به نفس به محیط منطقه‌ای هم تسری خواهد یافت و کار برای مراوده با این کشور به ویژه در پرونده‌هایی که اختلاف نظر جدی میان ما و ترکیه وجود دارد دشوارتر هم خواهد شد. ختم کلام اینکه بهتر بود هیچ کودتایی رخ نمی‌داد، اما حالا که رخ داده، همان بهتر که ناکام ماند، چرا که موفقیت کودتا با عنایت به بدنه اجتماعی حامی اردوغان به معنای شدت گرفتن ناآرامی‌های شهری در این کشور و ریشه گرفتن بحران کردی در مناطق شرقی آناتولی و احتمالا سرریز ناامنی‌ها به مناطق غربی ایران می بود. ضمن اینکه در شرایطی که منطقه آماده انفجار است و دور تا دور مرزهای جمهوری اسلامی ایران، تنش و ناآرامی و ناامنی است که حرف اول و آخر را می‌زند حتما افزوده شدن یک حوزه تازه بی‌ثباتی بحران خاورمیانه را مهار نشدنی‌تر می کرد و احتمال تسری این ناامنی‌ها به درون مرزهای ایران را بیشینه می‌کرد .
از سویی،یکی از تحلیلگران عرب زبان ضمن بررسی علل شکست کودتا در ترکیه به شرایط کنونی و آتی این کشور پس از این کودتای نافرجام پرداخته است. عبدالباری عطوان در تحلیلی درباره حوادث ترکیه نوشته است، کودتای نظامی در ترکیه شکست خورد زیرا تجربه دموکراتیک در ترکیه قوی است.
همین تجربه دموکراتیک موفق است که ثبات و امنیت و رشد اقتصادی را در این کشور به دنبال داشته و ترکیه را در ردیف کشورهای بزرگ منطقه ای قرار داده است. وی در ادامه می نویسد،ترکیه پس از کودتا، کاملا متفاوت با شرایط قبل از کودتا خواهد بود و به طور حتم تغییر خواهد کرد و تاثیرات و تبعات خود را در ظرف روزها و ماههای آتی خواهد گذاشت.
ائتلاف مخالفان با حاکمیت، ارتش با ملت، دشمنان اردوغان با همپیمانانش در مقابله با کودتا؛ همه اینها در جبهه دموکراسی است نه در جبهه دولت. این اولین درسی است که اردوغان در کنار دیگر درس‌های دیگری که در طی پنج سال اخیر که از آن غافل شد و آن را نادیده گرفت، باید مورد توجه قرار دهد و گرنه کشور در معرض تکان‌های بزرگ یا کوچک دیگری قرار خواهد گرفت.عطوان در ادامه می نویسد اردوغان همه قوای مجریه و مقننه را در چنگ خود گرفته است و به سرکوب مخالفان ادامه می دهد و رسانه‌ها و شبکه اجتماعی را در حیطه خود گرفت است؛ باید هم اکنون بداند که در اوج بحران این رسانه‌ها به کمک وی شتافته اند به گونه ای که به فیس بوک و توئیتر و اینترنت که آنها را بسته بود روی آورده است.
وی بیان کرد: ارتش ترکیه که با کودتاچیان برخورد کرد و فرمانده آن اعلام کرد زمان کودتا به سر آمده است، بار دیگر تاکید کرد ارتش ستون فقرات ثبات و امنیت کشور و ضامن روند سیاسی دموکراتیک است. این موضع اعتماد ملت ترکیه را به آن بازگردانید و جایگاه ملی بالایی به آن داد.
این موضوعی است که اردوغان و دیگران باید آن را مورد توجه قرار دهند چه از حیث مشورت چه از نظر هماهنگی با آن قبل از هر ماجراجویی سیاسی و نظامی که امنیت و ثبات را به خطر اندازد.
عطوان نوشت ما با دیدگاه‌هایی که بر این باورند موقعیت اردوغان پس از این کودتای نافرجام قوی تر خواهد شد نیستیم بلکه بر این باوریم که موقعیت وی بسیار ضعیف تر از هر زمان دیگر است. مبالغه نکرده ایم اگر گفته باشیم که وی دریافته است که سیاست‌های منطقه و بین‌المللی‌اش نتایج عکس داده و ترکیه را در معرض خطر قرار داده است.
از همین روست که تصمیم به بازگشت از این سیاست به سوی سیاست صفر مشکلات گرفته و گفتگوها با دشمنان خود در سوریه، روسیه، عراق، مصر و اسرائیل را برای کم کردن حالت بحران و کاستن از خشم نظامی و مردمی آغاز کرده است.
وی در ادامه اعلام کرد،نهاد نظامی ترکیه به خوبی از خطرات ماجراجویی نظامی حساب نشده آگاه است. زیان‌های مادی و انسانی این کشور را به سوی تلاش برای عادی سازی روابط با مسکو و پیوستن به جبهه ضد تروریسم با جدیت وا داشت. ترکیه اکنون از حجم طرح‌های کنونی برای تشتت منطقه آگاه است .عطوان نوشت: به طور حتم در هفته‌های آینده روند تلاش‌ها برای نزدیک شدن به سوریه و مصر بیشتر خواهد شد و اظهار نظر ییلدریم نخست وزیر ترکیه دو روز قبل از کودتا درباره تلاش برای بازگشت روابط با دمشق گواه این مدعاست.
اقدام وزارت خارجه ترکیه در فرا خوانی شبکه‌های مخالفان نزدیک به اخوان المسلمین و دستور العمل به آنها برای ضرروت توقف حملات به مصر و کشورهای حوزه خلیج فارس، تحول مهمی است که در راستای حمایت از شروط مصر برای عادی سازی روابط میان طرفین است.
وی می نویسد مشکلات امنیتی متوالی اعم از انفجارهای داعش در عمق ترکیه یا حملات پ ک ک و اخیرا کودتای نظامی نافرجام، صنعت گردشگری ترکیه که سالانه میلیارد‌ها دلار درآمد نصیب ترکیه می کند ویران کرده است و تاثیر منفی بر ترکیه به عنوان یکی از کشورهای با ثبات خاورمیانه گذاشته است.عطوان در ادامه بیان کرد با قطعیت نمی توان گفت که خطری که در کمین ترکیه است با کودتا به سر آمده است.
خطر مورد حمایت نیروهای خارجی و داخلی همچنان وجود دارد. به نظر ما، ملت ترکیه که حامی دولت در مقابله با کودتا و حافظ دموکراسی شد، در آینده سرکوب و سلب آزادی و سیاست‌های منطقه و بین المللی شتابزده و انفعالی را نخواهد پذیرفت.وی افزود: خطر تروریسم همچنان وجود دارد و افزایش نیز می یابد. نافرمانی نظامی ضربه مهلکی خورده است اما زبانه‌های آن در زیر خاکستر است. ادامه دارد...
ش.د9501533
