كودتا عليه اردوغان (بخش ششم)

* چه تحليلي از کودتاي نافرجام ديشب در ترکيه داريد؟

** کودتاي ترکيه اين واقعيت را نشان داد که ثبات و امنيت ترکيه همچنان مي تواند متاثر از کودتاي نظاميان به خطر بيافتد. با وجود اين خطر، يکي از تفاوت هاي کودتاي اخير با کودتاهاي پيشين در ترکيه اين بود که تومار اين کودتا خيلي سريع در هم پيچيده شد. از آن جايي که هماهنگي دقيقي ميان رهبران کودتا وجود نداشت و رهبران کودتا از پشتيباني مردمي و حزبي برخوردار نبودند، دولت و نيروهاي امنيتيِ تحت امر رييس جمهوري طي چند ساعت توانستند مديريت و کنترل اوضاع را در دست گيرند.

اکنون پليس، نيروهاي امنيتي، بخشي از ارتش و ژاندارمري که تحت امر حکومت اند، کنترل نظامي و امنيتي ترکيه را در دست دارند و مشکل خاصي در معادله هاي امنيتي فعلي ترکيه وجود ندارد. در شرايط کنوني ثبات و آرامش نسبي در ترکيه حاکم شده است اما شهرهاي آنکارا و استانبول هنوز از جو ملتهب و پرهيجاني برخوردارند. با وجود موفقيت دولت در مديريت بحران پيش آمده، بيم آن مي رود که نيروهاي کشف نشده کودتاگران دست به برخي اقدام هاي ضدامنيتي بزنند.

* چه گروه هايي پشت پرده اين کودتا هستند؟

** با وجود اين که رييس جمهوري ترکيه نظاميان وابسته به جريان فتح الله گولن را باعث و باني اين کودتا معرفي کرده است اما اين ادعا هنوز مورد ترديد است. هنوز مشخص نيست که کودتاگران زير امر گولن بوده اند يا خير.در ارتباط با پيشينه و نقش نظاميان در سياست ترکيه لازم به يادآوري است که در اين کشور نظاميان به طور سنتي خودشان را صاحب و پدر ملت ترکيه مي دانند. تاريخ ترکيه در دهه هاي گذشته نشان داده که آنان هر زمان احساس کنند اصول لاييسيته، کماليسم و دموکراسي به خطر افتاده است، وارد ميدان مي شوند و دست به کودتا مي‌زنند. از اين رو، احتمال آن وجود دارد که کودتاگران به جريان گولن ارتباطي نداشته و عده اي ژنرال و افسر عاليرتبه همفکر و مخالف دولت دست به اين کودتا زده باشند.

* اين کودتا چه پيامدهايي را در تحولات ترکيه خواهد داشت؟

** از لحاظ پيامدهاي منطقه اي، اين کودتا اعتبار ترکيه را زير سوال مي برد چرا که کودتاي اخير نشان داد ترکيه با حفره هاي امنيتي زيادي مواجه است. به رغم موفقيت دولت ترکيه در مقابله با گروه «پ.ک.ک» و برخي حوزه هاي سياست خارجي، کودتاي اخير نشان داد که دولت هنوز با مشکل هايي جدي مواجه است.از نظر داخلي نيز به دنبال کودتاي اخير، تنش ميان مخالفان و دولت بيشتر خواهد شد و ممکن است شکاف هايي ميان پليس و ارتش ايجاد شود زيرا برخي از نيروهاي ارتش در اين کودتا، نيروهاي پليس را خلع سلاح کرده اند.نکته مهم ديگر اين که حوادث پس از کودتا نشان داد دولت ترکيه هنوز از محبوبيت بالايي در ميان مردم برخوردار است. مردم اين کشور خيلي سريع به فراخوان عمومي رييس جمهوري و نخست وزير براي حضور در خيابان ها و مقابله با کودتاچيان پاسخ مثبت دادند. حضور گسترده مردم در خيابان ها شرايطي را ايجاد کرد که کودتاگران يا بايد به مردم شليک مي کردند يا تسليم مي شدند. همين امر منجر به شکست کودتاي اخير در ترکيه شد.

نگاهي به تاريخچه کودتا در ترکيه

«کمال آتاتورک» در اکتبر 1923 تاسيس ترکيه جديد را اعلام کرد و آنکارا را به عنوان پايتخت اين کشور قرار داد و اين در حالي بود که در دوره حکومت عثماني‌ها استانبول پايتخت بود.آتاتورک دوره‌اي از تقديس غربگرايي و سکولاريسم را به صورت کامل در ترکيه آغاز کرد؛ مردم را از پوشيدن لباس‌هاي سنتي منع کرد، مدارس ديني را بست، دادگاه‌هاي شرعي را لغو کرد و استفاده از حروف عربي را نيز ممنوع و حروف لاتين را جايگزين آن کرد.

کودتاي 27 ماه مي 1960

ترکيه در طول 5 دهه گذشته شاهد کودتاهاي بسياري بوده است اولين آنها در 27 ماه مي 1960 بود که دولت دموکراتيک منتخب مردم با کودتايي نظامي کنار زده شد.38 افسر به رياست ژنرال «جمال گورسل» تلاش کردند قدرت را در کشور به دست گيرند؛ در آن زمان کودتاچيان 235 ژنرال و 5000 افسر از جمله رئيس ستاد مشترک را برکنار کردند و فعاليت حزب دموکراتيک متوقف شد؛ «عدنان مندريس» نخست‌وزير و «جلال بايار» رئيس‌جمهوري به همراه شماري از وزرا بازداشت شدند و به زنداني در جزيره «يصي ادا» فرستاده شدند. در محاکمات پس از اين کودتا 15 نفر از مقامات سابق دولتي ازجمله عدنان مندرس نخست‌وزير برکنار شده به جرم خيانت به کشور و زير پا گذاشتن اصول کماليسم به دار مجازات آويخته شدند.پس از اين کودتا، سه کودتاي نظامي ديگر رخ داد که به سياست و اقتصاد ترکيه ضربات سختي وارد کرد .

کودتاي 12 مارس 1971

دومين کودتاي نظامي در ترکيه (طي مدت ذکر شده) در 12 مارس 1971 بود؛ اين کودتا در اوج درگيري سياسي ميان ترکيه و يونان بر سر جزيره قبرس و عليه دولت راستگراي «سليمان دميرل» رخ داد. اين کودتا برخلاف کودتاي اول هيچ تلفاتي نداشت، فقط چند تن از رهبران جنبش دانشجويي به اتهام نقض اصول قانون اساسي دستگير شدند.

12 سپتامبر 1980

اين کودتا تلخ‌ترين کودتاي ترکيه بود که ساعت سه نيمه‌شب 12 سپتامبر 1980 آغاز شد؛ ساعت 30/5 ابلاغيه‌اي از طرف «کنعان اورن» رئيس ستاد مشترک ارتش به «سليمان دميرل» (نخست‌وزير وقت)، «بولنت اجويت» (رهبر وقت حزب جمهوريخواه) و «نجم‌الدين اربکان» (رهبر حزب سلامت ملي) فرستاده شد که متن آن از قرار زير بود: «حکومت‌تان فسخ شد. عضويت پارلماني‌تان از بين رفت. دستورات آورنده ابلاغ‌نامه را اجرا کنيد».اين کودتا خونين‌ترين کودتاي تاريخ ترکيه بود؛ اورن در اين کودتا رسما رئيس‌جمهوري ترکيه شد وتا سال 1989 حکومت را در دست داشت. وي در سال 2014 به حبس ابد محکوم شد .

کودتاي 28 فوريه 1997

اين کودتا که به نام «کودتاي سفيد» شناخته مي‌شود عليه دولت «نجم‌الدين اربکان» انجام شد ؛ ارتش ترکيه با اعمال فشار بر دولت اربکان، وي را مجبور به استعفا کرد، در پي اين کودتا حزب «رفاه» تا سال 1995 قدرت را به دست گرفت.

15 جولاي 2016

اين کودتا در 15 جولاي با مستقر شدن يگاني از ارتش ترکيه در مدخل پل «بسفر» در استانبول و مسدود شدن مسير حرکت خودروها آغاز شد. بعد از آن هم اخباري از تيراندازي در آنکارا و پرواز جنگنده‌ها با ارتفاع کم خبر دادند.نيروهاي ارتش توانستند فقط براي ساعاتي محدود کنترل تلويزيون دولتيTRT و فرودگاه آتاتورک استانبول را به دست بگيرند.اما تنها ساعاتي بعد مقامات ترکيه از شکست کودتا خبر دادند.

بازيگران و بازيگردانان کودتا در ترکيه

يک کارشناس مسائل بين‌المللي مي‌گويد،تنها رقيب قدرتمند اردوغان در ترکيه ارتش است. با اين اقدام شايد بتواند ارتش را پاکسازي و به انتظار ديرينه خود دست يابد.اوضاع در ترکيه آرام است و تحت کنترل دولت. اين را نخست وزير ترکيه پس از ظاهر شدن در مقابل دوربين‌ها در حضور خبرنگاران و در اولين کنفرانس مطبوعاتي خود گفت و به هم? اخبار و شايعات پايان داد. ييلديريم تأکيد کرد کشورش بهترين پاسخ را به کودتا داده است و نيروهاي امنيتي کشورش حماسه آفريدند و مردم قهرمان ترکيه بهترين پاسخ را به کودتا دادند و ثابت کردند که از دموکراسي دست نمي‌کشند. اما پرسش اصلي اينجاست که اين شوک سياسي در ترکيه از چه زاويه اي قابل بررسي است؟ خبرگزاري خبرآنلاين در گفتگو با علي بيگدلي، استاد دانشگاه شهيد بهشتي، ابعاد و فرضيه‌هاي موجود درباره کودتاي ترکيه را مورد بررسي قرار داده است که در ادامه مي خوانيد:

* در ابتدا بفرمائيد ارزيابي اوليه شما از کودتاي ترکيه چيست؟

** کودتاي ترکيه يک حادثه درون زا بوده و با عوامل خارجي هيچ ارتباطي نداشت. به اين دليل که ارتش ترکيه ميراث آتاتورک است و مسئوليت دارد که از قانون اساسي دفاع کند و آقاي اردوغان هم علاقمند است که قانون اساسي مقداري تعديل شود. مخصوصا اينکه در قانون اساسي ذکرشده که نظام سياسي، نظام سکولار است و آقاي اردوغان حزبش حزب مذهبي است، اکنون تلاش مي کند به گونه اي اين اصطلاح را ازقانون اساسي حذف کند و قرار است در آينده هم دست به يک رفراندوم بزند.

تفاسير زيادي دربار? شکل کودتا و تفاوت آن مطرح مي‌شود. چند سال قبل هم که يک کودتاي ديگري که نافرجام بود، صورت گرفت و البته آنهم موفقيت آميز نبود. اين کودتا هم به شکل غيرماهرانه اي سازمان يافته بود. به اين خاطر که کودتا در ساعت 11 شب صورت گرفت، در حاليکه معمولا کودتاها در ساعات اوليه روز دو يا سه صبح اتفاق ميفتد که مردم در خيابان‌ها نباشند و کودتاچي ها بتوانند به نهادهاي دولتي دسترسي پيدا يا مقامات را دستگير کنند. شکل کودتا در واقع به اين گونه است. ارتش ترکيه يک ارتش دو ضلعي است. يک ضلع آن تحت نظارت مستشاران آمريکايي است و ضلع ديگر که بدنه اصلي ارتش را تشکيل مي‌دهد از گروههاي ناسيوناليست هستند. در واقع همين گروه بودند که به علت اختلافاتي که با آقاي اردوغان داشتند، دست به کودتا زدند.

* اين فرضيه مطرح مي‌شود که اين نمايش اردوغان است؛ چقدر اين فرضيه درست و علمي است؟

** ممکن است اردوغان هم در اين کودتا دخالت داشته يا آنگونه که مطرح مي شود، خودش عمدا اين کودتارو به وجود آورده تا يک تصفيه وسيعي در ارتش به وجود بياورد. به اين دليل که اردوغان در ارتش مخالفيني دارد که اين مخالفين مانع تصميم گيري هاي او دراصلاح ارتش شدند؛ لذا اين فرضيه هم مطرح است که اين کودتا به او اجازه را خواهد داد که دست به يک سري اصلاحات وسيعي بزند که بتواند تعدادي را دستگير و يا عده اي را اعدام کند. بنابراين شايد براساس اين فرضيه، تبعات اين اقدام به نفع آقاي اردوغان تمام بشود، به اين دليل که از قدرت فرماندهي بيشتري برخوردار خواهد شد. بر اين اساس، ارتش از او بيشتر فرمانبرداري خواهد کرد و بدين ترتيب او قويترين رقيبش که ارتش باقيمانده از دوران آتاتورک است، تحت سيطره خودش در خواهد آورد و کودتا قطعا با شکست مواجه مي شود.

* فرضيه نقش قدرتهاي خارجي در اين کودتا چقدر درست است؟

** هيچ برنامه ريزي در اين کودتا صورت نگرفته است و يک امر کاملا دروني بوده است. به خصوص اينکه با واکنش‌هاي بين‌المللي مهمي همراه بوده است. تمامي کشورها از جمله آمريکا اين اقدام را محکوم کرده اند و معلوم است که کودتا به خواست قدرت‌هاي خارجي مخصوصا آمريکا نبوده است. اين نکته را در نظر داشته باشيد که آمريکايي‌ها روي ارتش سه کشور منطقه تاثير مستشاري دارند: ارتش ترکيه، ارتش پاکستان و ارتش مصر. بنابراين نمي توان گفت آمريکا و کشورهاي خارجي دخالتي در اين کودتا داشته اند.

اين کودتا يک موضوع کاملا درونزاست و به نظر بنده هم اين احتمال هست که خود آقاي اردوغان در اين کار دست داشته باشد. شايد بتوان گفت اردوغان در حال حاضر دارد کاري مي‌کند که هم در حوزه سياست و هم در حوزه نظامي گري و بحث امنيت بتواند جاي پاي خود را محکمتر کند. تنها رقيب قدرتمند اردوغان در ترکيه ارتش است. با اين اقدام شايد بتواند ارتش را پاکسازي کند تا به انتظار ديرينه خود دسترسي پيدا کند.

* آينده اين روند را چگونه پيش بيني مي کنيد؟

** اين موضوع ارتباطي به بيرون از ترکيه ندارد. اردوغان دست به اقداماتي جديد زده است. اردوغان دو استراتژي در سياست خارجي داشت: او ابتدا قصد داشت به سمت اتحاديه اروپا برود که با جواب منفي کشورها به خصوص فرانسه مواجه شد، آقاي اولاند تأکيد کرده بود که اتحاديه اروپا جهان مسيحيت است، خب طبيعي است که جاي آقاي اردوغان به عنوان کشوري مذهبي در اين اتحاديه نيست.

استراتژي دوم، استراتژي به شرق آقاي اردوغان بود که باز قصد داشت عثماني گري را به نحوي احيا کند و رابطه با کشورهاي عرب منطقه را گسترش بدهد. به همين دليل ديديم که ارتباطش را با کشورهاي عربي گسترش داد. شاهد بوديم که ارتباطش را با مرسي، از رهبران اخوان المسلمين گسترش داد، به خصوص اينکه آقاي اردوغان هم از اعضاي برجسته اين حزب بود؛ اما در اين کشور ورق برگشت.اخيراً اردوغان، اختلاف کشورش با اسراييل و روسيه را برطرف کرده است. اردوغان اخيرا هم مسئله حماس را پيش کشيده بود تا با وساطت ترکيه، حماس بتواند با اسراييل اختلافاتش را حل کند. اردوغان در مقطعي به يک قهرمان منطقه اي تبديل شده بود و اکنون تلاش مي کند که همان مسير را برود. اردوغان تمامي تلاشش را مي کند که رقباي منطقه اي ترکيه را کنار بزند.

ترکيه و چشم‌انداز دوره پساکودتا

پس از کودتاي نافرجام گروهي از نظاميان عليه دولت ترکيه، اين پرسش مطرح است که وقوع کودتا و شکست آن چه پيامدهايي در سياست داخلي و خارجي اين کشور به دنبال خواهد داشت.حال پس از گذشت چندين روز از کودتاي نافرجام، مي توان با نگاهي واقع‌بينانه‌تر و بازتر به عرصه بروز و ناکامي اين رخداد و پيامدهاي کودتاي شکست خورده در سياست داخلي و خارجي ترکيه پرداخت.طي بيش از نيم سده گذشته يعني از سال 1960 ميلادي تاکنون، ارتش ترکيه بارها اقدام به کودتا عليه دولت‌هايي کرده که با خواست سران نظامي اين کشور ناهمخوان عمل کرده‌اند. کودتاي هفته گذشته اما با آخرين اقدام ارتش در سال 1997 موسوم به «کودتاي پست مدرن» عليه دولت «نجم الدين اربکان» نخست وزير اسلامگراي ترکيه، حدود 20 سال فاصله داشت؛ کودتايي که اين بار نشان داد ديگر دوره ساقط کردن دولت هاي قانوني برخاسته از راي مردم، سر آمده است.

براي شهروندان ترک، آمدن دوباره تانک ها به خيابان و پرواز جنگنده ها بر فراز شهرها بسيار عجيب و در عين حال غير قابل تحمل بود. به همين دليل بود که اندک زماني پس از پيام رييس جمهوري که از مردم خواست براي دفاع از مردمسالاري به خيابان ها بيايند، به سرعت خيابان هاي شهرهاي بزرگ از طرفداران دولت و به طور عمده طرفداران مردمسالاري ترکيه انباشته شد.بدون شک يکي از مهمترين دلايل شکست کودتا نيز همين حمايت مردمي از اردوغان است. اگر چه پديده کودتا امري رايج در ترکيه محسوب مي شد اما جامعه امروز ترکيه نسبت به 20 سال قبل به مراتب پيچيده تر و دستخوش دگرگوني‌هاي جدي شده است. مردم امروز ترکيه مداخله ارتش را توهين آشکار به خود و آرا ريخته شده به صندوق راي مي دانند. آن‌ها نشان دادند که در حال حاضر هيچ قدرتي بالاتر از قدرت و اراده مردم نيست و حزب حاکم «عدالت و توسعه» و اردوغان نيز اگر در حال حاضر همچنان بر سر کار است تنها به پشتوانه حمايت همين مردم است.

ناگفته نماند که شخص اردوغان در ترکيه داراي چهره کاريزما و محبوبي است که مي تواند با پيامي چند دقيقه اي نه تنها هوادارانش بلکه ديگر شهروندان را در نيمه هاي شب به خيابان‌ها بياورد که با خوابيدن جلو تانک هاي ارتش مانع حرکت و پيشروي آنها شوند. در اين ميان، جريان هاي مخالف و منتقدان جدي دولت از جمله تشکل هاي کردي نيز عليه کودتا موضع‌گيري و آن را محکوم کردند.با فرونشستن گردو غبار کودتا اين پرسش مطرح است که ترکيه تا چه حد مي تواند پيامدهاي اين کودتاي نافرجام را در عرصه سياست داخلي و خارجي اش کنترل کند و با پرهيز از اقدام هاي عجولانه و هيجاني موجب به وجود آمدن چالش هايي تازه نشود.

در حال حاضر، برخي از آمار و ارقام بسيار بالاي دستگيري‌ها ابراز نگراني مي کنند و معتقدند اين کودتاي نافرجام بيشتر از آنکه فرصتي براي دموکراسي باشد، مي تواند موجب محدودتر شدن فضاي سياسي و فشار فزاينده بر مخالفان دولت شود.طي چند روز پس از کودتا، نزديک به 50 هزار نظامي و کارمند غيرنظامي در بخش هاي مختلف بازداشت يا از کار برکنار شده‌اند. حتي صحبت‌هايي از بازگشت حکم اعدام براي کودتاچيان به گوش مي‌رسد که ممکن است مانع بزرگي بر سر راه پيوستن ترکيه به اتحاديه اروپا به وجود آورد.

اين گونه اقدام ها موجب حساسيت ناظران بين المللي شده است و حتي سازمان ملل متحد به دولت ترکيه توصيه کرده که به حاکميت قانون احترام بگذارد و حقوق بشر را پاس بدارد.در حال حاضر نگراني از انسداد سياسي و امنيتي شدن کامل فضاي سياسي و اجتماعي ترکيه بسيار قوت گرفته است. البته برخي کارشناسان با ديدي خوشبينانه تر معتقدند اين شرايط پس از مدت کوتاهي و با اطمينان دولت از ثبات در اوضاع دگرگون و بسياري از احکام صادر شده لغو مي شود؛ همانطور که اردوغان در مصاحبه با شبکه «الجزيره» اعلام کرد هنوز بقايايي از کودتاچيان باقي اند و احتمال دارد در هفته هاي آتي دست به برخي اقدام ها بزنند. با گذشت اين روزهاي پر التهاب مي توان به انتظار بازگشت شرايط به حالت عادي بود، هر چند احتمال تمديد وضعيت فوق العاده نگراني هاي بسياري را در اين زمينه برانگيخته است.

افزون بر وضعيت داخلي، پيامدهاي احتمالي کودتا در سياست خارجي ترکيه هم سبب ساز طرح پرسش هاي گوناگوني شده است. از ديد برخي صاحبنظران، سياست خارجي اين کشور از مدتي پيش دستخوش دگرگوني هايي شده است و به نظر مي‌رسد پس از موفقيت اردوغان در خنثي کردن کودتا، شاهد انعطاف بيشتري از سوي آنکارا در پيگيري اين دگرگوني ها به ويژه در سياست منطقه اي ترکيه باشيم. بيش از يک دهه از حاکميت حزب عدالت و توسعه بر ترکيه مي گذرد.

اين حزب با شعار «تنش صفر با همسايگان» توانست بسياري از اختلاف هاي خود با کشورهاي منطقه را مديريت و در اجراي اين سياست موفقيت هايي را کسب کند. با اين حال، پس از خيزش هاي مردمي در کشورهاي عربي، شاهد تغيير بسياري از رويکردهاي آنکارا و به وجود آمدن تنش هاي جدي در روابط ترکيه با همسايگان بوديم.

بروز شکافي جدي بين آنکارا و دمشق به واسطه اصرار ترک ها بر برکناري «بشار اسد»، ايجاد تنش بين ترکيه و مصر پس از سقوط «محمد مرسي» به دست نظاميان، افزايش اختلاف با برخي کشورهاي منطقه بر سر بحران سوريه که حتي به رويارويي مستقيم با روسيه انجاميد، نشان داد که تنش صفر با همسايگان جاي خود را به سياستي وارونه داده است. رهبران آنکارا طي سال هاي اخير به ويژه پس از حمله نظاميان صهيونيست به کشتي کمک هاي ترکيه به مردم غزه در سال 2010 ميلادي، در مواضع اعلاني خود در قبال رژيم صهيونيستي نيز نشانه هايي از واگرايي را نماياندند.

پيش از وقوع کودتا اما رهبران ترکيه از اراده خود براي بهبود روابط با همسايگان سخن گفتند. عذرخواهي اردوغان از روسيه به خاطر سرنگوني هواپيماي نظامي اين کشور، تجديد روابط آنکارا- مسکو و کوتاه آمدنِ هر چند محدود از مواضع سخت پيشين در قبال تحولات سوريه، از نشانه هاي بارز اين چرخش در سياست خارجي ترکيه است. رهبران آنکارا همچنين اعلام کردند پس از 6 سال روابط خود با رژيم صهيونيستي را از سر خواهند گرفت.

از ديد بسياري از ناظران، در دوره پساکودتا توجه بيشتر اردوغان و همراهانش به مسايل داخلي باعث افزايش شتاب مديريت اختلافات با همسايگان خواهد شد، هر چند ممکن است برخي از اقدام هاي حزب حاکم براي کنترل اوضاع بر روابط آنکارا با پايتخت هاي غربي تاثيراتي منفي بر جاي گذارد. با اين حال به نظر مي رسد ترکيه پس از کودتا با احتياط و آينده نگري بيشتري روابط خارجي خود را به پيش خواهد برد. ادامه دارد...

https://www.ettelaat.com/new/index.asp?fname=2016\08\08-01\19-51-36.htm&storytitle=%DD%D1%CC%C7%E3%20%98%E6%CF%CA%C7%ED%20%E4%C7%DD%D1%CC%C7%E3%20%CA%D1%98%ED%E5

ش.د9502718