عملیات آزادی و پاکسازی شرق حلب که از اواخر آبان ماه توسط ارتش سوریه و نیروهای مقاومت آغاز شده بود، با سرعت و قوت به پیش می رود. خطوط دفاعی تروریست ها در حال فروپاشی و ارتش سوریه در حال تعقیب آن هاست. طبق آخرین اخبار ستاد کل نیروهای مسلح روسیه با اعلام آزادی 93 درصد از مناطق شرق حلب به دست ارتش سوریه، از تسلیم شدن داوطلبانۀ بیش از هزار جنگجوی مسلح در این منطقه خبر داد.
سرعت پیشروی ها به حدی است که کارشناسان و تحلیلگران نظامی مجبورند هر لحظه وضعیت خطوط تماس و درگیری را روی نقشه های خود را تغییر دهند. اگر منطقه شرقی به طور کامل آزاد شود، معادلات شهر بزرگ حلب در شمال سوریه وارد مرحله تازه ای می شود و راه برای آزادی کل شهر در مناطق باقیمانده در شمال و غرب نیز هموار خواهد شد.
آخرین تحولات میدانی شرق حلب: شرق حلب در تابستان گذشته پس از تصرف جاده کاستلو توسط ارتش سوریه به محاصره درآمد و پس از آن تلاش برای آزادی کامل این منطقه از سوی نظام سوریه ادامه یافت. ارتش سوریه با کمک رزمندگان جبهه مقاومت در ادامه پاکسازی محلات جنوبی شرق حلب توانستند تروریست ها را از محله‌های باب الحدید، اغیور، کرم الجبل، الفرافره و قسطل الحرامی به عقب برانند.
همزمان با گسترش عملیات نظامی ارتش برای آزادی مناطق تحت اشغال تروریست ها در شرق حلب، نیروهای سوریه به پیشروی در منطقه «حی الشعار» ادامه دادند. این منطقه آخرین مرکز تروریست هاست که نزدیک به راه فرودگاه حلب قرار دارد. با پاکسازی این منطقه امنیت فرودگاه حلب کاملا برقرار شده و هواپیماهای مسافربری نیز قادر به پرواز هستند.
در بخش های شمالی حلب هم پیشروی ارتش ادامه دارد و پیش بینی می شود نیروهای سوری به زودی به قلعه حلب خواهند رسید. اکنون نیروهای ارتش سوریه در نزدیکی دیواره شرقی قلعه مستقر شده اند.
با پیشروی های سریع ارتش سوریه در مناطق اشغالی شهر حلب، معارضان خواستار مذاکره نمایندگانشان در ترکیه شده اند تا با کمک سازمان ملل از محاصره شرق حلب خارج شوند.
جرج صبرا مذاکره کننده ارشد معارضان سوری گفته است که سقوط بخش شرقی حلب که در کنترل شورشیان بود به معنی پایان نبرد علیه حکومت بشار اسد، رئیس جمهور سوریه، نیست و انقلاب مردم سوریه پایان نخواهد یافت. صبرا ضمن اعتراف به شکست سنگین اخیر تروریست ها در شرق حلب تاکید کرد «حلب جای مهمی برای انقلاب است، اما آخرین جا نیست... در حال حاضر، جاهای زیادی هست که ارتش آزاد سوریه در آن ها قدرت دارد.»
با این وضعیت، رسانه های جبهه ضدسوری سقوط حلب شرقی را حتمی دانسته و اخبار زیادی از فروپاشی گروه های تروریستی به ویژه فتح الشام (النصره سابق) و کشته شدن سران آنان و نیز روحیه درهم شکسته عناصر این گروه ها منتشر شده است. آن گونه که محافل معارضه اذعان کرده اند تروریست ها بزرگ‌ترین شکست خود را از سال ٢٠١٢ تاکنون در حلب تجربه کردند.
روزنامه تلگراف انگلیس در این راستا طی گزارشی با عنوان «پس از حلب» نوشت: گروه های مسلح پس از این شکست تغییر تاکتیک خواهند داد و به اقدامات امنیتی همچون انفجارات و ترورها روی خواهند آورد. گروه تروریستی نورالدین زنکی هم ضمن اعتراف به شکست های سنگین در شرق حلب، اعلام کرده است مقاومت خود را علیه نظام سوریه با همه ابزارهای ممکن از جمله انفجارات و ترور ادامه خواهیم داد.
منطقه الباب: علاوه بر ادامه نبرد در حلب و اطراف آن، شهر «الباب» در شمال سوریه منتظر نبردی تازه است. الباب اگرچه به‌عنوان مهم‌ترین شهر نوار مرزی با ترکیه، همچنان در کنترل داعش است؛ اما به تدریج تبدیل به میدان جنگ مشترک میان همه گروه‌های درگیر شده است. این گروه ها عبارتند از مخالفان سوری مورد حمایت ترکیه، کردهایی که به‌دنبال تکمیل کمربند شمالی عفرین تا کوبانی در کردستان سوریه هستند و نیز تروریست‌های داعشی که نگران از دست دادن کامل قلمرو شمالی خود در سوریه هستند. در مقابل، نیروهای ارتش سوریه و متحدانش نیز با استقرار در فاصله ١٢ کیلومتری جنوب شهر، مترصد آن هستند تا در صورت شکست داعش، به هم‌پیمانان ترکیه و مخالفان کُرد اجازه تسلط بر شهر الباب را ندهند.
گزارش های میدانی حاکی از آن است که درگیری ها بین مخالفان سوری مورد حمایت ترکیه با نیروهای کُرد سوریه دموکرات و تروریست های داعش در حومه الباب وارد فاز تازه ای شده است. یکی از مخالفان سوری و از فرماندهان نیروهای عملیات موسوم به «سپر فرات» که از حمایت ترکیه برخوردار هستند، از درگیری با کردها در روستای مجاور شیخ ناصر، خبر داده و مدعی شده نیروهای تحت امرش موفق شده اند در فاصله چند کیلومتری الباب، مانع از هرگونه پیشروی کردها برای تصرف این شهر و قطع همه مسیرهای منتهی به شهرک صنعتی در حلب شوند.
مخالفان سوری تحت حمایت آنکارا از آغاز عملیات «سپر فرات» موفق شده اند با به دست گرفتن کنترل 1800 کیلومترمربع در شمال سوریه، دست‌کم ٢١٥ روستا را تصرف کنند؛ روستاهایی که برخی از آنان پیش‌تر به وسیله نیروهای سوریه دموکرات که ستون اصلی آن را یگان های مدافع خلق کرد تشکیل می دهند، از دست داعش آزاد شده بودند.
وتوی قطعنامه پیشنهادی در باره حلبحامیان تروریست ها برای نجات آنان از شکست سنگین در شرق حلب، پیش نویس طرح آتش بس هفت روزه را به سازمان ملل ارائه کردند که روسیه و چین آن را وتو کردند. گفته می شود حمله موشکی به یکی از بیمارستان های صحرایی روسیه در حلب و کشته شدن دو پزشک روسی در تصمیم روسیه مبنی بر وتو نقش زیادی داشت. وتوی این پیش نویس توسط پکن و مسکو سبب شد تا جبهه ضدسوری در مجمع عمومی سازمان ملل فعال شود و روز گذشته مجمع عمومی سازمان ملل متحد با طرح کانادا در مورد سوریه موافقت کرد. کشور کانادا و چند کشور دیگر از جمله ژاپن، کاستاریکا و هلند، عصر جمعه طرحی را به سازمان ملل متحد ارائه کردند و توقف فوری عملیات در شهر حلب، لغو محاصره شهرها و تضمین ورود کمک‌های انسان دوستانه به مناطق محاصره شده را خواستار شدند. این قطعنامه با 122 رأی مواقفق و 13 رأی مخالف به تصویب رسید.
استدلال روسیه درباره وتوی پیش نویس قطعنامه ضد سوری این بود که این پیش نویس مغایر مقررات شوراست که به اعضا اجازه می دهد برای ۲۴ ساعت عبارت بندی نهایی آن را بررسی کنند. همچنین پیش نویس مذکور شامل بندهایی درباره مبارزه با داعش، جبهه فتح الشام و دیگر گروه‌های مسلحی که شورای امنیت آن ها را تروریستی می داند، نیست. اما آمریکا این توضیحات روسیه را ساختگی خواند و گفت روسیه می خواهد از دستاوردهای اخیر نظامی دولت سوریه در حلب محافظت کند.
فرستاده فرانسه هم مسکو را متهم کرد که تصمیم گرفته حلب را فارغ از هزینه انسانی ای که یک عملیات نظامی به بار می آورد، اشغال کند. نماینده انگیس هم گفت که روسیه و حامیان آن با وتوی این قطعنامه جان صدها هزار انسان بی گناه در جهنم حلب را به گروگان گرفته اند.
مسکو معتقد است که ارتش سوریه اکنون کنترل بیشتر مناطق حلب را در دست دارد و آتش بس اکنون معنای چندانی ندارد و قابل تمدید نیست، چرا که عناصر تروریستی با تمدید آن تجدید قوا می کنند. بنابراین تروریست ها یا باید از حلب خارج و یا این که کشته شوند. گفته می شود بیش از ۱۰۰ هزار نفر در محلاتی که تحت کنترل تروریست ها است تحت محاصره هستند که با مشکل کمبود مواد غذایی و فقدان امکان درمانی روبرو هستند. به طور طبیعی با پاکسازی کامل شرق حلب مردم این منطقه نجات خواهند یافت.
نقش برجسته روسیهبه نظر می رسد روسیه از فرصت زمانی موجود نهایت استفاده را برده است. از یک طرف آمریکا شاهد تغییر و تحول در کاخ ریاست جمهوری است و خلا سیاسی موقت در این کشور مانع دخالت و تصمیم گیری های دشوار از سوی مقامات کاخ سفید می شود، از طرف دیگر حملات سنگین هوایی قابلیت و کارآیی خود را نشان داده و در کنار عملیات های زمینی ارتش سوریه و نیروهای مقاومت، قادر به پاکسازی سریع مناطق تحت تصرف تروریست ها می باشد. طبعا استمرار سریع این روند، فرصت بازسازی و تجدید قوا را از تروریست ها را سلب نموده و پیروزی قریب الوقوع معرکه بزرگ حلب را رقم خواهد زد.
روسیه همچنان تأکید دارد حضور نظامی اش در سوریه از لحاظ زمانی نامحدود است؛ شاهد این مدعا برنامه مسکو برای توسعه پایگاه هوایی این کشور در حمیمیم در نزدیکی لاذقیه و نیز تبدیل کردن بندر طرطوس به یک پایگاه دائمی است.
پارلمان روسیه در اکتبر گذشته توافق نامه ای را تصویب کرد که به موجب آن، به روسیه اجازه داده می‌شود هرگونه کالا یا افرادی را بدون دخالت مقامات سوری به این کشور وارد یا از آن خارج کند. گفته می شود این یک توافق نامه سرّی است که از یک سال پیش درحال اجراست.
رئیس کمیسیون دفاع و امنیت شورای فدراسیون روسیه، درباره توافقی که به روسیه اجازه استفاده از پایگاه دریایی طرطوس به مدت ۴۹ سال را می‌دهد، تأکید کرده توافق نامه مذکور هنوز امضا نشده، اما این بدان معنا نیست که نیروهای نظامی روس برای دوره‌ای طولانی به سوریه نیامده باشند. معاون وزیر دفاع روسیه هم پیش‌تر اعلام کرده بود اسناد لازم برای تبدیل طرطوس به یک پایگاه دائمی دریایی تنظیم شده و در انتظار رأی موافق پارلمان روسیه است.
در واقع حضور نظامی روسیه موجب تغییر توازن قوا شده است. تصمیم ناگهانی روسیه برای حضور نظامی در سوریه در سال ٢٠١٥ و مشارکت در بمباران های گسترده هوایی، حرکتی تاثیرگذار در جنگ سوریه بود. البته مناسبات راهبردی بین روسیه و سوریه سابقه طولانی دارد، اما در شرایط فعلی وارد دور تازه ای شده است. مسئولان سیاسی و نظامی سوری تاکنون بارها نقش روسیه را ستایش کرده‌اند.
مقامات روسی برای توجیه حضور نظامی در سوریه می گویند دخالتشان برای جلوگیری از پیشروی پرچم های سیاه داعش بوده است، اما حمایت مسکو از اسد، پرده دیگری از تحرکات سیاسی روسیه را در عرصه منطقه ای و بین المللی به نمایش گذاشته است.
برای روسیه قدرت نمایی اهمیتی بیشتر از خود جنگ در سوریه دارد. روسیه از طریق این حملات سعی می کند جایگاه ژئواسترات‍ژیک خود را در میان رقبای جهانی خصوصا آمریکا و نیز ناتو تقویت کند. روسیه تلاش دارد با حضور فعال در بحران سوریه، در سایر پروند ها مانند اوکراین امتیاز بگیرد.
از این منظر، روسیه از یک بازیگر محدود در سوریه به یکی از مهم ترین بازیگران اثرگذار تبدیل شده است. مقامات آمریکایی هشدار داده اند دخالت روسیه در سوریه می تواند موجب تکرار جنگ افغانستان شود که در نهایت به شکست سخت و پرهزینه شوروی در دوران جنگ سرد منجر شد. برخی کشورهای عرب حامی مخالفان سوریه نیز در اظهارات خود نسبت به حمایت پوتین از اسد ابراز نگرانی می کنند.
سوریه و سیاست های تازه کاخ سفید«جان کری»، وزیر خارجه آمریکا، در واپسین روزهای دولت اوباما، در حال تلاش برای رسیدن به توافقی با روسیه برای حل بحران حلب است، چرا که نگران است دولت جدید آمریکا به توافق کاملا متفاوتی با مسکو دست یابد و مخالفان سوریه را به طور کامل رها کند. وزارت خارجه آمریکا علنا از ماموریت کری به ویژه پس از فروپاشی توافق آتش بس در سپتامبر گذشته صحبت نمی کند، اما راهبرد کری بر حلب متمرکز است و او خواهان گسترش دامنه مذاکرات صلح است که شامل عربستان، قطر، ترکیه و احتمالا ایران باشد. طرح کری آن است که برای حل بحران حلب با روسیه معامله ای انجام دهد که شامل موافقت مخالفان سوریه با دست کشیدن از جبهه «فتح الشام» و خروج این گروه از شرق حلب در قبال پایان محاصره محله های شرقی حلب از سوی نظام سوریه باش،. اما با توجه به روند تحولات سریع میدانی، هیچ امیدی برای کری و طرحش باقی نمانده است.
سوال آن است که دونالد ترامپ رییس جمهور منتخب آمریکا نسبت به بحران سوریه چه نگاهی دارد و در عمل چه خواهد کرد؟ آن چه در اظهارات ترامپ آمده وی نسبت به سوریه بیش از دموکرات ها نرمش نشان داده است. انتقاد شدید ترامپ از سیاست های باراک اوباما در سوریه حاکی از آن است که او کمک تسلیحاتی آمریکا به گروه های مسلح سوری را نادرست می داند. مواضع مثبت ترامپ در مورد نقش ایران و روسیه و حتی بشار اسد در مبارزه با داعش نیز، این گونه تفسیر می شود که تلاش برای سرنگونی نظام حاکم بر سوریه کاملاً از دستور کار دولت آمریکا خارج خواهد شد. مشاورانی که ترامپ در بخش امنیت ملی منصوب کرده کسانی هستند که مایل به همکاری با روسیه برای حفظ بشار اسد و تمرکز بر مقابله با داعش هستند.
ترامپ صراحتاً اعلام کرده بود اولویت وی در سوریه غلبه بر داعش است، نه نظام حاکم بر این کشور. اما رقیب او هیلاری کلینتون اعلام کرده بود سیاست مردد اوباما در سوریه را کنار نهاده و حمایت های خود را از معارضان میانه رو به خصوص کردها و اهل سنت سوریه افزایش خواهد داد. به عبارتی ترامپ معتقد است راه حل بحران سوریه صرفاً سیاسی است و تنها با همکاری و تعامل با روسیه و سایر بازیگران جهانی و منطقه ای می توان به این راه حل دست یافت. از نگاه ترامپ، آمریکایی ها باید از راهبرد براندازی و تغییر حکومت ها و نظام ها با استفاده از زور و قدرت سخت چشم پوشی کنند.
اما تا چه حد می توان نسبت به مواضع متفاوت ترامپ در قبال سوریه اعتماد کرد؟ از یک طرف، بر اساس سنت دیرپای سیاسی در آمریکا، بسیاری از رؤسای جمهوری این کشور پس از کسب پیروزی، یا وعده‌های خود را فراموش می کنند یا به بهانه هایی همچون مانع تراشی مخالفان، از اجرای آنان سر باز می زنند. این خلف وعده هم در مسایل داخلی و هم در سیاست خارجی نمود دارد.
از طرف دیگر، اصولاً ساختار حاکمیت آمریکا از دیرباز به گونه ای رقم خورده است که رئیس جمهور تنها تصمیم گیرنده در سیاست خارجی آمریکا نیست. لایه های پیچیده و در هم تنیده قدرت اعم از نهادهای رسمی مانند کنگره و مجلس نمایندگان و قدرت های پشت پرده شامل کارتل های غول پیکر تجاری ـ اقتصادی و شرکت های سازنده سلاح تا لابی صهیونیستی، تصمیم سازان اصلی سیاست خارجی آمریکا محسوب می شوند. نقش رییس جمهور در این میان کمتر از 20 درصد ارزیابی می شود؛ در نتیجه ترامپ که خود نیز یک تاجر میلیاردر است، ناچار به بازپس گیری شعارهای پوپولیستی و نامعهود خود و جذب تدریجی در ساختار حاکم خواهد بود.
ترامپ نیز از این قاعده مستثنی نیست و در نتیجه ناگریز از همسویی با ساختار پیچیده قدرت و حزب متبوع خود در تعامل با متحدان سنتی آمریکا خواهد بود؛ تعاملی که یکی از ملزومات مهم و کلیدی آن، ضدیت با محور مقاومت و در نتیجه مخالفت با نظام سوریه می باشد.
با این حال حامیان تروریست ها نگران آن هستند که کاخ سفید پس از روی کار آمدن دونالد ترامپ تغییر سیاست داده و تروریست ها را در سوریه تنها بگذارد. به همین دلیل مجلس نمایندگان آمریکا طرح تازه ای ارائه کرده است که بر اساس آن کمک تسلیحاتی تازه از جمله ضدهوایی به تروریست ها تداوم یابد. البته تصویب این طرح توسط کنگره هنوز معلوم نیست.
جمع بندیشکست های متوالی گروه های تروریستی و تکفیری در شرق حلب، زنگ خطر را برای آنان و حامیان منطقه ای و بین المللی آن ها به صدا درآورده است. برای فرار از شکست حتمی، اقداماتی صورت گرفت از جمله ارائه پیش نویس آتش بس هفت روزه حلب که با وتوی روسیه و چین ناکام ماند و یا تصویب طرح کانادا در مجمع عمومی سازمان ملل است.
با یکسره شدن سرنوشت حلب، گام بعدی ارتش سوریه پیشروی به سوی غرب (استان ادلب) و یا شرق (استان رقه) خواهد بود. اولویت های میدانی تعیین کننده محورهای عملیات های بعدی تا پاکسازی کامل سوریه از وجود تروریست ها و تکفیری ها می باشد.
طبق جدیدترین اخبار، هیثم حسون، سرتیپ ارتش سوریه درباره رویکرد ارتش برای گشودن مجدد نبردهای حومه غربی حلب همزمان با پیشروی از سمت شرق شهر تصریح کرد موضوع عملیات نظامی آتی پس از پایان آزادسازی شهر حلب، به سمت شمال شرقی و به طور خاص به سمت شهر«الباب» و سمت جنوبی غربی تا محور حلب به حماه خواهد بود تا حلقه محاصره گروه‌های تروریستی را که در مسیر شمال حماه به اقدامات تروریستی دست می‌زنند، تنگ شود در نتیجه ارتش سوریه برای آزادسازی شهرک‌های «الحاضر والعیس» پس از عبور از خان طومان تا شهرک الزربه تلاش می‌کند و آنگاه جبهه جدیدی به سمت شمال حماه و جنوب شرقی ادلب گشوده می‌شود.
در هر حال معرکه حلب، معادلات جنگ در سوریه را به طور اساسی تغییر داده و رویاهای جبهه ضد سوری مبنی بر فروپاشی و یا تجزیه سوریه را بر باد خواهد داد. در سطح داخلی و منطقه ای محور مقاومت می رود تا پس از نبردی طولانی و دشوار، یک پیروزی راهبردی را علیه جبهه تروریسم رقم بزند.
در سطح جهانی اما روسیه با حضور جدی نظامی در سوریه مشغول رقابت و ابراز قدرت در برابر رقبای دیرینه خود به ویژه ایالات متحده آمریکاست. فاصله زمانی تا مراسم تحلیف دونالد ترامپف رییس جمهور منتخب آمریکا، فرصت خوبی برای این قدرت نمایی به مسکو داده است.
با این حال معلوم نیست ترامپ که در اظهارات خود راهکارهای سیاسی را بر شیوه های نظامی ترجیح داده و یا وعده همکاری با روسیه را داده تا چه حد نسبت به شعارهای اولیه خود پای بند بماند. ساختار قدرت و تصمیم گیری در آمریکا معمولا فراتر از احزاب و روسای جمهور است، لذا بعید است با آمدن ترامپ، شاهد تغییرات اساسی در سیاست خارجه این کشور در قبال بحران سوریه باشیم./
