روابط ایران و فرانسه؛ از رفع تنش تا گسترش

(روزنامه ايران ـ 1396/02/31 ـ شماره 6500 ـ صفحه 10)

بدون تردید نتیجه انتخابات فرانسه فارغ از پیامدهای آن بر سرنوشت رابطه این کشور با شرکای اروپایی اش، نقش مهمی در مناسبات آینده با کشورهای منطقه‌ای بویژه ایران خواهد داشت. پیروزی امانوئل مکرون ۳۹ ساله، سیاستمدار میانه رو که با شکست قاطع مارین لوپن، نامزد حزب راستگرای جبهه ملی، توانست نامش را به عنوان جوان‌ترین رئیس جمهوری تاریخ فرانسه به ثبت برساند، از یک طرف چشم انداز اتحاد و همگرایی هرچه بیشتر این کشور با کشورهای عضو اتحادیه اروپا را پررنگ کرده و از سوی دیگر با در نظر داشتن یک سیاست مبتنی بر گشایش اقتصادی، پیگیری یک مشی میانه رو در قبال کشورهای همپیمان اقتصادی در منطقه نظیر ایران را محتمل کرده است. از این رو بود در روزی که رهبران اروپایی، سرخوشی خود را از شکست لوپن ابراز کردند، تهران نیز به استقبال این نتیجه رفت. روحانی در پیام خود با ابراز امیدواری از اینکه مناسبات میان ایران و فرانسه توسعه و تعمیق یابد، تأکید کرد که ایران برای تبادل نظر مستمر در حوزه‌های دوجانبه، منطقه‌ای و بین‌المللی آمادگی دارد و امیدوار است که موانع این ارتباط دوسویه با حسن توجه مکرون از سر راه برداشته شوند. پیامی که نشان از آن داشت اگرچه دستیابی به برجام مسیر مناسبات دوجانبه ایران و غرب را گشود اما سامان دادن به این روابط در قالب همکاری‌های اقتصادی و سیاسی بدون برطرف کردن سنگ اندازی مخالفان توافق هسته‌ای ممکن نیست.

تقویت پیوند اقتصادی تهران و پاریس

ایران و فرانسه اگرچه در آغاز کار دولت یازدهم در ایران زاویه غیرقابل انکاری درباره راه حل مسأله هسته‌ای داشتند، اما به مرور زمان و در خلال مذاکرات فشرده که در قالب گفت‌و‌گوهای چند جانبه و دوجانبه که با حضور دیگر کشورهای مؤثر گروه 1+5 شکل گرفت به همگرایی بیشتری دست یافتند؛ نتیجه آنکه فرانسه از نخستین کشورهایی بود که بعد از حل موضوع هسته‌ای و دستیابی به برجام در صف مشتاقان تجارت با ایران قرار گرفت و برای سرمایه‌گذاری در بازار اقتصادی ایران پیش قدم شد. مسیری که حالا از منظر قریب به اتفاق صاحبنظران با روی کار آمدن مکرون و تمایل او به پیگیری سیاست آزاد در عرصه اقتصادی دریچه جدیدی را برای احیای مناسبات اقتصادی تهران و پاریس گشوده است. این در حالی است که مکرون برای ایران چهره ناشناخته‌ای نیست. او پیشتر در قامت وزیر اقتصاد دولت اولاند پس از رفع تدریجی تحریم‌ها، برای بهبود مناسبات تهران و پاریس و امضای قراردادهای متعدد تلاش زیادی داشت. خاصه آنکه در خلال سفر حسن روحانی به فرانسه در سال 94، پای بسیاری از قراردادهایی که بین دو کشور بسته شد، امضای مکرون دیده می‌شود. توافق ایران با دو کمپانی بزرگ خودروسازی پژو و رنو، خرید 100 فروند هواپیمای ایرباس، ازسرگیری رایزنی‌ها برای سرمایه‌گذاری شرکت‌های فرانسوی در حوزه نفت و گاز و توسعه همکاری‌ها در بخش‌های جاده‌ای، راه‌آهن و شیلات ایران، از جمله دستاوردهای این سفر بود که نقش تأثیرگذار رئیس جمهوری جدید فرانسه در انعقاد آنها دیده می‌شود. پیش از این فرانسوا نیکولو سفیر سابق فرانسه در ایران قبل از برگزاری دور دوم انتخابات ریاست جمهوری فرانسه تأکید کرده بود که هر یک از دو نامزد نهایی انتخابات فرانسه به ایران موضع منفی ندارند و هر یک در صورت پیروزی می‌خواهند روابط آتی کشورشان را با ایران خصوصاً در حوزه اقتصادی پایه‌ریزی کنند.

این در حالی بود که اوریلین لوشووالیه، مشاور سیاست خارجی مکرون در نخستین موضعگیری درباره ایران به موضوع توافق هسته‌ای اشاره کرده و گفت:«مکرون خواستار «توضیح» کاخ سفید درباره موضع خود در قبال تجارت آزاد، توافق هسته‌ای ایران و توافق آب و هوایی پاریس خواهد شد.» مشاور رسمی سیاست خارجی مکرون در رابطه با ایران گفت: «در خصوص توافق هسته‌ای ایران، ما خواستار همکاری بسیار نزدیک درباره ادامه آن و اطمینان از این هستیم که این توافق همچنان به قوت خود باقی است، اما با جدیت اجرا می‌شود. او با بیان اینکه مکرون علاقه‌ مند به حفظ توافق هسته‌ای ایران و اجرای دقیق و کامل آن است، ادامه داد:«مکرون در برنامه‌های دولت خود از گشایش درها به روی ایران حمایت کرده است؛ اما درعین حال خواستار پایبندی ایران به توافق هسته‌ای و کمک این کشور به حفظ ثبات در منطقه شده است.» لوشووالیه افزود: «ما درک می‌کنیم که بازنگری در سیاست در قبال این موضوع در دست انجام است و می‌خواهیم برخی گزینه‌ها را بیازماییم.» اشاره او به بازنگری در قبال این موضوع به موضعگیری چند وقت پیش ترامپ باز می‌گردد که در نامه‌ای به شورای امنیت ملی امریکا خواستار بررسی توافق هسته‌ای و تطبیق آن با منافع ملی امریکا شده بود. ترامپ همچنین پیش از آن با انتقاد از توافق با ایران اعلام کرده بود که می‌خواهد با کناره‌ گیری از برجام یک بار دیگر مذاکره با ایران را به جریان بیندازد.

این در حالی است که برجام و لزوم حفظ آن از سایه خطرات احتمالی مخالفان یکی از مهم‌ترین محورهای مشترک همکاری ایران با کشورهای اروپایی از جمله فرانسه بوده است. بویژه آنکه پاریس با گشودن دروازه بازارهای اقتصادی خود به روی ایران و آغاز همکاری‌های گسترده تجاری و مالی با آن، نقش پیشرویی در فضای مناسبات خارجی ایران در دوره پسابرجام داشت. از این ر و بود که اولاند بلافاصله بعد از پیروزی ترامپ در یک تماس تلفنی، بر لزوم پایبندی به توافق هسته‌ای ایران و گروه 1+5 تأکید کرد. همچنین ژان مارک آیرو، وزیر خارجه وقت فرانسه نیز، در مصاحبه‌ای با رادیوی «اروپا یک» یکی از صریح‌ترین واکنش‌ها به تصمیم احتمالی ترامپ درباره برجام را نشان داد و گفت: «توافق هسته‌ای به غایت یک عنصر مهم است. باید آن را حفظ کرد. این موضع فرانسه است. گرد آن میزی که توافق شد، فرانسه، امریکا، روسیه و سازمان ملل و اروپا هم حضور داشتند.» موضعگیری تند مقام‌های پیشین الیزه درباره احتمال نقض برجام از سوی امریکا در حالی بود که حالا به نظر می‌رسد رئیس جمهوری جدید فرانسه نیز مواضعی خلاف آن نخواهد داشت چنانکه اظهارات مشاور او در نخستین موضعگیری درباره این مسأله به مقام‌های جدید کاخ سفید نشان داده که مکرون با تصمیم جدید ترامپ درباره برجام همراهی نخواهد کرد.

پرهیز از سیاست مقابله‌جویی با مسلمانان

وجه دیگر سیاست خارجی مکرون به نگاه مثبت او به تعامل با کشورهای مختلف در قالب همکاری دسته جمعی و پرهیز از سیاست های مقابله جویانه با مسلمانان و در پیش گرفتن یک سیاست ضد مهاجرتی بازمی‌گردد. امری که در صورت پیروزی مارین لوپن در انتخابات و در پیش گرفتن سیاست های افراطی‌اش می‌توانست به مناسبات سیاسی و اقتصادی فرانسه با بسیاری از کشورها از جمله ایران لطمه وارد کند. این در حالی بود که فرانسه در دو سال گذشته هدف حملات متعدد و مرگبار بوده که تقریباً همگی از سوی جریان های تروریستی افراطی صورت گرفته بود و همین امر راه را در صورت پیروزی لوپن برای پیگیری سیاست سخت ضد مهاجرتی علیه مسلمانان هموار می‌کرد ضمن آنکه حضور او در الیزه به معنی خروج فرانسه از اتحادیه اروپا بود و این موضوع می‌توانست برای ایران نیز زیان‌بار باشد. بنابراین مکرون میانه رو در حالی در رقابت با لوپن به پیروزی رسید که جامعه فرانسه به دلایل مختلفی از جمله اختلاف نظر بر سر ماندن یا رفتن از اتحادیه اروپا،، موضوع مهاجرت و مسلمانان و موضوع جهانی شدن دچار شکاف شده بود.

در چنین فضایی مکرون سیاست مثبتی در مواجهه با مسلمانان در پیش گرفته و از سیاست‌های تبعیض‌آمیز علیه جمعیت مسلمانان فرانسه انتقاد کرده و گفته است که هیچ دینی مشکل فرانسه نیست. نگاه او نسبت به ایران در قالب برنامه دیپلماتیک دولت جدید فرانسه این چنین بروز یافته است که «گشایش درها به سوی ایران باید با رعایت دو شرط ادامه یابد؛ یک آنکه اجرای اصول توافق هسته‌ای پایدار بماند و دیگر آنکه ایران به برقراری ثبات در منطقه کمک کند.» دو شرطی که نشان می‌دهد مکرون برخلاف ترامپ، نگاه مثبتی به توافق هسته‌ای با ایران دارد و پایبندی ایران به این توافق را پایه گذار مناسبات روزافزون اقتصادی تهران و پاریس می‌داند. از سوی دیگر مکرون وجه دیگر تعمیق رابطه با ایران را در پیوند با نقش آن در بحران‌های مهم منطقه از جمله عراق، سوریه و یمن می‌داند. او معتقد است که فرانسه باید جایگاه خود در خاورمیانه را بازیابد و بویژه با راه حل‌های جهانی برای بحران سوریه همراه شود. این موضع او یادآور نارضایتی کشورهای غرب از کمرنگ شدن نقش شان در راهکار حل بحران سوریه است. نارضایتی از اینکه ایران و روسیه به بازیگر اصلی مذاکرات صلح سوریه تبدیل شده و به نوعی غرب را در این مسیر کنار گذاشته‌اند. با این حال به نظر می‌رسد که فرانسه در دوره مکرون در جناح غربی تقابل کننده با کشورهای منطقه حامی رویکرد مذاکره قرار نخواهد گرفت. چه آنکه تحلیلگران معتقدند برای ترسیم آینده روابط سیاسی ایران و فرانسه در دوران ریاست جمهوری مکرون، نباید از مؤلفه‌های راهبردی و تأثیرگذاری همچون موقعیت منطقه‌ای ایران و مناسبات رو به توسعه دو کشور غافل شد؛ راهبردی که به نظر می‌رسد مکرون اقتصاددان توجه ویژه‌ای به آن داشته باشد.

اگرچه نمی‌توان به طور قاطع از سیاست دولتمردان جدید فرانسه نسبت به ایران سخن گفت اما ناگفته پیداست که آنها روابط چند وجهی خود با ایران را ادامه خواهند داد و از سیاق همین چند وجهی بودن است که در عین همسویی با سیاست‌های منطقه‌ای امریکا در منطقه خاورمیانه، رابطه با ایران را در جایگاهی می‌بینند که بر مبنای توافق هسته‌ای، رابطه اقتصادی خود با ایران را تعمیق بخشند.

http://www.iran-newspaper.com/newspaper/BlockPrint/184060

ش.د9600400