بایسته‌های سیاست خارجی دولت آینـده

(ويژنامه جام سياست روزنامه جام‌جم – 1396/05/03 – شماره 53 – صفحه 6)

تجربه ما در ارتباط با کشورهای همسایه این است که نوع روابط ایران با این کشورها تابع رفت و آمدهای ما و قراردادهای مهمی است که بخصوص در حوزه اقتصاد و امنیت می‌توانیم با کشورهای همسایه داشته باشیم. به میزانی که ما به مشکلات کشورهای منطقه نزدیک می‌شویم می‌توانیم قراردادهای پایداری با آنها ببندیم.

در طول فعالیت دولت یازدهم تلاش زیادی صورت گرفت که مثلا روابط ایران با پاکستان قطع شود، اما پاکستانی‌ها در برابر انواع فشارهای آمریکایی و سعودی در برابر کاهش روابط با ایران مقاومت کردند. از سویی دیگر در سطح منطقه شاهد بودیم که روابط ایران و ترکیه نوسانات زیادی را طی کرد. اما در عین حال پایه‌های اقتصادی روابط دو کشور محفوظ ماند، اگرچه در حوزه امنیت و سیاست ما با ترکیه دچار مشکلات زیادی بودیم. این مبین این است که ما می‌توانیم در حوزه اقتصاد کماکان با ترکیه کار کنیم و در عین حال در حوزه امنیت و سیاست با این کشور باید خود را آماده برخی تنش‌ها و چالش‌ها بکنیم.

درباره عربستان سعودی تجربه دولت یازدهم این شد که سعودی‌ها علاقه‌ای به بهبود روابط با ایران ندارند و بیش از آن‌که تحت تاثیر منافع حرکت کنند براساس انگاره‌های سیاسی توسعه‌طلبانه گام برمی‌دارند. به خاطر این به نظر می‌رسد که تا زمانی که منطق درستی در ریاض پیدا نشود تلاش برای بهبود روابط با عربستان به جایی نمی‌رسد. درباره رابطه با اروپا تجربه دولت یازدهم این بود که اروپایی‌ها اگرچه در گفت‌وگوهای سیاسی ژست استقلال‌طلبی را می‌گیرند، اما در عمل بشدت وابسته سیاست‌های آمریکا هستند.

می‌توانیم بگوییم که کشورهای به ظاهر قدرتمند اروپایی مثل فرانسه و انگلیس بیش از آن‌که براساس منافع ملی خود تصمیم بگیرند و با کشور بزرگی مثل جمهوری اسلامی ایران رابطه متعادلی برقرار کنند در چارچوب ملاحظات جهانی و بویژه در چارچوب مناسبات با آمریکا عمل می‌کنند، بنابراین قراردادهای ما بخصوص قراردادهای اقتصادی با این کشورها دچار نوسان و لرزش‌های زیادی است. در عین حال تجربه دولت یازدهم این بود که روابط سیاسی با کشورهای اروپایی گسترش پیدا کرد بدون این‌که توسعه روابط به منفعت اقتصادی منجر شود. بنابراین تجربه دولت دوازدهم باید این باشد که اروپا را در حوزه اقتصاد درگیر کنیم و اجازه ندهیم که آنها با مونورای سیاسی منافعی در کشور ما تامین کنند بدون این‌که هزینه‌های اقتصادی آن را بپردازند و قراردادهای اساسی با جمهوری اسلامی منعقد کنند.

تجربه دولت یازدهم در ارتباط با کشورهای روسیه، چین و هند در طول دوره چهار ساله این بود که این کشورها علاقه‌مند هستند که روابط چندجانبه سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و امنیتی را با جمهوری اسلامی منعقد کنند. در این میان ابتدا روس‌ها، بعد هندی‌ها و در مرتبه سوم چینی‌ها به ترتیب اقدام کردند. در عین حال این سه کشور بخصوص چین و هند تحت تاثیر تحریم‌های آمریکا علیه ایران قرار داشتند و لذا همکاری اقتصادی آنها در دوره دولت یازدهم چندان برای جمهوری اسلامی کارگشا نبود، اما در عین حال می‌توانیم بگوییم که بخصوص در دوره ترامپ، علاقه چینی‌ها و هندی به برقراری روابط فعال اقتصادی با جمهوری اسلامی بیش از گذشته است و لذا دولت می‌تواند روی روابط فعال‌تر و همه‌جانبه‌تر با کشورهای قدرتمند آسیایی حساب کند.

تجربه دولت یازدهم درباره ایالات متحده این بود که آمریکایی‌ها گفت‌وگوهای گرمی را با ایران انجام می‌دهند، اما این گفت‌وگوهای گرم به پیامدهای اقتصادی منجر نمی‌شد، در واقع گفت‌وگوهای گرم در حوزه‌های غیراقتصادی مورد توجه آمریکایی‌ها مثل حقوق بشر و امنیت اسرائیل و مساله اقتدار منطقه‌ای و نظامی ایران شیفت می‌شود. لذا آمریکایی‌ها به جای این‌که به متن تعهدات خود توجه نشان دهند از توافقات انجام شده به عنوان دلیلی بر اعمال فشار بیشتر روی ایران در حوزه‌های مورد نظرشان استفاده می‌کنند. بنابراین تجربه می‌گوید که دولت دوازدهم نمی‌تواند روابط مناسبی را با آمریکا برقرار کند.

تجربه دولت یازدهم در حوزه دولت‌های مقاومت نظیر سوریه، عراق، لبنان در سال‌های گذشته مبتنی بر این بود که می‌شود در حوزه گسترش روابط و حتی استراتژیک کردن روابط با این کشورها اطمینان داشت و در این زمینه به نقاط قابل قبولی رسید. ما در طول دولت یازدهم به‌طور میانگین سالانه 11 میلیارد دلار آورده ارزی از عراق داشتیم که این شامل صدور کالاهای غیر نفتی ایران به این کشور می‌شود. کمااین‌که ما با سوریه نیز مبادلات خوبی را انجام دادیم و این مساله بیان‌کننده این است که بخصوص بعد از فروکش کردن تب تروریسم در این کشورها زمینه برای گسترش روابط اقتصادی و صنعتی با این کشورها وجود دارد.

نیروی کار ماهر ما می‌تواند نقش مهمی در اصلاح زیرساخت‌ها و توسعه صنعتی این کشورها ایفا کند و از سوی دیگر می‌تواند بخشی از خلأ داخل ایران را به نوعی پوشش بدهد. ما می‌توانیم با استفاده از کشورهای محور مقاومت به صنعت کشورمان جانی تازه بدهیم و به بازار کسب و کار ایران رونقی ببخشیم. به شرط این‌که بخش خصوصی ما همپایه دولت سرمایه‌گذاری کنند و توقعات خود را از کوتاه مدت به بلندمدت و میان مدت تبدیل کنند، چرا که کشورهایی مثل سوریه و عراق نیازمند توافقات و قراردادهایی هستند که اولا این قراردادها آنها را توانمند کند تا آنها بتوانند به تعهدات خود عمل کنند. این کار شدنی است و با مقداری سرمایه‌گذاری می‌توان دریافت‌های بسیار بزرگی از کشورهای حوزه مقاومت داشت.

http://press.jamejamonline.ir/Newspreview/2928676539784721248

ش.د9602039