«تغییر برجام» تفاوتی با «ابطال برجام» ندارد!

پایگاه بصیرت / گروه بین الملل/دکتر حنیف غفاری

دونالد ترامپ رئیس جمهور ایالات متحده آمریکا بنابر توصیه افرادی مانند نیکی هیلی نماینده واشنگتن در شورای امنیت، از تایید پایبندی ایران به برجام سرباز زد و سپس کنگره و شرکای اروپایی خود را مامور پیدا کردن راهکاری برای رفع نواقص توافق هسته ای کرد. متعاقبا، رکس تیلرسون وزیر امور خارجه ایالات متحده آمریکا اعلام کرد که ایالات متحده آمریکا در این خصوص قصد تغییر نسخه فعلی  برجام را ندارد و به دنبال " توافقنامه ای ثانویه" در این خصوص می باشد. در این خصوص نکاتی وجود دارد که لازم است مورد توجه قرار گیرد:
1- دونالد ترامپ در لابی ها و  مذاکرات مختلف خود با برخی سناتورهای کنگره، تروییکای اروپایی و لابی آیپک، به صورت مشخص در صدد تغییر برخی مفاد توافق هسته ای با ایران بر آمده است. این موارد به صورت عمده عبارتند از :
1/1- آژانس بین المللی انرژی اتمی بتواند به بهانه بازتفسیر بند T ضمیه اول توافق هسته ای، به اماکن نظامی در ایران دسترسی کامل داشته باشد.
2/1- تاریخ انقضای اعمال برخی محدودیت های هسته ای علیه برنامه هسته ای ایران از بین رفته و این موارد، به محدودیت هایی دائمی تبدیل شوند. در این خصوص لازم است بند موسوم به غروب آفتاب Sunset) ) مورد بازبینی و تغییر قرار گیرد.
3/1- موضوع توان موشکی ایران در قالب یک الحاقیه، به توافق هسته ای پیوست شود و یا ترتیبی اتخاذ شود که توان  موشکی ایران به صورت موازی با برجام ، محدود شود.
2- همان گونه که مشاهده می شود، اعمال تغییر در هر یک از این موارد، مصداق عینی تغییر توافق هسته ای و تبدیل آن به توافقی خواهد شد که در گذشته، حال و آینده مورد پذیرش جمهوری اسلامی ایران نبوده و نخواهد بود. در این میان، مقامات آمریکایی و اروپایی به جای تمرکز بر ماهیت و محتوای موضوع، درصددند شاکله توافق هسته ای را حفظ کرده و در عین حال، محتوای آن را تغییر دهند. رکس تیلرسون وزیر امور خارجه ایالات متحده در تازه ترین اظهارات خود تاکید کرده است که یکی از نگرانی های آمریکا، بندهای مربوط به غروب آفتاب در برجام است و در این خصوص شاید به توافق ثانویه ای نیاز باشد!
واقعیت امر این است که در میان بازی ایالات متحده آمریکا با واژگانی مانند "توافق ثانویه"، " توافق تکمیلی"، " الحاقیه" و...،  دستگاه دیپلماسی و سیاست خارجی کشورمان باید بر روی یک اصل مهم تاکید کند: اینکه هر گونه اقدامی در خصوص مذاکره مجدد در قبال برجام و تغییر توافق هسته ای، خط قرمز ما محسوب می شود. آنچه مسلم است اینکه هر اقدامی که منجر به تغییر توافق هسته ای شود، باید به عنوان یک خط قرمز پُررنگ از سوی دستگاه دیپلماسی و سیاست خارجی کشورمان مورد شناسایی قرار گیرد. در این میان، اهمیتی ندارد که مقامات آمریکایی و اروپایی برای تغییر توافق هسته ای و تامین خواسته های دولت ترامپ به کدام رویکرد ظاهری و شکلی متوسل می شوند. در این خصوص لازم است بُعد "ماهوی" موضوع مورد توجه دستگاه دیپلماسی و سیاست خارجی ما قرار گیرد. بدیهی است که هر گونه مذاکره مجددی در این خصوص، باید مترادف با تغییر ماهیت برجام و متعاقبا ابطال توافق هسته ای مورد شناسایی و تحلیلی قرار گیرد.
3- نقش نیکی هیلی، نماینده ایالات متحده آمریکا در سازمان ملل متحد در گزارش اخیر ترامپ علیه برجام و اعلام عدم پایبندی کشورمان به توافق هسته ای بسیار پُررنگ بوده است. اخیرا  نشریه پالیتیکو در گزارش خود اعلام کرد که این «نیکی هیلی» سفیر آمریکا در سازمان ملل متحد بود که در مقابل حزم و احتیاط سایر اعضای کابینه ترامپ، راه را برای عدم تأیید برجام هموار نمود. در اوایل ماه ژوئیه، ترامپ با اکراه و بی میلی پایبندی تهران به توافق هسته ای ایران را اعلام کرد.

واقعیت امر این است که نیکی هیلی قصد دارد در آینده ای نزدیک، نظر ترامپ را برای حضور خود در مسند وزارت امور خارجه ایالات متحده آمریکا ( به جای تیلرسون ) جلب کند. وی با توجه به اختلاف نظری که میان ترامپ و تیلرسون بر سر نحوه مواجهه با توافق هسته ای ایران وجود دارد، در صدد است نقش اصلی ترین طرفدار ابطال برجام یا تغییر آن را ایفا کند.
4- تام کاتن، سناتور 40 ساله ایالت آرکانزاس نیز اصلی ترین سناتور مخالف برجام در کنگره محسوب می شود. تام کاتن طرفدار ابطال کامل توافق هسته ای و بازگشت تحریم ها علیه ایران است. هدف کاتن از مانور بر روی  این موضوع، صرفا لغو برجام و خروج آمریکا از توافق هسته ای با ایران نیست، او به هدفی دیگر به نام ریاست سازمان سیا می اندیشد. تام کاتن در یکی از تازه ترین مواضع خود، از مخالفان ابطال برجام در داخل دولت تامپ خواسته است تا از سمت خود استعفا دهند یا با استراتژی رئیس جمهور ایالات متحده در مخالفت با توافق هسته ای همگام شوند. این اظهارات کاتن جنجال زیادی در فضای رسانه ای ایالات متحده به پا کرده است. رکس تیلرسون وزیر امور خارجه و جیمز ماتیس وزیر دفاع آمریکا اصلی ترین مخاطبان تام کاتن بوده اند. مواضع سلبی تام کاتن در خصوص برجام همواره مورد حمایت لابی آیپک قرار گرفته و مخالفان توافق هسته ای، حساب ویژه ای بر روی لابی گری های وی در سنا باز کرده اند. نکته جالب توجه اینکه نیکی هیلی نماینده ایالات متحده آمریکا نیز از مواضع تام کاتن در تقابل با برخی اعضای دولت ترامپ استقبال کرده است.
5- ترامپ کنگره و شرکای اروپایی خود را تهدید کرده است که در صورت عدم اصلاح برجام (به سود منافع آمریکا)، به صورت یکجانبه از توافق هسته ای خارج خواهد شد. ترامپ در این خصوص، دیگر اعضای 1+5 را عملا نسبت به استفاده خود از مکانیسم ماشه تهدید کرده است. بدون شک، از این پس در خصوص مکانیسم ماشه و چرایی توسل ترامپ به این بخش از قطعنامه 2231، مسائل بیشتری در رسانه ها خواهیم شنید.
در بندهای 11 و 12 قطعنامه 2231 شورای امنیت سازمان ملل متحد، این موضوع مورد توجه قرار گرفته است. بر این اساس، اگر یکی از اعضای دائمی شورای امنیت مخالف ادامه تعلیق تحریم ها (و اساسا مخالف برجام) باشد، می تواند با استفاده از حق وتوی خود، تحریم ها را علیه ایران باز گرداند.
در بند 11 قطعنامه 2231 آمده است: «اگر یکی از دولت‌های طرف برجام در خصوص هر مساله‌ای که مصداق عدم پایبندی اساسی به برجام است، اعلامیه‌ای صادر کند، ادامه اجرای بند 7 یعنی ادامه اجرای لغو قطعنامه‌های لغو شده، باید ظرف 30 روز مجددا در شورای امنیت به رای گذارده شود.»
در ادامه و در بند 12 نیز  تصریح شده است: اگر ظرف 30 روز از اعلام رسمی دولت مزبور در خصوص نقض اساسی برجام، شورای امنیت نتواند به تصویب یک قطعنامه جدید مبنی بر ادامه لغو قطعنامه‌های قبلی برسد، آن‌گاه از روز سی و یکم تمام قطعنامه‌های قبلی مجددا جاری گردیده و اجرای آنها همان‌طور که قبل از صدور قطعنامه 2231 ساری و جاری بود، از سر گرفته می‌شود.
6- هم اکنون، بسیاری از سناتورهای هر دو حزب دموکرات و جمهوریخواه نسبت به طرح ترامپ در تقابل با توافق هسته ای به دیده تردید می نگرند. حتی سناتورهایی مانند  جان مک کین، لیندسی گراهام، جف فلیک و کالینز که قبلا رأی مخالف خود را در قبال برجام (در رای گیری سال 2015 در سنا) اعلام کرده بودند، هم اکنون در قبال نحوه مواجهه با رویکرد سلبی ترامپ در قبال توافق هسته ای سردرگم مانده اند.
اظهارات اخیر لیندسی گراهام در خصوص توافق هسته ای نشان می دهد که او نیز به مانند بسیاری دیگر از سناتورها، به جای خروج از برجام، از گزینه اصلاح توافق هسته ای (به سود منافع آمریکا) استقبال می کند. این در حالیست که توافق هسته ای میان ایران و اعضای1+5 دیگر قابل مذاکره نیست! گراهام در این خصوص می گوید:
«دولت آمریکا بهتر است در توافق اتمی با ایران بازنگری کرده و به جای خروج شروط سختی را در آن اعمال نماید. ایران شاید از نظر فنی از توافق پیروی می‌کند، اما این کشور در حال نقض روح توافق از طریق ادامه فعالیت‌های بی‌ثبات‌کننده در منطقه است! فکر می‌کنم بزرگترین اشتباه در این توافق جداسازی رفتار‌های ایران و رفع تحریم‌ها بود. آن‌ها می‌توانند در انطباق فنی با برنامه هسته‌ای خود باشند، اما دادن مقدار زیادی پول به ایرانی‌ها و عدم مجبور ساختن آن‌ها در تغییر رفتار بی‌ثبات کننده، اشتباهی بزرگ است، اما من نمی‌خواهم از این توافق بیرون بیاییم، مگر اینکه دلیلی داشته باشیم. من می‌دانم که جهان در این توافق سرمایه گذاری کرده است.»
در نهایت اینکه "تغییر برجام" کمترین تفاوتی با " ابطال برجام " ندارد. حتی هزینه های تغییر برجام به مراتب نسبت به ابطال برجام بیشتر خواهد بود. از این رو وزارت امور خارجه کشورمان باید هر گونه اقدامی در راستای مذاکره مجدد بر سر توافق هسته ای یا هر موضوعی مترادف آن (از جمله انعقاد توافق ثانویه! در این خصوص ) را محکوم کرده و به هیچ عنوان زیر بار آن نرود./